Türk-İslam âlimleri serisi – 42



EBU’L VEFA EL-BÜZCANİ
D. 940 – Ö. 998

Tam adı; Ebu el-Vefa Muhammed Bin Muhammed
Bin Yahya Bin İsmail Bin el-Abbas el-Büzcani,
Buzgan’da doğduğundan el-Büzcani denildi.
İran’da doğmuş olup Irak’ta vefat etmiş,
Ölümüne kadar ilim ile ilgilendi.

Amcası Ebu Amr Muzgali hocasıdır,
Ebu Yahya Bin Kimib’den dersler almıştır,
Matematik ve trigonometriyi çalışmış,
Bu alanda çok sayıda kitap yazmıştır.

Saray âlimleri arasına alınmış,
Astronomik gözlemler için çalışmış,
Trigonometrik kavram, teorem ve formülleri,
İlk ortaya koyan İslam âlimi sayılmış.

Eserleri Avrupa’da kaynak sayılır,
Sinüs ve tanjant tablolarını yazmıştır,
Trigonometrinin babası sayılmış,
Onun kuralları bugün de kullanılmıştır.

Onun formülleri Batı’da geç anlaşılır,
Johann Müller tarafından açıklanmıştır,
Diophantos ve Batlamyus’u incelemiş,
Kendi görüşünü katıp açıklamıştır.

Sinüs’e “Ceyb”, tanjant’a “Zıl” adı vermiş,
Batı kendi lisanıyla ortaya atmış,
Sekant’ın kâşifi Kopernik bilinse de,
Ebu El-Vefa ondan önce bunu açıklamış.

Morite Candon ve cara da Vaux demiş,
“Ebu El-Vefa en büyük âlim biriymiş,”
Cebir ilminde de öncü sayılıyor,
Bilinmeyen dördüncü denklemi açıklamış.

Matematikte ona borçlu dünya ilmi,
O koymuştur batı ilminin temelini,
Batı dünyası bin yıl sonra ancak anlamış,
Ebu El-Vefa gibi değerli bir âlimi!

İslam âlimlerini Irak’a toplamış,
Bağdat ki; o zamanın ilim dergâhıymış,
O devirler İslam’ın altın çağıdır,
İlim meclisleri her yerde yapılırmış.

“Kitab’ül-Kamil” trigonometri ve Astronomi,
Detaylı anlatılır yıldızların hareketi,
Yazma nüshası Paris Kütüphanesi’ndedir,
Denir “Sedilot” tarafından tercüme edildi.

“Ez-Ziyc’üs Şamil” astronomi üzerineymiş,
İnce ve isabetli gözlemler içerirmiş,
“Kitabun fil-Felek”, “Kitabun Fahirun bil Hisab”,
“Kitab’ül Medhal ila Aritmetik” eseriymiş.

Paris Kütüphanesi İslam’i eser dolu,
Bunlar İslam âlimlerinden çalınmış oldu,
Bizler hengâme içine sürüklenmişken,
Batı bu eserlerle çevirdi her yolu.

Koltuk ve kabile hırsı bizde hükümlü,
Ara sıra çıkarıp oynarız bu formülü,
Kardeşi kardeşe kırdıranlara kanarız,
Başını kuma sokarmış o günkü devletlû.

Şair, Araştırmacı, Yazar: Abdullah Yaşar Erdoğan

Zahiruddin Beyhaki, “Tarihu Hukema-il-İslam” kitabında, Ebü’l Vefa’nın şu sözlerini nakletmektedir: " Mal, can emniyeti ve sıhhat olmadan yaşanılan hayat, hayat değildir. Bir kimse sana, söz ile üstün gelirse aldırma, yeter ki sükût ile galip gelmesin. Bir kimsenin seviyesine uygun olarak arkadaşlık et. Eğer sen cahile ilimle, laubaliye ciddiyetle muamele edersen, arkadaşına eziyet etmiş olursun. Hâlbuki sen, onlara sıkıntı vermekten uzaksın. Sözüne ancak ihtiyacı anında kıymet verenle sohbet etme. Hocanın hakkını gözetmemek ahlaka sığmaz. Düşük, karaktersiz kimselerle görüşüp konuşma! "

Ünlü bilim tarihçisi Plorian Cajori, “History of Mathematick” adlı eserinde onun hakkında: " Ebü’l Vefa şüphesiz ki, Harezmî’nin matematik ve cebirdeki buluşlarını önemli ölçüde geliştirdi. Özellikle geometri ile cebir
arasındaki münasebetler üzerinde durdu. Böylece bazı cebirsel denklemleri geometri yoluyla çözmeyi başardı ve diferansiyel hesabın ve analitik geometrinin temelini kurdu. Bilindiği gibi, diferansiyel hesap, insan zekâsının bulduğu mühim ve pek faydalı bir mevzu olup, ilim ve teknolojik muasır gelişmelerin temel kaynağını teşkil etmektedir. Ayrıca, Battani’nin trigonometrileriyle ilgili eserlerini inceleyerek, girift ve anlaşılmayan yönlerini açıklığa kavuşturdu."