MANİ

Mani’ye, Türk halk şiirinin en küçük nazım biçimidir diyebiliriz. Mani kelimesinin kökü ve kaynağı hakkında çeşitli görüşler vardır. Maninin anlamı konusunda da yine bir çok görüş ortaya atılmıştır. Yazanı ismi bilinmeyen, halktan kişilerin yazdığı dörtlüktür diyenler de vardır. Bunun nedeni de Türkülerin (İRTİCALEN) yakıldığı gibi, maniler de irticalen o anda söylenilmiştir. Özellikle Karadeniz yöresinde karşılıklı söylendiğinden bunlara “atma”da denilmektedir. Yani yazılı kaynaklara geçirilmediğinden ANONİM olarak kalmıştır. Genel olarak ayak üçüncü dizede kullanılır. Birinci, İkinci ve dördüncü dizeler bir birleri ile kafiye oluşturur. Hece ölçüsüyle ve genelde 7 hece ile yazılır ve öyle bilinir. Yörelere göre, mana, me’ani, hoyrat, karşı-beri gibi isimler almaktadır.
Karadeniz yöresinde karşı-beri olarak adlandırılan mani “atma” atışma şeklinde karşılıklı söylenir. Bazısı iki dize bazısı da dörtlükler halinde söylerler. Türk Dünyasında Azerbaycan’da, hayatı, Irak’taki Türkler arasında hoyrat, Kazan ve Kırgız Türkleri arasında aytipa, kayım öleng veya ülenek, Tatarlar arasında çinik, cinig, cink, şın, Kırım Tatarlarında mane, Özbek Türkleri arasında koşuk, aşula kelimeleri kullanılmaktadır.Mani yerine kullanılan diğer sözcükler ise şunlardır:
Mani halkın ortak malı olduğu için yaratıcısı belli değildir. Bu gün ise mani yazan şairler isimlerini kullanmakta ve ANONİM olayı ortadan kalkmaktadır.


YAPILARINA GÖRE MANİLER

Yapılarına göre başlıca dört tip mani vardır. Bunlar, düz mani, kesik mani, artık mani ve deyiş adı verilen manilerdir.


1-Düz Mani: Dört dizeden oluşan, yedi heceli, kafiye düzeni a a x a olan ve kafiyeleri genellikle cinassız olan manilerdir. Bunlara “tam mani”de denir.Genel olarak 7 hece ile yazılır

RAMAZAN MANİLERİ

Ramazan manileri de düz manilerdir. Konu yani şiirin teması Ramazan ile ilgilidir. Bu sebeple Osmanlı Döneminde özellikle İstanbul da, orta oyunlarında, ramazan eğlencelerinde MANİ ler çok kullanılmıştır.
Karagöz ile Hacivat tiplemesin de bile düz manileri görmek mümkündür. Diğer taraftan Davulcular mahallelerde bahşiş alabileceği birini seçerek o kişiyi ÖVERDİ. Bu övmeler de maniler ile olurdu.

DÜZ MANİ (Övme)

Boncuklarım dizilecek
Duygularım sezilecek
Bekletme, Ahmet ağa
Çok yer var, gezilecek

Ahmet bey, fazla yatma
Uykuya, dalıp, batma
İmsak vakti yakındır
Bahşişimi, unutma

Ramazan üçtür bu gün
Oruç tutandır üstün
İşte geldi gidiyor
Bayramdır size düğün

Sokağı dolaşırım
İmsaka ulaşırım
Haydi bre Ahmet ağa
Aldığım bahşiş kârım

Davulcu geldi bakın
Işıkları da, yakın
On bir ayın sultanı
Gelmiştir sahip çıkın

Hayırlı olsun deriz
Ne verirsen de yeriz
Bonkördür Ahmet ağam
Allah raz’olsun deriz

Bu kadar övgü yetsin
Lüzumsuz nere gitsin
Size bir örnek sundum
Bu mani burda bitsin

Sadık DAĞDEVİREN
Aşık LÜZUMSUZ