Kaside:
Şiirler arasında seçkin bir konumu sahip olan uzun manzumelerdir. İlk örnekleri Arap edebiyatında görülür. Beyitler halinde yazılır. Uyak düzeni: aa, xa, xa, xa, xa, ... şeklindedir. Gazel tarzı: aa, bb, cc, dd, şeklindeki mesnevi tipi uyak örgüsüyle yazılanlara da rastlanır. Genellikle 33 ile 99 mısradan oluşan divan edebiyatına has aruz vezinli nazım şeklidir. Mısra sayısı 33 ten az, 99 dan fazla olan kasidelere de ratlanmaktadır. Hecenin zamanla aruzun önünde yer edinmesiyle günümüzde örneklerine nadir olarak rastlanmaktadır. Kendi arasında uyaklı iki mısra ile başlar. Giriş beytinden sonra gelen her beytin ikinci mısrasının kasidenin giriş beytiyle uyaklı olmasının zorunluluğu; şiirin uzunluğu göz önüne alındığında, günümüzde neden kaside örneklerine pek rastlanmadığını da açıklamış olur. Yazılması hayli emek ve sabır gerektirdiğinden kasidenin bitimine sonradan gelenek halini alan bir dua bölümü eklenmiştir. Bir şiirin kaside olarak kabul görmesi için bölümlerinin de eksiksiz olması gerekir. Bölümleri tam olmasa da şiir metninin güzelliği veya ana fikrinin yüceliğine istinaden kaside olarak kabul edilen mısra sayısı 33 ün altına inen şiirler de vardır.
Kasidelerin konusu:
Önemli kişiler, mevsimler, özel günler, çiçekler, gün, gece, Güneş, Ay, savaş, at, kalemin ustalığı, aşk veya bir güzel olabilir. Kasideler üç ana başlık altında tasnif edilir.
1- Konularına Göre:
a- Tevhid: Tanrı’nın yüceliğini ve birliğini konu alan kasideler.
b- Münâcât: Muhtevası, Hak’ka yakarış olan kasideler.
c- Naat: Hz. Muhammed, Dört Halife veya On İki İmam için yazılan kasideler.
d- Cülûsiyye: Padişahların tahta çıkışlarını kutlamak için yazılmış kasideler.
e- Ramazan, bayram, nevruz gibi özel günlerini kutlamak için yazılmış kasideler de sırasıyla ramazâniyye, îdiyye ve nevrûziyye olarak adlandırılır.
f- Bahar, yaz, sonbahar, kış betimlemelerinin yapıldığı kasidelere sırayla bahâriyye, temmûziyye, hazâniyye, şitâiyye gibi isimler verilir.
g- Çiçeklere yazılan kasideler sünbüliyye, at için yazılanlar da rahşiyye olarak isimlendirilir.
2- Rediflerine Göre: Kasidelerin beyitlerindeki mısraların sonundaki rediflere göre adlandırılmasıdır.
Ahmed Paşa’nın "Güneş" ve "Kerem" kasideleri, Fuzulî’nin "Su" kasidesi gibi.
3- Uyak Düzenine Göre:
Bazı kasidelerde uyağı oluşturan asıl harfe göre isimlendirilmesidir. Örneğin bir kaside "r" harfiyle bitiyorsa, "kasîde-i râ’iyye"; "mîm" harfiyle bitiyorsa "kasîde-i mîmiyye"; "nûn" harfiyle bitiyorsa "kasîde-i nûniyye" adını almır.
Kasidenin Bölümleri:
Nesib veya teşbib: Kasidenin giriş bölümüdür. Bir tabiat tasvirinin yapıldığı veya sevgilinin güzelliklerinin anlatıldığı bölümdür. Bu bölümde işlenen konuya göre kaside Nesib veya teşbib adını alır. Kasidenin önemli bir bölümüdür.
Aşk konusu işlenmişse nesib, başka bir konu işlenmişse teşbib adını alır.
Girizgâh: Asıl konuya giriş yapmak üzere düzenlenmiş bir veya iki beyitlik bölümdür.
Medhiye: Maksad veya Maksûd adlarıyla da anılır. Kasidenin övgü bölümüdür. Bu bölümde sanatsal yönü ağır basan abartılı bir dil kullanılır. Şairin, sanatsal hünerini ne ölçüde gösterebildiği önemli bir bölümdür.
Tegazzül: Şiirin uzunluğu göz önüne alınarak, okuyucuda yılgınlığa sebeb olmamak için, kaside arasında okunan bir gazel bölümüdür. Tek düze akışı ortadan kaldırmak, okuyucu veya dinleyicinin şiire ilgisinin devamını sağlamak amacıyla, genellikle nesib veya medhiyeden sonra kasideye işlenir.
Fahriye: Şairin kendisini övdüğü bölümdür. Burada da şair yine abartılı bir ifade kullanır. Kimi zaman kendisinin diğer şairlerden biraz daha üstte tutar. Ancak bu bölüm ne kadar kısa tutulursa şairin saygınlığının da bir ifadesi olur.
Dua: Şairin, kendisi, daha çok da övdüğü kişi için Allah’tan yardım dilediği, dua ettiği bölümdür.
Kasidelerde şairin bölümlerdeki başarısı kadar bölümler arası geçişteki başarısı da önemlidir. Kopuş ve kırılmalara meydan vermeden geçiş sağlanmalıdır. Özellikle tegazzül kapsamlı kasidelerde, gazelin kaside ile uyumuna dikkat etmek gerekir. Gazel genellikle matla beytinden farklı bir musarra bir beyitle başlatılır. Eğer gazelin uyak yönünden kasideyle ses uyumu düşünülürse şiirde hiç tekrarlanmayan bir redif veya uyağın oluşturacak asıl harfi titizlikle seçmek gerekir. Nesibten veya medhiyeden gazele geçişin uyumlu olması gerektiği kadar, gazelden sonraki bölüme geçişin de aynı titizlikle, sanatsal, duygu ve akıcılık yönünden ödün verilmeden verilmeden gerçekleştirilmesi gerekir.
Kasidenin önemli beyitleri:
1- Matla Beyti: Kasidenin ilk beyti yani doğuş beytidir. Ne kadar çarpıcı ve vurgulu olursa, kasidenin okunmasına o kadar davetkâr olur.
2- Hüsn-i matla: Nesib bölümündeki giriş beytinden hemen sonra gelen ikinci beyittir. Kasidenin okumasına istek yaratmak için çok iyi düzenlenmelidir.
3- Taç beyit: Şairin ismi veya mahlasının, medhiyeden sonraki bölümlerin birinde işlendiği beyittir.
4- Hüsn-i makta: Kasidenin son beytinden bir önceki beytidir.
5- Makta beyti: Kasidenin son beytidir.
6- Beytü’l-kaside: Kasidenin en güzel beytidir.
Musammat kasîde: Kasidelerde akıcılığı ön planda tutmak, beyitlere iç ezgi katmak için izlenen zahmetli bir yol olsa da, okuyucu veya dinleyici üzerinde hoş bir etki bırakır. Bunun için beyitler iç kafiyeli olarak yazılır. Bu şiirin ilk dört mısrası üzerinde somutlaştırırsak:
Ey gonca gül! Biraz eğil, dinle duyuyorsan eğer
Sussam kalem razı değil, yazsam sana nazar değer
Kaderin ağ örüşüyle, Ferhat’ın Şirin düşüyle
Akla ziyan gülüşüyle goncan tılsımlıymış meğer
Her mısra ortadan bölünüp alt alta geldiğinde:

Ey gonca gül! Biraz eğil,
Dinle duyuyorsan eğer
Sussam kalem razı değil,
Yazsam sana nazar değer

Kaderin ağ örüşüyle,
Ferhat’ın Şirin düşüyle
Akla ziyan gülüşüyle
Goncan tılsımlıymış meğer

Şeklinde iç kafiyelerinden dolayı, abab, cccb, dddb,...şeklinde, mısraları sekizer heceli yeni bir şiir metnine dönüşür.
Sevgi ve saygılarımla...