"İman tevhidi, tevhid teslimi, teslim tevekkülü, tevekkül saadet-i dâreyni iktiza eder." Sözler’den.

Empatiyi aşırı yüceltmenin en korkutucu yanı bence şudur arkadaşım: Ölçüsünü tutturamazsan kendini o şeyin avukatı gibi hissetmeye başlarsın. Yalnız hissetsen yine iyi. Bazen, öyle olduğunu düşünmediğin halde, şeytanın avukatı olursun. Kötüyü analize çalışmak, ondaki iyilik kırıntılarını veya bütünde ifade ettiği güzelliğin nakışlarını bulup ortaya çıkarmak açısından güzeldir. Hikmetlidir. Hatta mürşidimin ifadesiyle:

"Herşeyde, hattâ en çirkin görünen şeylerde, hakikî bir hüsün ciheti vardır. Evet, kâinattaki herşey, her hadise, ya bizzat güzeldir, ona hüsn-ü bizzat denilir; veya neticeleri cihetiyle güzeldir ki, ona hüsn-ü bilgayr denilir. Bir kısım hadiseler var ki, zahiri çirkin, müşevveştir. Fakat o zahirî perde altında gayet parlak güzellikler ve intizamlar var."

Fakat bir yanlışı, hem de iyiliğe olan tarafgirliğinizi yitirerek, anlamaya çalışmak yanlışın ağzına-ağına düşüp lokma olmak açısından korkulasıdır. Tehlikelidir. Allahu’l-a’lem: Burada en temel ölçümüz—bir nevi koruma kalkanımız—‘buğz’ olmalıdır bana göre. Bir kötüyü irdelerken veya psikolojisini anlamaya çalışırken aynı zamanda buğzu kalbimizden hiç gitmemeli. Yani ona karşıtlığımızı bırakmamalıyız ki ’anlamaya çalıştığımız’ kötülük ’savunduğumuz’ kötülük haline gelmesin.

Arkadaşım, insanın, başkalarını rasat ederken düşebileceği çok tuzak var. Empatiden avukatlığa kayma bunlardan sadece birisi. Neseî’de geçen bir hadis-i şerifte buyuruyor ki Aleyhissalatuvesselam: "Şu üç haslet kimde bulunursa o kişi imanın tadını ve lezzetini almıştır: Allah ve Resulünün, o kimseye, o ikisinin dışındaki herşeyden daha sevimli olması. Allah için sevmesi ve Allah için buğzetmesi. Büyük bir ateşe düşmek Allah’a herhangi birşeyi ortak koşmaktan daha sevimli gelmesi."

Buradaki sıralama da bana ilginç gözüküyor: 1) Allah ve Resulüne duyulacak sevginin diğer her sevgiden aşkınlığı. 2) Sevginin ve buğzun itikada göre şekillenir bir hale gelmesi. 3) Bu itikadın esaslarından vazgeçmenin ateşe düşmekten daha can acıtıcı gelmeye başlaması... Dikkat ederseniz bu üç aşamanın hiçbirinde mü’mine tavsiye edilen ’tarafsızlık’ değildir. Aksine, taraf olduğunu belli edecek hislerin/duyguların varlığıyla sınanmaktadır imanın lezzeti.

Bu yüzden Kur’an’da defaatle buyrulduğu gibi, mü’min, şeytandan bir vesvese geldiğinde Allah’a sığınmaktadır ve sığınmalıdır. Bu reflekse sahip olmalıdır. Tuttuğu tarafa koşmaktır çünkü bu onun için. Bu noktadan hareketle diyebilirim ki: İmanın tadını almış bir mü’min için hakikat-i imaniye noktasında tarafsızlık diye birşey mümkün değildir. Tarafsızlık kokan bir empati de mümkün değildir. Ya? O, empatisini ancak ’yanılgının dayanaklarını farketmek’ ve ’devalar üretmek’ için yapar, yanılgıya hak vermek için değil. Bu noktada hemen Bediüzzaman’ın ’bitarafane muhakeme’ eleştirisini yine hatırlayalım:

"Ey Şeytan! Bîtarafâne muhakeme, iki taraf ortasında bir vaziyettir. Halbuki hem senin, hem insandaki senin şakirtlerin, dediğiniz bîtarafâne muhakeme ise, taraf-ı muhalifi iltizamdır. Bîtaraflık değildir, muvakkaten bir dinsizliktir. Çünkü Kur’ân’a kelâm-ı beşer diye bakmak ve öyle muhakeme etmek, şıkk-ı muhalifi esas tutmaktır. Bâtılı iltizamdır, bîtarafâne değildir. Belki bâtıla tarafgirliktir."

Tam bu noktada Ebubekir Sifil Hoca’nın Akaid Bilinci Sohbetleri’de dikkat çektiği birşey var. Aklımda kaldığı gibi ifade edeceğim: "Şu hataya düşmememiz lazım: Dün televizyonda bir hoca dinledim, aklım karıştı. Dün bir yazı okudum, aklım karıştı. Dün elime bir kitap geçti, aklım karıştı. Arkadaşlar, aklınız çok kolay karışıyor. Bu din bize dün inmedi."

Hakikaten de Ebubekir Hoca’nın dikkat çektiği maraz ile pek hazin müptelayız. İslam’a ve bize öğretilen hakikatlere tarafgirliğimizi yitirmişiz. Daha doğrusu tarafgirliğin hayattaki okunuşu olan teslimiyetimizi yitirmişiz büyük ölçüde. Ona taraftar olmadığımız için ona sığınmıyoruz. Mustafa İslamoğlu bir şüphe attığında İmam Gazalî’ye (r.a.) sığınmıyoruz. Caner Taslaman bir galat savurduğunda İmam-ı Azam’a (r.a.) sığınmıyoruz. Salih selefimize tevekkül etmiyoruz. Karşı tarafla tarafgirliğimizi yitirmiş bir empatiyle veya ne kadar hakperest olduğu tartışılır bir objektiflikle muhatap oluyoruz. Bu da anlamaya çalıştığımız şeyin avukatı olmaya başlamakla neticeleniyor.

İnsan ancak tarafını tuttuğu şeyin bilgisini üretir. Onun bakış açısıyla bakarsa onun delillerini görür. Sahibi böyle bir tarafgirliği koruduğu sürece taklidî iman kurtuluşa vesile olur. Bediüzzaman’ın bir mektubunda ‘ehl-i tarikatın mürşidine duyduğu şiddetli muhabbetin onları koruyucu bir mahiyeti olduğunu’ söylemesi de bununla anlaşılır bence. Bu tarafgirlik yitirildiğinde, sadece taklidi iman değil, tahkiki iman da amacını yitirmiş olur. Tahkiki iman zaten bu tarafgirliği kazanmak içindir. “Neticenin kayyûmu imandır.”

Hülasa-i kelam: Tarafgirlik her zaman kötü birşey değildir. Objektiflik veya empati de her zaman iyi birşey değildir. Hem İmam Cüveynî (r.a.) hem de Bediüzzaman’ın ’yaşlı kadın imanı’ hadisini nasihatleri içinde bize hatırlatmaları, belki bu sırr-ı teslimiyeti hatırlatmak için. Çünkü annemden biliyorum: Size hiçbir delil anlatamıyor olsa da imanı kaya kadar sağlam ve sorgulatmıyor. Eh, evet, ne diyelim: Cenab-ı Hak bizi de o hadisin sırrına mazhar eylesin. Âmin.