Modern çağ, çokluk içinde birliği değil, birliği çokluğun yokluğu pahasına arıyor. Küreselleşmenin hızla yayılan dili, kültürel ifadeleri sadeleştirip indirgerken; belirsizliğe, çokanlamlılığa ve çoğulculuğa karşı tahammülsüz bir zihinsel iklim yaratıyor. Thomas Bauer’in Dünyanın Tekdüzeliği adlı eseri, işte bu zihinsel daralmayı, farklılıkların giderek intihara sürüklendiği bir süreç olarak ele alır. Anlamın tek bir formülasyona indirgendiği, müphemlikten arındırılmış söylemlerin hâkim olduğu ve kültürel çeşitliliğin gereksiz olarak görüldüğü bir dünyada yaşıyoruz. Bu deneme, Bauer’in düşüncelerinden yola çıkarak, modern dünyanın anlam krizini, çoğulculukla vedalaşma biçimlerini ve düşünsel tekdüzeliğin tehlikelerini tartışmayı amaçlamaktadır.
1. Müphemlikten Kaçış: Zihinsel Konforun Bedeli
Belirsizlik, insan zihni için her zaman zorlayıcı olmuştur. Ancak bu zorluk, tarih boyunca insanlara soru sorma, yorumlama ve anlam üretme gücü de kazandırmıştır. Thomas Bauer, İslam medeniyetinde müphemlikle yaşama becerisinin bir erdem olarak görüldüğünü, farklı yorumların ve mezheplerin bir arada bulunabildiğini vurgular. Buna karşın modern dünyada belirsizlik bir boşluk, bir tehdit olarak algılanır. Her şeyin açık, net, ölçülebilir ve kontrol edilebilir olması gerektiğine dair yaygın bir kanaat vardır. Oysa müphemlik, insanî olanın ta kendisidir; çok anlamlılık, anlamı zenginleştiren bir alan sunar. Müphemlikten kaçan modern insan, aslında kendi düşünsel üretkenliğinden kaçmakta, konforla hakikati yer değiştirmektedir.
2. Modernitenin Total Doğruluk Arzusu
Modernitenin inşa ettiği zihinsel dünya, “tek doğru”ya, “tek hakikat”e duyulan bir arzuyla şekillenmiştir. Bu arzunun ardında rasyonalist bilim anlayışı, pozitivizm ve standartlaşmış bilgi formları yatar. Thomas Bauer, bu yaklaşımı "tekdüze düşüncenin zaferi" olarak değerlendirir. Artık tartışma değil, mutabakat; ihtilaf değil, birlik; yorum değil, doğrudan veri makbuldür. Bu durum sadece bilimsel alanda değil, dinî, ahlaki ve kültürel alanlarda da kendini gösterir. Herkesin aynı normlarda düşünmesi beklenir; çoğulluk, karmaşa ve kargaşa ile eşdeğer tutulur. Oysa çoğulluk hakikatin karşıtı değil, onun farklı yüzleri olabilir. Modernitenin total doğruluk arzusu, hakikati daraltır ve onu yaşamın canlılığından koparır.
3. Farklı Olanın Normaldışı İlanı
Tekdüzeliğin hâkim olduğu bir dünyada, farklı olan artık sadece “başka” değil, “sorunlu” olandır. Farklı yaşam biçimleri, kültürel ifadeler veya düşünce sistemleri, ana akımın gözünde artık bir sapma, bir arıza ya da düzeltilecek bir eksiklik olarak görünür. Bu eğilim, sadece kültürel sömürgeciliği değil, aynı zamanda içsel baskı mekanizmalarını da besler. Toplum bireyden normlara uymasını isterken, birey de kendini çoğu zaman otosansürle hizaya sokar. Thomas Bauer’in ifadesiyle, farklılık artık merak edilmesi gereken bir zenginlik değil, bertaraf edilmesi gereken bir düzensizliktir. Böylece farklılık, kendi varlık sebebini yitirir ve giderek kendi içinde intihara sürüklenir.
4. Çeşitliliğin İntiharı: Kültürler Nasıl Homojenleşti?
Küreselleşme, dijitalleşme ve medya araçlarının yaygınlığı, kültürleri yakınlaştırmak bir yana, onları aynılaştırmaya doğru yönlendirmiştir. Yemek alışkanlıklarından estetik anlayışlara, müzik zevklerinden dini pratiklere kadar her alanda bir tür “küresel standart” oluşmuştur. Çeşitlilik artık bir “renk” olarak vitrinlerde yer alsa da arka planda işleyen sistem, tek tipleştirici bir güce sahiptir. Thomas Bauer’in dikkat çektiği gibi, kültürlerin farklılıklarını koruyabilmeleri için müphemlik ve çok anlamlılığa açık olmaları gerekir. Ancak günümüz dünyasında kültürler ya kapitalist sistemin sunduğu tüketilebilir ögelere indirgenmekte ya da politik baskılarla şekillendirilmektedir. Bu durum, kültürel intiharı görünmez ama derin bir trajediye dönüştürmektedir.
5. Belirsizlikle Yaşamak: Anlamı Çoğaltmak Mümkün mü?
Peki, bu tekdüze dünyaya karşı ne yapabiliriz? Bauer’in önerisi açık: belirsizlikle yaşamayı yeniden öğrenmek. Bu, her şeyin cevabını aramak yerine, sorularla kalmayı göze almak anlamına gelir. Belirsizliğe açık olmak, sadece zihinsel bir hoşgörü değil, aynı zamanda ahlaki bir sorumluluktur. Çünkü anlam, tek bir merkezden üretilen bir mutlaklık değil; etkileşimle çoğalan bir zenginliktir. Anlamı çoğaltmak için; farklılıkları yaşatmalı, müphemlikle barışmalı ve çoğulculuğu yeniden düşünmeliyiz. Bu çaba, modernitenin gürültüsü içinde küçük ama direngen bir direnç noktası olabilir.
Sonuç
Thomas Bauer’in Dünyanın Tekdüzeliği kitabı, bize sadece modernitenin eleştirisini sunmaz; aynı zamanda çok daha derin bir çağrıyı dile getirir: insanca yaşamak için belirsizliğe yer açmak. Anlamı sadeleştiren, kültürleri homojenleştiren ve farklılıkları tehdit gören bu tekdüze dünyada, yeniden çok anlamlılıkla dost olmak bir zorunluluk hâline geliyor. Farklılıkların intihar ettiği bir çağda, onları yaşatmak sadece kültürel değil, varoluşsal bir görevdir.