EK BÖLÜM XVI: Alevi Düşüncesinde Şeriat, Tarikat ve Cem: Bir Bütünleşme
Dört Kapı'nın Sırrı: Yolu Bütünleme Çabası
Alevilik, İslam'ın Özü olduğu iddiasını, Dört Kapı Kırk Makam (Bölüm VII) sistemiyle ispat eder. Bu sistem, inancın ahlaki, felsefi ve pratik boyutlarını birbirinden ayırmaz; aksine, bu boyutları birbiriyle bütünleştirerek bir canı İnsan-ı Kâmil mertebesine taşır. Dört Kapı, geleneksel İslami terminolojideki Şeriat, Tarikat ve Hakikat kavramlarını, Alevi irfanıyla yeniden tanımlar ve pratikleştirir.
1. Şeriat: Gönül Şeriatı ve Eylemde Adalet
Geleneksel İslam'da Şeriat genellikle katı hukuki kurallar olarak algılanır. Oysa Alevi düşüncesinde Şeriat, kuru bir kuralcılık değil, Gönül Şeriatı'dır. Bu, kişinin gönlünde başlayıp eylemlerinde tecelli eden bir ahlak yasasıdır.
İçselleştirilmiş Kural: Bu kapı, "Eline Diline Beline Sahip Olmak" (Bölüm X) ilkesinin bireysel yaşamdaki yansımasıdır. İman, sadece dilde değil, el (haksız kazanç ve şiddetten uzak durma) ve dil (iftira ve gıybetten kaçınma) eylemlerinde kendini gösterir.
Cem'deki Yansıması: Görgü Cem'inde (Bölüm VIII) canların birbirlerinden Rızalık alması (Bölüm IX), bu dünyevi ahlak yasasının bir an önce yerine getirilmesini şart koşar. Alevilik, hakkın ahirete bırakılmasına izin vermez; adalet, dünyada, Mürşit huzurunda sağlanmalıdır.
2. Tarikat ve Marifet: Aşkın ve İrfanın Yolu
İkinci Kapı Tarikat ve Üçüncü Kapı Marifet, Alevi yolculuğunun Aşk ve İrfan (Hikmet) aşamalarıdır.
Tarikat ve Kardeşlik: Tarikat (Yol), bir Pir'e bağlanma ve Musahiplik (Yol Kardeşliği) (Bölüm VIII) kurumlarıyla hayata geçer. Bu, bireysel bir yolculuktan ziyade, cemiyetle birlikte yürüme ve kardeşliğin manevi disiplinini kabul etme sözüdür (İkrar).
Marifet ve Vahdet: Marifet (Biliş/İrfan), kuru bilgiden kurtulup Gönül Gözü ile görmeye başlama aşamasıdır. Bu aşamada, Vahdet-i Vücud (Varlık Birliği) (Bölüm XII) felsefesi idrak edilir. Can, artık yetmiş iki millete bir gözle bakmanın ne anlama geldiğini ruhunda hisseder.
3. Cem: Bütünleşmenin ve Kâmil İbadetin Mekânı
Alevilik, bu teorik ve ahlaki kapıları, temel ibadeti olan Cem'de pratik olarak bütünleştirir. Cemevi, sadece bir toplanma yeri değil, Şeriat, Tarikat ve Marifet'in kesiştiği kutsal Meydan'dır.

Kapı Cem'deki Fonksiyonu Bütünleşme Noktası
Şeriat Görgü ve Rızalık Alma. Dışsal ahlaki borçların ve kul haklarının temizlenmesi.
Tarikat Musahip, Rehber ve On İki Hizmet (Bölüm IX). Teslimiyet ve Canlar Arasında Kardeşliğin pekişmesi.
Marifet Semah, Nefesler ve Saz Eşliğinde Zakirlik (Bölüm VI). Aşk ve Vahdet-i Vücud idrakine ulaşma (Gönül İbadeti).
Hakikat Dede'nin Sırrı ve Lokma Paylaşımı. İkilikten (ayrılıktan) kurtulup Birlik'e (Tevhid) ulaşma.

Bu bütünleşme, Aleviliğin ibadet anlayışını korkudan (cehennem) değil, tamamen aşktan (Hak aşkı) besleyen, şekli değil, özü merkeze alan bir yola dönüştürür.
Alevi inancında ibadet, nefes almak gibi bir yaşam biçimidir. Dört Kapı'nın her biri, canın adım adım nefsini terbiye edip, Hak'kı kendi içinde bulmasına yol gösterir. Bu, Aleviliğin, İslam'ın manevi ve ahlaki özünü nasıl muhafaza ettiğinin en güçlü kanıtıdır.