Dört Kapı'nın Sırrı: Bir Yolu Bütünleme Çabası
Daha önce incelediğimiz Dört Kapı Kırk Makam (Bölüm VII), Alevi düşüncesinin sadece ahlaki bir merdiven değil, aynı zamanda İslam'ın üç temel ilkesini (Şeriat, Tarikat, Hakikat) bütünleştiren eşsiz bir felsefi yapı olduğunu ortaya koyar.
Geleneksel İslam yorumunda Şeriat, hukuki ve zahiri (dışsal) kurallar bütünüdür. Oysa Alevilik, bu kuru kuralcılığı aşarak, Şeriat’ın özünü Gönül Şeriatı olarak yeniden tanımlar.
Alevi Şeriatı: Alevilikte Şeriat, başkasının hakkını gasp etmemek, yalan söylememek, kimsenin namusuna göz dikmemek gibi "Eline Diline Beline Sahip Olmak" (Bölüm X) ilkeleriyle içselleştirilmiş bir ahlak yasasıdır. Bu, imanın sadece sözde değil, eylemde tecelli etmesini zorunlu kılar.
Tarikat ve Marifet: Aşkın ve İrfanın Yolu
Tarikat (Yol), Alevi düşüncesinde katı kurallar silsilesinden çok, Musahiplik (Bölüm VIII) ve ikrar üzerine kurulu bir Aşk ve Kardeşlik yoludur. Bir Pir'e bağlanmak ve Dört Kapı mertebelerinde yükselmek, bireyin nefsini terbiye etme (Bölüm XI) sözüdür.
Bu yolun üçüncü kapısı olan Marifet ise, bilgiye ulaşmanın değil, bilgiyle arınmanın kapısıdır. Marifet, Vahdet-i Vücud (Varlık Birliği) (Bölüm XII) felsefesini kalpte idrak etme aşamasıdır.
İrfan ve Gönül İbadeti: Marifet, ibadeti korkudan (cehennemden kaçma) değil, aşktan (Hak'ka ulaşma arzusu) besler. Cem ve Semah (Bölüm VI), bu aşkın ve irfanın toplu olarak dışa vurumudur; Gönül İbadetinin zirvesidir. Alevi felsefesinde oruç, hac ve namaz gibi ibadetler, şekilden öte, içsel bir arınma ve gönül muhasebesi olarak görülür.
Cem: Bütünleşmenin Mekânı
Alevilik, bu üç kavramı (Şeriat, Tarikat, Marifet) Cemevi'nde ve Görgü Cem'inde (Bölüm VIII) bütünleştirir. Cem, Alevi yolunun tam anlamıyla tecelli ettiği kutsal mekândır:
Şeriat'ın Pratiği: Cem'de Rızalık alınması (Bölüm IX), yolda yapılan hataların ve kul haklarının temizlenmesi, Şeriat'ın adaletinin dünyada tesis edilmesi demektir.
Tarikat'ın Gerçekleşmesi: Musahiplerin bir arada bulunması ve Dede'ye teslimiyet, Tarikat disiplininin yaşamasıdır.
Marifet'in İdrakı: Semah ve Nefesler (Bölüm V) ile Vahdet-i Vücud'un coşkusunun yaşanması, Marifet kapısının açılmasıdır.
Alevilik, bu bütüncül yapısıyla, İslamiyet'in temel direklerini şekilsel bir ritüel yığını olmaktan kurtarır ve onu "insanı merkez alan, ahlakı temel alan ve aşkı rehber edinen" evrensel bir yaşam felsefesine dönüştürür.
Bu bütünleşme çabası, Aleviliğin İslam'ın Özü olduğu tezini, sadece söylemde değil, aynı zamanda manevi ve toplumsal pratikte de kanıtlar.