Halilefendi mahallindeyim.
Tanrı’nın olağanüstü lütfu!
Halilefendi’de bir okuldayım. İsmiyle okul, tabelada şöyle yazıyordu: Cemal- Zekiye Vatan İlk ve Ortaokulu.
Konu dolaşıp: Etik filozoflar’a gelecek.
Bu Raskolnikov’un romanı vasıtasıyla olacaktı.
Dostoyevsky’yi varoluşcu sayarlar. Bunu çok işitmiştim. Bir gün için, niçin Dostoyevsky’yi varoluşçu sayarlar değip akıl edip düşünmedim... düşünememiştim.
Genç öğretmen bana sordu.
" Raskolnikov yaşlı kadını öldürmeli mi, öldürmemeli mi?"
Genç açıkca: Kriter nedir? dedi. " Raskolnikov’u biz neye göre yargılayacağız. Ve o yargı ne olacaktır?"
Benden sarih bilgi istiyordu. Ben biliyorsam cevap verebilirdim. Bilmiyorsam cevap veremezdim.
Genç ardını bırakmadı. Sorunun yanıtını beklediğini söyledi.
Raskolnikov haklı mıdır? Haksız mıdır?
Varoluşcu filozoflar yukarda sorulmuş soruya cevap verirler mi? Raskolnikov SUÇ VE CEZA romanın kahramanı bütün hayat’a bir sual yöneltiyor: " Yaşlı pinti kadın yaşamalı mı, yaşamamalı mı? " Raskolnikov şahsi varoluşuyla, büyük varoluşa: Hayat’a diyordu ki; varoluş’ta kurallar var mı? Varsa nedir ve neye göre bu böyledir?
Halilefendi... saat 13... güneşli bir gün...
Söz: Sören Kierkegaard’ın idi:
" İnsan bir bireydir. Bir birey olmak bakımından hem kendisidir, hem bütün insan soyudur."
Evrensellik nedir?
Evrenseller hayatımızın kriterleri midir?
O evrenseller hayat’a şamil olmakla; hayatta ki herşeye kriter oluyor muydu?
Hayat akarsuyu gürleyerek akarken. Gürlemesinin gücüyle ileriye ve geriye değer kıstası olmuyor muydu?
Hayat yürüyüşü insanlığın ezelden ebede yığıp- yığdığı ile insan uygarlığı: İnsanlığın geçerleşmiş her şeyi: EVRENSELİK’tir.
O herşeyin doğurduğu kıymet üzerinden criterium oluşturabiliyoruz.
O evrensel kriter’den biri: İNSAN BİR BİREYDİR. BİR BİREY OLMAK BAKIMINDAN HEM KENDİSİDİR, HEM BÜTÜN İNSAN SOYUDUR."
" ... ama!" dedi, genç.
Devam etti: " İnsanlar’ı öldürüyorlar!"
İnsanların öldürülme kararı dedikten sonra: "Bu bir CREDO’dur" dedim.
Ne CREDOSU dediysede genç, ben hala çırpınıyordum: İzah etmeğe.
Evrensellik: Hümanist evrensel’le insanların yaşam hakkını, evrensel kriterlere bağlamıştır.
ON EMİR’deki öldürmeyeceksin!.. ile din’de.
Öldürürsen! Ceza, ölüm cezası alırsın!.. Bunla da yasalarda.
Genç şunu anladı: Bütün insani hayatımız boşuna bir süreç değildir.
Hayatımız biz insanlara bizim hayatımız olmakla, varoluşla, var olmuştur.
Etik Filozoflar ve Dostoyevisky.
Dostoyevisky’nin bir yapıtında şu tırnak içine almış olduğu cümle ilginçtir.
" BİRİ BİZİMLE OYUN MU OYNUYOR? "
" Hayat bir sahnedir." SHAKESPEARE.
ADAM SMİTH: Milletlerin Zenginliği kitabıyla ekonomi bilimini kurdu denir. Smith, etik filozofken nasıl olmuşta ekonomi bilimini disiplinize etmiş olabilir? İnsan bunu düşünmeden edemiyor.
Etik felsefe evrensel ilkelerle uğraşırken; büyük resmi görmektedir. Bu kayd-ü şart’tan doğma imkanların getirisiyle her disipline egemen olmak’tan olabilirdi.
Oyun Teorisi, Adam Smith’in büyük resmi gördüğünde kurduğu teoridir.
Hegel’de bir oyun teorisi kurmuştu: " EFENDİ VE UŞAK "
Bir’i bizimle oyun mu oynuyor? ( FENOMENOLOJİK ÖZ)
En büyük oyun: İde’nin tabiat üzerinden Geist’la oynadığı oyundur. ( SÜREÇ)
Filozoflarımız’ın OYUN dedikleri şey: KURGU değildir. O oyun bir süreçtir. Bir E’lan vital’dir.
O oyun fenomendir ama mekanlı ve zamanlı ve de olaylı değildir.
O oyun’u Bloch ancak: Var ve yok’un diyalektiğinde irrasyonel olarak zikredebildi.
Bize düşen ise buncağızdır.
Hegel dedi de... Platon ondan geri kalmadı?
İdealar alemi ve gölgeler alemi. Hegel’in Geist’i ve ide’si İDEALAR’dır. Gölgeler ise tabiat’dır.
İde ve Geist doğa üzerinden spiral gelişim, değişimle: BERDEVAM!
Anlayan anlasın derken, DİLTHEY! "Kendini herşeyin yerine koyarak hissetsin!" der.
Bizden de bu kadar!
" Kendini fetheden kendiyle yücelecektir. Evrenle yücelen evren’e yücelecektir. Tanrı’ya inanan Tanrı’ya yücelecektir." KİERKEGAARD’dan da bu kadar.
Kierkegaard’ın son sözüyle: NE YAPARSANIZ YAPIN! HATIRLANACAKSINIZ!
Neye yorarsanız yorun!
Gece bitmek üzereydi... Kafeci internet’i kapatacağını söylemek’e yeltenmekteyken ben ondan yeğin davrandım. Geceye boyun olmadım. Gece’de bana boyun olan oğula benzemezdi... kalktım ve çıktım.