SEMBOL (SİMGE)



Sembol, bir kelimenin örtülerek anlamını başka bir sözcüğe geçici olarak taşıtmaktır; yani okuyucu metinde kullanılan sembol yerine asıl kelimeyi ya da yakın anlamlı başka kelimeleri koyabilir.
Metnin /kelimenin anlamı (yani temel, yan, mecaz, terim; duygusal, çağrışımsal) bunlar başka bir kelimeye yükletilirse yükü taşıyan bu kelime semboldür (simgedir).
Bir kelime sembol olarak kullanılacaksa yani o kelime yerine başka kelime konulacaksa, o kelimeyle benzerlik ilişkisi olmamalıdır: Benzerlik ilişkisi varsa istiare/eğretileme olur.“Asker için aslan” bu bir teşbih/eğretilemedir. Sembol değildir. Çünkü benzerlik ilgisi vardır (bu ilgi: cesaret, atılganlık…).
Şiir içinde “iğneli beşik” bir imge değil semboldür.”iğneli beşik yerine” dünya, şehir, ev” kelimelerinden biri konulabilir. Oysa “ızdırabı mıhladı küçücük benliğine” imgesinin yerine başka kelime konamaz: Bir imge öbür sözcüklerle söylenemez.
Gerek sembol ve gerekse imge ancak ve ancak kullanımla oluşan ve metnin kendi içinde kalan öğelerdir. Çünkü kullanıldığı yere göre anlam kazanan bir sözcük, metnin dışında bu sembol ve imge olma özelliğini yitirir. Kelime şiir içinde sembol olabilir yani başka bir sözcüğün anlamını geçici olarak taşıyabilir; ama o şiir dışında yine kendi anlamına döner. Şiirdeki geçici anlamını terk eder. “Alev” bir şiirde aşkın sembolü olabilir. Şiir dışında aşkın sembolü değildir.
Bugün sembol olarak bilinen sözcükler örneğin “hilal (doğunun sembolü), haç (Hıristiyanlığın sembolü) tek başına sembol değildir. Çok kullanıldıkları için kelimenin yan anlamı olmuş sözcüklerdir.

Sembolün sembolik anlatımın gücü
Orhan Veli’nin Ağaç şiiri: Necip Fazıl bir süre haftalık AĞAÇ dergisi çıkartmış. Orhan Veli’ de dergiye şiir göndermiş. Şiir yayınlanmadığı gibi iade de edilmemiş. Orhan Veli bunun üzerine Ağaç şiirini yazmış. Ağaca bir taş attım/Düşmedi taşım/Düşmedi taşım/ Taşımı ağaç yedi/Taşımı isterim/Taşımı isterim. Bu şiirdeki semboller: Ağaç: Ağaç dergisinin; taş: şiirin; atmak: yollamanın; taşın düşmemesi: şiirinin yayınlanmamasının, taşımı ağaç yedi: şiirimi geri iade etmedilerin sembolleridir.
Necip Fazıl’ın Sakarya Türküsü şiiri: Bir anlatılan var, kimse onda kusur bulamayacak bir de sembol yerine konan sezdirilen var; onda da bir uyumsuzluk kusur bulunamayacak. Sakarya Türküsünde bir nehir anlatılıyor gibi ama örtülen ( sezdirilen ) “gençliktir” yani Sakarya nehri o şiir içinde gençliğin sembolüdür.
Yahya Kemal’in Sessiz Gemi şiiri: Gemi, ufuk, liman, rıhtım, zamandan demir almak semboldür. Rıhtımda kalanlar: hayatta kalanların sembolü, liman: ruhun yolculuğa ara verdiği yerin sembolü, ufuk, özgürlüğün sembolü “sembolik” ifadelerdir. “Sessiz Gemi” başlığı, yolculuğun sembolüdür. Bu şiirde bir gemi yolculuğu kusursuz bir şekilde anlatılmıştır. Fakat sezgiye dayalı olarak bu şiir kimilerine göre tabutun gidişidir. Bir başka sezgisel çıkarıma göre, tabutun değil ruhun gidişidir (tabut bir yere, mezara gider oysa bu şiirde sonsuzluğa gidiş vardır). Yine kimilerinin uzak sezimsel çıkarımlarına göre -belki şairin kastı bile değildir- Yahya Kemal’in bir sevgilisinin (Nazım Hikmet’in annesinin) herhangi bir gidişi karşısındaki duygulanışıdır. İşte sembollerin gücü.

İmge ve sembolün kapsayıcılığı:
İmgede çağrışımlar, tamamlanmamış anlamlar vardır. Her okuyucu her okuyuşunda farklı anlamlar bulabilir. Bir imgeyi oluşturan kelimelerin bir ya da birkaçı sembol olabilir; ama bir sembolün içinde imge olmaz. Yani imge daha kapsayıcıdır. Sembol yerine başka kelimeler konabilir, ama imge dizesi değiştirilemez.

İmge sembol farkı:
İmgeyle simge (sembol)aynı değildir: Sembol, bir sözcüğü başka bir sözcüğe taşıtma durumudur. Yani bir nevi örtülmesi gereken bir sözcüğün başka bir sözcükle perdelenmesidir. İmge; simgedeki gibi bir perdeleme /örtme değil, tam tersi duygu dışa vurumudur.

İmge, sembol, benzetme, eğretileme mecaz-ı mürsel farkı:
Sembolde benzetme ilgisi yoktur, istiarede/eğretilemede benzetme ilgisi ön plandadır. Mecaz-ı mürselde başka ilgiler vardır (yer- zaman, parça- bütün…) İmgede ise somut olmaktan çıkarıp soyut içerik ile zihinsel bir somutlaştırmaya (resme) dönüştürme vardır.

Sembolleşme nedir (sembol değil, sembolleşme):
Bir öğe birçok kişi zihninde aynı şeyi çağrıştırıyorsa o artık sembolleşmiştir. Kaz ahmaklığı, tilki kurnalığı sembolize ede ede artık kelimenin ikinci anlamı olmuştur; yani sembolleşmiştir. Ahmet Haşim’in merdiven şiirindeki merdiven birçok okur tarafından “hayat” karşılığı olarak algılandığı ve kullanıldığı için artık sembolleşmiştir. Buradan hareketle, yaygınlaşan imgeler de semboller de sembolleşir, daha da yaygınlaşırsa isimleşir (kelimenin yan anlamı olur).


Sembol mü sembolleşmiş kelime mi:
“Akrep” kültürümüzde ölümü getirebilen korkutucu bir hayvan, astrolojide kötülüğü temsil eden bir yıldızdır. Şiirlerde tehlikeyi, karanlığı, rakibi temsil eder. Akrep artık sembolleşmiş bir kelimedir. “Aynalar akrep meleği” imgesinde ister akrep gibi sembolleşmiş kelime olsun ister olmasın her sözcük tek başına semboldür: Bir anlamı örterler, yani üzerinde mutabık kalınan anlamı taşırlar, yani sembolleşmiş kelime de şiirde ayrıca sembol olarak da kullanılabilir.