Atatürk’e Suikast Planları

Giriş

Gazi Mustafa Kemal Atatürk, yalnızca savaş meydanlarında değil, Cumhuriyet’in kuruluş ve inşa sürecinde de hedef alınmış bir liderdi. Hem içerdeki muhalif unsurlar hem de dış güçler, onun şahsını ortadan kaldırmayı hedefleyen birçok girişimde bulunmuşlardır. Bu makale, belgelerle sabit suikast teşebbüslerini ve halk hafızasında yer eden rivayetleri inceleyerek tarihsel bir panorama sunmayı amaçlamaktadır.

1. Ali Galip Olayı (1919)

Sivas Kongresi’ni dağıtmak amacıyla İstanbul Hükümeti ve İngilizlerle iş birliği yapan Elazığ Valisi Ali Galip Bey, aşiretleri ayaklandırmakla görevlendirilmiştir. Fakat yerel halkın ve Müdafaa-i Hukuk teşkilatlarının direnci sayesinde bu girişim başarısız olmuştur. Bu olay, Mustafa Kemal’in henüz Anadolu hareketinin başında iken içerden gelecek tehditleri sezmiş olduğunu göstermektedir.

2. Mustafa Sagir Olayı (1921)

Hint asıllı bir İngiliz casusu olan Mustafa Sagir, Ankara’ya “İslam dünyasının temsilcisi” görünümüyle gelmiş, fakat amacı Mustafa Kemal’e suikast düzenlemekti. Türk istihbaratı tarafından yakalanmış, yargılanmış ve 24 Mayıs 1921’de idam edilmiştir. Bu olay, Cumhuriyet’in henüz ilan edilmediği bir dönemde bile Atatürk’ün emperyalist güçler tarafından doğrudan hedef alındığını göstermektedir.

3. İzmir Suikastı (1926)

En ciddi ve organize teşebbüs olan İzmir Suikastı, eski İttihatçılardan Ziya Hurşit ve arkadaşları tarafından planlanmıştır. Plan, Mustafa Kemal’in otomobili Kemeraltı’nda yavaşladığı sırada bombalı saldırı düzenlemekti. Ancak plan Giritli Şevki’nin ihbarıyla açığa çıkmış, Ziya Hurşit ve arkadaşları İstiklal Mahkemesi tarafından idama mahkûm edilmiştir.

3.1. Resmî Kayıtlar

İstiklal Mahkemesi zabıtlarında suikastın detayları açıkça yer almakta, planın siyasi boyutları da tartışılmaktadır. İzmir Suikastı aynı zamanda muhalif İttihatçı kadroların tasfiyesi için bir dönüm noktası olmuştur.

3.2. Halk Hafızasında İzmir Suikastı

Rivayetlere göre suikastçılardan biri Atatürk’ün karşısına çıktığında, onun bakışları ve sözlerinden etkilenerek suçunu itiraf etmiştir. Yine Ziya Hurşit’in “Ben seni öldürmeye değil, yüzüne bakmaya geldim.” dediği aktarılır. Bu tür anlatılar, resmî belgelerde yer almasa da Atatürk’ün karizmasının halk nezdindeki algısını pekiştirmiştir.

4. Hacı Sami ve Çetesi (1927)

Lozan sonrası yurtdışına kaçan yüzelliliklerden Çerkes Hacı Sami, İtalya’da örgütlenip Anadolu’ya gizlice girerek Atatürk’e saldırı planladı. Ancak girişim emniyet güçlerince engellenmiştir. Bu olay, Cumhuriyet’in ilk yıllarında bile dış bağlantılı tehditlerin devam ettiğini göstermektedir.

5. Diğer Suikast Teşebbüsleri

1920 yılında ortaya çıkan Ankara Garı suikast planı.

İstanbul merkezli küçük çaplı girişimler, 1930’ların ortalarında Atatürk’ün sağlığının bozulmasına rağmen çeşitli küçük tehditler. Bu girişimlerin çoğu cid-di boyuta ulaşmadan engellenmiştir.

Sonuç

Atatürk’e yönelik suikast planlarının çokluğu, onun sadece bir devlet adamı değil aynı zamanda bağımsızlık mücadelesinin sembolü olduğunu göstermektedir. Resmî belgelerde yer alan girişimler, dönemin siyasal mücadelelerini ortaya koyarken; halk hafızasındaki rivayetler, Atatürk’ün karizmasının ve ikna gücünün nasıl efsaneleştirildiğini gözler önüne sermektedir.

Not: Bu çalışma, suikast teşebbüslerini iki düzlemde ele almıştır:

1) Resmî belgeler ve mahkeme zabıtlarıyla teyit edilen girişimler,

2) Halk hafızasında anlatılagelen ve Atatürk’ün sözlü etkisini vurgulayan rivayetler. Böylece tarihsel gerçeklik ile kolektif hafızanın birleşim noktaları gösterilmeye çalışılmıştır.

Kaynakçalar:

Atatürk, M. K. (2005). Nutuk (1919–1927). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.

Atatürk Araştırma Merkezi. (1992). İzmir Suikastı Davası Zabıtları. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.

Arıburnu, K. (1961). Atatürk’e İzmir’de Suikast ve İstiklal Mahkemesi. İstanbul: Ararat Yayınevi.

Zürcher, E. J. (2004). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.

Şapolyo, E. B. (1957). Mustafa Kemal Paşa ve Millî Mücadele Tarihi. İstanbul: Güven Basımevi.

Mango, A. (2000). Atatürk. London: John Murray Publishers.


Kinross, L. (1964). Atatürk: The Rebirth of a Nation. London: Weidenfeld & Nicolson.