Kişilerin ve toplumun ahlakı ile, genel olarak ahlaki hadiseleri inceleyen ahlak ilmi arasında büyük farklar vardır. Ahlak ilmi için hikmet-i ameliye, ilmü’l-edep, ilm-i tehzibü’n-nefs gibi ifadeler kullanılmış, ahlaki fiil ve hareketleri de huy, edep, terbiye ve seciye gibi terimlerle ifade etmişlerdir.

Kur’an-ı Kerim’de ise ahlak ifadesi olarak "hulk" geçmektedir. (Kalem,68/4)

Halk arasında da insanın iyi hareketini bildirmek için "ahlaklı adam" sözü kullanıldığı gibi, "toplumların ahlakı" "İslam ahlakı" sözleriyle de ahlaki hareketlerin bütünü manasına da kullanılır.

Eskiden beri ahlak, hayatı idare etme ilmi, vazife ilmi, yahut hayrın saadetin ve insan mukadderatının ilmi şeklinde tanımlanmıştır.

Ahlak genel olarak nazari ve ameli olarak ikiye ayrılmaktadır.

Ahlak, mantık gibi bir ilimdir.Bu bakımdan bir yönüyle ahlaka dayanan,bazı ilkeleri temel olarak ele alan bir ilimdir. Diğer taraftan hayatı prensipleri sevk ve idare için uyulması gereken kuralları gösterdiğinden pratik bir sanattır.Bu bakımdan ahlak,nazari ve ameli kısımların birleşmesinden meydana gelen ilimdir.

Ahlakta hareket,vazife duygusuyla yapılırsa iyi ve ahlakidir. Ahlakı belirli alana has özel bir sanat olarak göremeyiz.

Ahlaki kurallara göre bir hareket,vazife dolayısıyla ihlasla yapılırsa iyi ve ahlakidir.Ayrıca ahlakı belirli bir alanın tekelinde özel bir sanat olarak görmemiz mümkün değildir. Çünkü ahlak evrensel bir sanattır

Her ferdi bizzat ilgilendirip,herkes için lazım,bilinmesi ve yapılması mecburi olan bir bilgi koludur.Allah’ın insanın şeref ve haysiyetini yükseltmek için emrettiği bir hayat tarzıdır.Bu bakımdan ahlak,insan hayatı için büyük önem arz eden bir ilimdir.

Her şeyin ilmi,metodu olduğu gibi ahlakın da bir ilmi ve metodu vardır.Böylece tespit edilen metot sayesinde o ilmin gayeleri ve sınırları çizilmiş olur.

Ahlak ilmi,ahlaki olayları metotlu bir şekilde inceleyen bir ilimdir.Ahlak vazifenin ve vazifelerin ilmidir. Hayırlı insan olma sanatı veya insan amellerine ve fiillerine ait kuralları bildiren bir ilimdir.İnsanın hareketlerini idare eden, hayatın çeşitli durumlarına en iyi şekilde uygulayabilme sanatıdır.

Bu açıdan ahlak ilmi insanı olgunluğa sevk eden ilkeler ve esaslardan bahseden bir ilimdir.

Ruh terbiyesini kendine rehber ettiği için ruh doktorluğu olarak da nitelendirilebilir.

Bu açıdan ahlak ilminin konusu kötü veya güzel huylara sahip olan insanın bizzat kendisidir. Kötü huylara sahip olan insanlara uyması gereken kuralları,davranışları ve kendisinde doğuştan mevcut olan huyları nasıl iyi yönde kullanabilecekleri noktasında metot geliştirir, araştırır,doğru olanlarını tavsiye eder. Adeta "Bu metotlara uyarsanız,siz de iyi huylu insanlardan olursunuz."der.Yani insanlara takip etmesi gereken metotları gösterir,doğru yönü tayin edip,rehberlik yapar. Bundan sonrası insanın terciğine kalmıştır.

O halde bizlere düşün vazife,doğuştan gelen güzel huylara sahip çıkıp,onları sonsuzlaştırmak ve aynı zamanda yaratılıştan gelmeyen güzel huyları elde etmeye gayret göstermektir.Bu da ancak iyi ahlak ve faydalı işleri bilmek,çirkin ahlakı ve kötü işleri tanımak yani ahlakın ilmini elde etmekle olur.Böylece ruh aynası temizlenir, cilalanır pis işlerden kurtulmuş oluruz.



Ahmet TULGANER