Avare yıllar ’’dünyayı kollarıyla kuranların’’ beraberliğinde , pırıl pırıl aydınlığa erenlerin müjdesini taşıyor. Avare Yıllar, karanlıklar içinden, kendi çabasıyla ışığa çıkan bir adamın romanıdır.

Küçük adam, henüz adını koyamadığı bir dram ikliminde yaşıyor. Saygınlığını, servetini kaybetmiş bir aile çocuğunun aşağılık duygusundan kurtylup hayatını kollarıyla kazananların safında aydınlığa kavuşması için çeşitli çilelerden geçmesi gerekiyor. Bilince varması için,insanların o pis fabrikalarda nasıl ölü ölüverdiklerini görmesi, Tanrının unuttuğu insanların mahallesinde duraklaması gerekiyor. Sonunda, mavi tulumlu İzzet Usta’nın onu vırvırcılığından kurtarıp benzerlerinin ortasına atması gerekiyor.

Küçük Adam’ın tragedya iklimindeki hayatı aşama aşama, onukesin bir bilinçlenmeye götürüyor. O, anlamı belli olmayan bir dünyada tek başına, karanlıklar içindedir. ’’Bol bir ışık, bir çıkar yol, pırıl pırıl bir aydınlığa kavuşmak’’ için çırpınıyor. Onun için ’’mutlak bir kurtuluş’’ lazımdır. Öyle bir kurtuluş ki, ’’kavun satmış, karpuz satmış, fabrikada çalışmış,altları delik papuçla veya paçaları tiftiklenmiş pantolonla dolaşmış, kimse meşgul olmasın, ayıplamasın.’’

İlk kurtuluş ’’hiç kimsenin önünde el ovalamaya’’ karar verip ekmeğini kazanmak için okuldan ayrılmasıyla başlıyor. ’’Neme lazımcı,bacağından asılı koyun misali insanların kalabalığından, etrafındakilerin iğneli bakışlarından’’ kurtulan küçük adam’ı çok geçmeden Tanrı ve Tanrıyla ilgili sorunlarla başbaşa görüyoruz. İnsanların düzenleyemedikleri bir dünyada acaba Tabrının garanti ettiği bir düzen var mı? Küçük adam bu ikinci ateş çemberini kolayca kırıyor. Gözlerini,kendinden ayırıp çevresine döndürünce her şey kendiliğinden çözümleniyor.

Onu Tanrı sorunlarından çelen ilk şey, kırlarda dikkatini çeken karıncalar oluyor. Yer altının bu ufacık hayvanlarındaki bitmez tükenmez çalışma aşkı ’’ölü bir solucanı sürüklemekteki gücün hep beraberliği’’ onu kendi kabuğundan sıyırmaya elveriyor.

Küçük adam’ın bilince varması için bir tek olay kalmıştır artık. Bu olay İzzet Usta’dır. Bu filozof işçi, onu ’’attan inip eşeğe binenlerin’’ dort duvarından kurtarıyor. Artık, küçük adam evrenin merkezi değildir. Alnının teriyle para kazanmanın kutsallığına ermiş, acı çeken insanların safına katılmıştır.

Avare Yıllar’ın önemli yanı, bir hayatın hikayesi olması değil. Orhan Kemal için önemli olan insanların kaderidir. Onu ilgilendiren şey, eskimiş değerler üzerinde yaşamaya çalışan bir toplumda, tek başına ışığa kavuşmaya çalışanların savaşıdır.

Orhan Kemal’i yazı yazmaya zorlayan neden , ne edebi ne teknik nedenlerdir. O, etiyle kemiğiyle bağlı olduğu bir sınıf insanının kaderiyle, geleceğiyle ilgilidir. Hikayeleriyle, romanlarıyla insan soyuna faydalı olmak, insanları bilinçlendirmek istiyor.

Bu bakımdan Avare Yıllar, insanları bilince çağıran, hayat deneyleriyle yüklü bu deneylerin verdiği düşüncelerle besli, ibret dolu bir mesaj sayılabilir.