Kimler gelmiş kimler geçmişti bizden evvel.
Bizden başkası olsun istemiyoruz.
Delidüz Ardahan çok büyük. Hepimize yeter. Bize; bizden evvelkilere.
Tugay sineması bugünkü öğretmenevi karşısında camiinin ordaydı. Osmanlı devrinde Derviş Bey inşa ettirmiş. Yapılış tarihi kitabe üzerinde 1868 diye yazılıdır.
Bu mıntıkayı gezmediğim zamanlarda dahi ruhuma tesir etmiştir.
Camii’ye müdavimler giderdi. Onları tanırdım. Derviş Bey camii ve onlar bir ahenkti.
Her yerin havası farkeder. Toroshev’in havasını diğer yerlerden ayrı hissettim. Üzüm bağları varmış. Kuytu derelere doğru gittim. Ilıman vadisini gördüm. "Ha" dedim "üzüm olurmuş".
Fahrel: Burada hava kendi halindedir. Sazara, Sabgara... her köyün kimliği kendi yapısı vardır. Allah hiç bir yeri her yere emsal yaratmamıştır.
İnsanoğlu parmak izleri sadece kendine özgüyse nasılki...
Köylerin parmak izleri vardır. Köylerin imzaları vardır.
Yapıları yapan ulu Allah...
Salkım söğüt boynu eğri bir adam gibi hoş geldiniz safahoş çekti. Kimse yok. Tugay Karargahın önünden iniyorum Derviş Bey’e gideceğim. Ta mezbahane’ye kadar.
Tugay Sineması vardı.
Söğütler yeni şekil resmedilmişler. Biz bizden evvelkileri bildikse; bizden sonrakilerde bizi...
Gönül koymak olmaz.
Kimler oturmuş buralarda? Hangi ağalar beyler.
Derviş Bey diye bir isim bırakılmış, kitabe de o.
Eski Ardahan’mış mı buralar?
Mezbaha, eski elektirik santrali, kale altı Kazankale. Eski Ardahan iskanıymış...
Hapishane’nin oralar falezlerin başı, iyice gittim, durdum. Uzun bir vakit seyrettim kanyonu.
Şimdi konak misali bir evdeymişim gibi. Büyük penceresinden seyrediyorum. Manzara, kanyon Kura camekanlı vitrin.
Falezler ayağım altında hakikaten. Uçsam kayalardan uçarım. Ev hayli kurguydu. Zihnim alemlerden alemlere bilfasıla mezun oldu.
Şeyh Galip: Ey hame eser senin değildir... Ey şeb bu seher senin değildir.
Göğden aşağı isimler eski Ardahan’a yağıyor misli. Taze isimler halk-i mevcut kılındıkça Kura’ya akıyordu. Suların yıkamasıyla eski Ardahan haneleri yeniden rücah, yeniden peyman...
Ben hazır bulunmuşken alemde... gayret ediyorum. Söylediklerinden birşey anlamıyorum. Eski devirlerin lisanları.
Biz gelmişiz... Ardahan’dan gitmişiz... öz hikayemiz bu.
Meğer öz günümüze ağlıyormuşum... Biz Ardahan’a tarih olmuşuz.
Nerden mi anladım?
Ardahan’da otellik olduğumda anladım.
Gidecek bir hane yoktu. Akraba hısım bizim gibi göç etmişti: Biz tarih olmuştuk yani.