Ekho ve Narkissos

Özet: Selma Yıldız



Ekho ve Narkissos’un eşsiz güzellikteki öykülerini hepimiz biliriz. Şairler, yazarlar, ressamlar, müzisyenler tekrar tekrar bu öyküyü işlemişler, her biri bu mitolojik öyküye kendi yorumlarını katmışlardır. Psikoloji içinde de yorumlanmış bu öyküye bir de burada yine psikoloji içinde yer verelim istedim.

Öyküyü kısaca hatırlayalım.

Liriope isimli nympha ırmak-tanrısı Kephisos tarafından hamile bırakılıyor ve çok güzel bir oğlan çocuk dünyaya getiriyor. Oğluna Narkissos ismini veriyor. Teirasias isimli kahin, Narkissos için, herkes tarafından anlaşılmaz bulunan bir kehanette bulunuyor. Liriope, oğlunun ölümlü olup olmayacağını, ihtiyarlayıncaya kadar yaşayıp yaşamayacağını sorduğunda da “Yaşayabilir ama, kendi kendisini tanımaya kalkmazsa” gibi çok belirsiz bir cevap veriyor.

Narkissos on altı yaşına gelince, hem çocuk hem de genç bir erkek görünümüne sahip oluyor. Kendisine delikanlılar, genç kızlar aşık oluyor. Ancak böylesine yumuşak güzelliğinin arkasında katı gururu ve kibiri nedeniyle, hiç kimse ona yaklaşma cesaretinde bulunamıyor.

Bir gün ormanda avlanırken geveze bir nympha olan Ekho tarafından görülüyor ve nympha Narkissos’a aşık oluyor. Ekho (yankı) o zamanlar sesten ibaret bir nesne değil güzel bir peri kızıdır. Ancak Zeus’un karısı Hera tarafından, bu gevezeliği yüzünden cezaya çarptırılıyor ve ancak konuşulursa cevap verebiliyor, işittiği sözlerin yalnız son kelimelerini tekrar edebiliyor.

Narkissos’a aşık olan Ekho, onu ormanda takip ediyor, takip ettikçe ona daha fazla yaklaşıyor ve içindeki aşk büsbütün alevleniyor. Ancak Hera’nın verdiği cezadan ötürü Narkissos’a bir türlü seslenemiyor.

Narkissos bu takiplerin farkına varıyor ve sesleniyor.

“Orada kim var?”

Ekho’da sadece

“Var”
diyebiliyor.
“Yanıma gelsene”

diyen Narkissos’a

“gelsene”
diye bir cevap geliyor. Narkissos kimsenin gelmediğini görünce

“Buraya yanıma gel, birlikte olalım”

diyor. Ekho,

“olalım”

diye cevap veriyor ve kollarını Narkissos’un boynuna dolamaya çalışıyor. Fakat kaba gururlu ve kibirli Narkissos Ekho’u iterek

“Çek ellerini üzerimden, senin bana sahip olmandansa ölmeyi tercih ederim”
diyor. Reddedilen, küçük düşürülen Ekho, sık ağaçlarla kaplı yerlere kaçıyor, utancını ormanlarda saklanarak gidermeye çalışıyor. Ama aşkı aynı şiddette devam ediyor. Üzüntüsünden uyuyamıyor, yemiyor, içmiyor. Bütün güzelliği, zerafeti uçup gidiyor. İşte ormanlarda saklanan, dağlarda görünmeden dolaşan yalnızca sesi kalan, bizim duyduğumuz Yankı’nın öyküsü bu. Seslendikçe sesimize karşılık veren, hala yaşıyorum diyen Ekho’nun öyküsü.

Narkissos ise Ekho’dan yani aşktan kaçarken çok susamış olduğunun farkına varıyor. Ama aşkı karşılıksız kalanlardan birinin bedduası tutunca Narkissos’un bildiğimiz hazin öyküsü gerçekleşiyor. Narkissos bir pınara geliyor. Susuzluğunu gidermeye çalışırken suda kendi güzelliğini görüyor ve kendi güzelliğinin hayaline kapılıyor. Artık kendi kendinden gözlerini alamıyor. Susuzluğunu giderirken başka bir susuzluğun esiri oluyor. Kendi kendisine duyduğu sevgiyle yanıp tutuşurken, yapabileceği bir şey olmadığını da anlıyor. Kendi kendinden ve kaderinden ayrılamayacağını hissediyor. Dokunamadığı, sevemediği bu güzellik ve aşk karşısında eriyor, ölümün pençesine düşüyor.

“The Disciple” adlı mensur şiirinde Oscar Wilde, Narkissos öldükten sonra pınarın tatlı suyunun tuzlu suya dönüştüğünü söyler. Dağ perileri oread’lar ağlayarak ormanın içerisinden çıkıp pınarın yanıbaşına gelerek ve şarkılar söyleyerek onu avutmaya çalışırlar. Pınarın suyunun tatlı sudan tuzlu suya dönüşmüş olduğunu gördükleri zaman, pınara “Senin Narkissos için bu şekilde ağlamış olduğuna şaşmıyoruz; çünkü o, o kadar güzeldi ki!” derler: çünkü Narkissos, pınarın kıyısına uzanmış, pınarın parıldayan sularına bakmış ve suların aynasına kendi güzelliğini aksettirmiştir. Ne var ki, pınarın cevabı beklenenden farklı olmuştur. Onun cevabı “Narkissos’u sevdim, çünkü, kıyılarıma uzanıp bana baktığı zaman onun gözlerini aynasında ben daima kendi güzelliğimi seyrediyordum”, şeklinde olmuştur. Pınar, kendi güzelliğini bir daha göremeyeceği için ağlamıştır; tatlı suları ise bu yüzden tuzlu suya dönüşmüştür.

Ekho ve Narkissos veya sadece Narkissos öyküsünde anlatılmak istenen şey veya şeyler nelerdir? Bu öykü, bir kızın bir erkeğe karşı duyduğu karşılıksız aşkın veya bir erkeğin başka bir erkeğe duyduğu sapık aşkın öyküsü müdür? Bu öykü, bir karasevda, bir melankolia olayının sembolik bir ifadesi midir? Yoksa, derinlik ve kişilik psikolojisinin üzerinde durduğu dinamik bir oluşumu mu dile getirmek istemektir? Veya sadece yankının ve nergis çiçeğinin oluşması gibi, bazı tabiat olaylarının meydana geliş öyküsünü mü anlatmaya çalışmaktadır? Olaya biraz daha yakından bakacak olursak, anlatılmak istenilen şeyin sadece bu iki tabiat olayını izah etmekten ibaret olmadığı görülecektir.

Narkissos, yalnız bir çiçeğe adını vermekle kalmamıştır. Bugün psikolojide, psikanalizde ve psikiatride bir psikoseksüel gelişme safhasına ve bir cinsel davranış şekline de adını vermek suretiyle ilim dünyasında önemli bir yere sahip olmuştur. Narkissos mitosu, sanki inceden inceye yapılmış psikolojik bir gözlemin fantastik bir tasviri gibidir. İlk defa P. Nacke tarafından önerilmiş olan “narkissizm” terimi, daha sonra Havelock Ellis tarafından, cinsel aşk objesi olarak kendisini sevmiş kimseleri tanımlamak üzere kullanılmaya başlanmış; terim, Freud ve psikanalizin de benimsemesiyle, gerek alan, gerekse kullanım biçimi bakımından iyice yaygınlaştırılmıştır. Freud’a göre narkissizm çocuklukta atlatılması gereken üç psikoseksüel gelişme safhasından birinciyi oluşturmaktadır. Bu safha, çocuğun dış dünyayı kendisinden açık ve seçik bir şekilde ayırd edemediği bir safhadır. Bu safha, cinsel enerji olarak insanın kendi kendisine yöneldiği, kendi kendisinde tatmin bulmaya çalıştığı bir safhadır. Bu safhayı normal bir şekilde atlatamamış olan kimseler, genç ve yetişkin bir yaşa eriştikleri zaman da bu davranışlarını sürdürürler; kendilerini seyretmekten, bedenlerine, kendilerine aşırı derecede ilgi göstermekten, kendi kendilerine tatmin olmaktan, hatta kendilerine benzeyen aynı cinsten aşk objeleriyle ilişki kurmaktan haz duyarlar. Böyle bir aşk objesinde, kendi ilk gençlik ve güzelliklerinin temsil edilmekte olduğunu düşünürler, homoseksüel bir davranışa yönelerek kendilerini bu yolla tatmin etmeye çalışırlar. Böyle bir durumda aşk, kendine yönelmiş olur; bu yüzden de üretici olmak özelliğini kaybeder.

Bu mitos’un doğuşuna vesile olabilecek diğer bir kaynak da inanç sistemleridir. Nitekim, James George Frazer, çeşitli ülkelerin inanç sistemlerini karşılaştırmalı bir şekilde ele aldığı “The Golden Bough) adlı eserinde Hindistan’da ve Yunanistan’da sudaki ruhların insanın sudaki aksini, başka bir deyişle ruhunu suyun altına çekebileceğine ve insanın ruhsuz kalıp ölebileceğine inanıldığını söylemektedir. Narkissos öyküsünün bu cins inançlardan kaynaklanabileceğini, İngiltere’de su perisi gören birisinin zayıflayarak ölebileceğine halen inanılmakta olduğunu bildirmektedir. Türkiye’de de birçok yerde gece perdesiz pencerelerde hayaletler görülebileceğinden korkulur. Gece aynaya bakmanın uğursuz görüldüğü yerler hala vardır. Bu yüzden özellikle genç kızların gece aynaya bakmaları engellenir. Bu gibi kimselerin delirebileceğinden korkulur.

Mitos’un Ekho yönüne bir daha bakalım. Ekho’nun öyküsü, yalnız başına neyi anlatmaktadır?

Ekho, bazı dağlık yerlerde karşılaştığımız fizik bir olayın sembolik bir açıklaması mıdır? Karşılıksız bir aşk ateşinin insanı nasıl verem edip bitirebileceğini mi anlatmak istemektedir?

Yoksa, cömertçe verip de nankörlükle karşılaşan bir insanın duyduğu acının bir ifadesi, bir hayal kırıklığının, bir ses kırılması haline dönüşmesi olayı mıdır? Neşeli, konuşkan, hayattan zevk almasını bilen bir insanın kırılarak dünyaya küsmesi veya inzivaya çekilip yalnız yaşar bir hale gelmesi midir?

Ekho, acaba iyi söze iyilikle, kötü söze kötü sözle cevap veren; ne ekersen onu biçersin dediğimiz türden bir ahlaki davranışın simgesel bir ifadesi midir? Yoksa, insanın kendi yalnızlığı içerisinde kendi iç hesaplaşmasını mı dile getirmeye çalışmaktadır?

Kaynak: (Dr.Turhan Yörükan-Yunan Mitolojisinde Aşk-s.259-262, İş Bankası Kültür Yayınları )

Alıntı:www.felsefeekibi.com/dergi1/s1_y9.html