Sokrat öğrencilerine ders verirken “İnsan iki ayaklı tüysüz bir yaratıktır.” diye tarif ettiğinde, öğrenciler teneffüste tüyü yolunmuş bir tavuk bulur getirirler ve “İşte bu senin insanındır.” derler.Sokrat bir genelleme yapmış,öğrencileri de bu yanlışı düzeltmişler.Sokrat’ın bile hataya düştüğü bu genelleme nedir?
Genelleme, birbirine benzeyen varlıkları ortak özellikleriyle düşünmektir. İnsan ancak farklılıkları, görmezden geldiğinde genelleme yapar. Sosyolojik açıdan da gruplar hakkında genelleme yapıldığın da, dar bir bakış açısı önümüze sunar.İnsan sınır çizerek algılar. Sınırlar çizdiği için de genelleme yapmak zorunda kalır.
Bizim toplumumuzda sık sık çeşitli suçlar gündeme gelmektedir.İşlenen suçlar bireysel olmasına rağmen genel bir algı oluşmaktadır.Olayları tüm açıklığı ile bilmeden, konu hakkında tam ve doğru bilgiye sahip olmadan genelleme yaparak sadece suçun faillerini değil de onun mensubu olduğu dini, ırkı, memleketi veya meslek grubunu ya da bunlara mensup insanların tamamını suçlu ilan etmek kolaycılıktır, kul hakkıdır. Bazen bize kötülüğü dokunan insana olan öfkemizden dolayı duygusal davranarak onun etnik kökenini, mezhebini, dinini, memleketini veya mensubu olduğu sosyal grubun tamamını onunla bir tutar ve itham ederiz. Oysa o kötü davranış sahibinin soyundan, hemşehrilerinden veya en yakınlarından onun yaptığını tasvip etmeyen, böyle bir durumda bizim hakkımızı savunan onlarca iyi insanın olabileceğini düşünmeyiz. Suçluya olan öfkemizden dolayı onunla ortak özelliklere sahip diğer onlarca insana iftira atmış oluruz.
Genelleme yaparak suçlu ilan ettiğimiz, gıybetini yaptığımız ve bir nevi iftira attığımız ve sayısını bilemediğimiz o kadar masum insanın kul hakkını nasıl ödeyeceğiz?Yanıldım,aldatıldım demekle yanlışlar düzelmiyor.
Rüşvet alan bir polisten dolayı bütün polisleri rüşvetçi; devlet malını şahsi işleri için kullanan birkaç ahlaksız memur için bütün memurları menfaatçi;
Sizi kandıran birkaç esnaftan dolayı esnafların tamamını "güvenilmez";Hukuksuz ve ahlaksız iş yapan birkaç kişiden dolayı o meslek grubunun tamamını suçlu;Eşini döven birkaç seviyesiz ve ahlaksız erkek yüzünden tüm erkekleri kaba;İffetsiz ve hayasız birkaç kadından dolayı kadınları ahlaksız saymak,bir öğrenciye dayak atan öğretmen yüzünden bütün öğretmenlere dayakçı demek, sağlıklı bir düşünce şekli olmadığı gibi olgun bir insanın da takip edeceği yol değildir.
Sonuç olarak “genelleme” yapmak, meselelere yüzeysel bakan ve kendisine bahşedilen akıl potansiyelini doğru kullanmayan kimselerin tavrıdır. Böyle bir tavır içinde olanlar, kafalarını iyi çalıştırmadıklarını, kritik-analitik düşünmeye yanaşmadıklarını ve her geçen gün muhakeme yeteneklerini iyice körelttiklerini bilmelidirler. Bu kimseler belirtilen yaklaşımlarını sürdürmeleri halinde anlayış kapasitelerinin her geçen gün daha da azalacağını, yanlış üstüne yanlış yapacaklarını, böylece kalplerinin katılaşmasına bizzat kendilerinin zemin hazırlayacağını artık fark etmelidirler. Genellemeler çoğu insanın kolayca düştüğü, doğru olmayan bir yoldur. O zaman genelleme yapmak yerine "bazıları, birileri, bir kısmı...." gibi ifadeleri kullanmak daha isabetli olacaktır.
Genelleme yaparken çok dikkat etmemiz gerekir. Soyut düşüncenin gelişmediği, analitik mantığın yerleşmediği, okumanın önemsenmediği, ansiklopedik bilgilerin ezberlettirildiği bir toplumda yanlış genellemenin yaygın olması çok doğaldır.