Azerbaycan ve Ermenistan arasında ABD arabuluculuğuyla Barış Anlaşması imzalandı.

Bilindiği üzere Azerbaycan ve Ermenistan arasında Dağlık Karabağ bölgesi nedeniyle biri 1990’lı yıllarda, diğeri ise 2020’de olmak üzere iki kez savaş yaşandı. 2020’de 44 gün süren savaşı kazanan Azerbaycan, Dağlık Karabağ’ın geniş kesimlerini yeniden kontrolü altına almış, Eylül 2023’te bölgedeki ayrılıkçılara yönelik 24 saatlik operasyon sonucunda da bölgeyi tamamen ele geçirmişti.

Beyaz Saray’da dün gerçekleştirilen üçlü zirvede ABD Başkanı Donald Trump, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’le Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ı ağırladı.

Görüşmenin ardından düzenlenen basın toplantısında Trump, "Azerbaycan’la Ermenistan arasında barışı sağlamayı başardık. İki ülke de savaşı sonsuza dek bitirmeyi kabul etti" dedi.

ABD Başkanı, "Ermenistan ve Azerbaycan’ın çatışmaları durdurmayı, ticari ve diplomatik ilişkileri başlatmayı ve birbirlerinin toprak bütünlüğüne saygı duymayı taahhüt ettiğini" belirtti.

Yayınlanan ortak deklarasyonda, "Biz ve Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Donald Trump, ’Azerbaycan Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti arasında ’Barış ve Devletler Arası İlişkilerin Tesis Edilmesine Dair Anlaşma’nın üzerinde uzlaşılan metninin, tarafların dışişleri bakanları tarafından paraflanmasına tanıklık ettik" ifadesi yer aldı.

Trump, iki liderin "harika bir ilişkiye" sahip olacağını, "bir anlaşmazlık" yaşanırsa da kendisini arayacaklarını ve ABD olarak "durumu çözeceklerini" söyledi.

Washington ayrıca savunma alanında Azerbaycan’a uygulanan yaptırımları da kaldırdı. Aliyev, gelişmelerden memnun olduklarını söyleyerek, "Gerçekten tarihi bir gün, bugün Kafkaslar ‘da barışı tesis ediyoruz, bu sadece bizim için değil bölge için de muazzam fırsatlar yaratacak" dedi.
Aliyev "30 yılı aşkın süredir savaşta olduğunu" belirttiği iki ülke arasında atılan bu imzayı "tarihi" olarak tanımladı. Azerbaycan lideri, "Bugün Kafkaslar’da barış tesis ediyoruz" dedi.
Paşinyan ise "İmzalanan ortak bildiriyle önemli bir dönüm noktasına ulaşıldığını" belirterek, "Daha barışçıl bir bölge, daha güvenli bir dünya demektir. Bu anlaşma dünyayı daha iyi bir yer haline getirecek" ifadelerini kullandı.

Anlaşmanın en önemli maddesi Zengezur Koridoru’yla ilgili. Ermenistan’ın Sünik bölgesinden geçen koridor projesinin, Azerbaycan’ı doğrudan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne bağlaması öngörülüyor. Bu güzergâh Türkiye’ye kadar uzanıyor. Azerbaycan, bu koridor üzerinden hem karayolu hem demiryolu altyapısını geliştirerek Türkiye ve Avrupa’yla ticareti artırmak istiyor.

Ermenistan ise "Barış Kavşağı" adlı alternatif bir projeyle üzerinde daha fazla yetki sahibi olacağı bir güzergâh oluşturulmasını talep ediyordu.

Son deklarasyonda bu anlaşmazlık, koridorun ABD tarafından kiralanmasıyla uzlaşıya bağlandı. Anlaşma kapsamında ABD’ye koridor üzerinde 99 yıl geçerli olacak özel imar ve geliştirme hakkı tanındı. Uluslararası Barış ve Refah için Trump Rotası (TRIPP) diye adlandırılacak güzergahta karayolu, demiryolu, petrol, doğalgaz ve fiber optik iletim hatlarını kapsayacak bir proje hazırlanacak.

Anlaşma kapsamında koridorun geliştirmesi ABD destekli bir konsorsiyum tarafından gerçekleştirilecek ve güzergâh Ermenistan yasalarına tabi şekilde işletilecek. Foreign Policy’de yayımlanan analizde, Washington yönetiminin TRIPP projesiyle bölgedeki nüfuzunu artırdığına dikkat çekiliyor.

İran uzun süredir koridorun inşasına karşı çıkıyordu ancak Beyaz Saray’daki görüşmenin ardından Tahran yönetimi Azerbaycan ve Ermenistan’la ortak çalışmaya hazır olduklarını bildirdi. Diğer yandan İran, bölgeye "olası dış müdahaleleri kabul etmeyeceklerini" de söyledi.
-
Olay dünya basınında geniş yer buldu.
Rus basını ise “Rusya’ya büyük darbe vuruldu” diye duyurdu.

Minsk Grubu’nun feshi

Beyaz Saray’daki görüşmede Minsk Grubu’nun kapatılması için Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’na (AGİT) ortak başvuru yapılması da kararlaştırıldı.

Minsk Grubu, Azerbaycan’la Ermenistan arasındaki Dağlık Karabağ anlaşmazlığını barışçıl yolla çözmek için AGİT bünyesinde 1992’de oluşturulmuştu. Azerbaycan, 2020 Karabağ Savaşı’nda askeri üstünlüğü ele geçirince, Türkiye’nin de yer aldığı grubun işlevsizleştiğini savunarak feshedilmesi gerektiğini söylemişti. Ermenistan da ancak karşılıklı barış anlaşmasına paralel olarak grubun feshine yanaşacağını bildirmişti.

Washington Post’un analizinde, ABD-Fransa-Rusya eş başkanlığındaki Minsk Grubu’nun kapatılması durumunda Kremlin’in Azerbaycan-Ermenistan meselesinde resmi arabuluculuk platformunu kaybedeceği yazılıyor. Beyaz Saray’ın bu güç boşluğundan faydalanıp bölgede etkisini artırmayı hedeflediği belirtiliyor.

Anlaşmanın, Güney Kafkasya’da Rusya’ya karşı duyulan güvensizliğin arttığını ve bölgedeki ülkelerin ABD, Çin ve Türkiye gibi alternatif ortaklara yöneldiğini gösterdiği yorumu yapılıyor.

Kremlin’e yakın siyasi analistlerden Sergey Markov, dün Telegram’dan yaptığı paylaşımda şu ifadeleri kullandı:

Bu, ABD ve Trump açısından büyük bir zafer; Rusya, İran ve özellikle Fransa açısındansa bir yenilgidir. Anlaşma Güney Kafkasya’daki tüm stratejik konumu değiştiriyor.

Washington merkezli düşünce kuruluşu Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi’nden Tina Dolbaia da Reuters’a "Ermenistanlıların Azerbaycanlılarla el sıkışması ve ABD’nin koridora müdahil olması Rusya için büyük bir kayıp" yorumunu yaptı.

Trump Azerbaycan ve Ermenistan’ı barıştırdı, Zengezur’u aldı

Netice ne?
Neticede Rusya bölgedeki etkisini büyük oranda kaybetmiş görünüyor.
İran öteden beri “karşı çıkma” konumundan “Yardımcı olmaya hazırız” konumuna geldi. Amerika’nın bölgeye kalıcı olarak yerleşiyor. Amerika Ermenistan ve Azerbaycan arasında bir çeşit tampon görevi de görecek. Bu saatten sonra iki ülke belki birkaç küçük sınır çatışmasının haricinde büyük bir savaşa girişemeyecek.

Azerbaycan Nahcivan ve Türkiye’ye ulaşacak. En önemlisi Türk Dünyası birleşmiş olacak.
Şüphesiz bu bağlantı bölge kalkınmasına katkı sağlayacak.

Arada sıkışıp kalmış olan Ermenistan ekonomisine de belki bir nefes alma imkanı doğar.