.
KAFKASYALI KARDEŞLERİMİZE KÜLTÜREL ELİMİZİ UZATMALIYIZ!..
.
Adıgece’yi, Kafkasya’daki Türk Lehçelerini ve diğer müslüman halkların
tüm dillerini koruyarak ve geliştirerek yaşatmazsak, “Müslüman Halklar”
oluşumuzu hiçbir şekilde koruyamayız! O insanlarımızı kendi başlarına
yalnız bırakmamızın doğru olmadığını, onları yalnız ve sahipsiz olarak
bırakmamızın vebalinin çok büyük olduğunu unutmamamız gerekir!..
28.10.2018 Yılmaz Özcan
.

.
. ÇEŞİTLİ YAZILARDA VURGULANAN İKİ YANLIŞ SÖYLEM!..
.
Adıgece’nin yazılması ile ilgili olarak çeşitli yazılarda vurgulanan iki yanlış
söylemin yanlış oluşlarının nedenleri aşağıda açıklanmıştır.
İlk yanlış söylem şudur:
“Slav Yazısı da ve Latin Yazısı da Adığe dilinin bütün seslerini doğru
ve bilimsel olarak yazmaya yeterli değildirler.”
Bu söylem, Latin Yazısı için yanlıştır. Çünkü Latin Yazısı’nda, hem ses ve
hem de harf olarak Slav Yazısı’nda karşılıkları olmayan “q” ve “w” harfleri
vardır. Latin Yazısı’nın bu harflere sahip oluşu; onun, Adıgece’nin diyalekt-
lerinin bütün seslerini en okunuşlu ve en kullanışlı şekillerde yazılmalarına
yeterli olmalarını sağlamaktadır.
İkinci yanlış söylem şudur:
“Bilimsel olarak bir dil için bir alfabe düzenleniyorsa, her bir ses par-
çasına bir işaret verilmesi kuralı uygulanması gerekir.”
Bu söylem de doğru değildir. Avrupa’nın İngilizce, Fransızca ve Almanca
dillerinin yazılarını incelediğimizde, bunlarda birden fazla harf ile yazılan
(gösterilen) ünsüz sesler ve diftonglar olduğunu, bu yazılışların, yazıların
akıcı olarak “okunuşlu ve kullanışlı” olmalarını engellemediği görüyoruz.
O halde yukarıda belirtilen iki yanlış söylem, Adıge Toplumu’nu yanıltma
amacı taşımaktadır. “Adıgece’in yazı sistemi” sorunu, bu söylemlerde ileri
sürülen nedenlerden kaynaklanmamaktadır! Konuyu ayrıntılarına bakarak
incelediğimizde, net olarak gördüklerimiz şunlardır:
Adıge Dilbilimcileri, yüz yıldan daha çok bir zaman içerisinde birbirlerini
müteakiben ortaklaşa çalışarak (anonim olarak), Avrupa normlarına ve
Adıgece’nin bütün özelliklerine uygun olarak Adıgece’nin yazılarını “en
okunuşlu ve en kullanışlı” duruma getiren ve Adıgece’nin güzelliklerini
“en net” olarak gösterebilen, Adıgece’nin alternatifsiz ve milli yazı siste-
mi olan “Adıge Yazısı”nı (“Adighe Txik’er”i) ortaya koymuşlardır. Bu al-
ternatifsiz milli yazı systemimize baktığımızda, 26 latin harfi ile tire ( - )
ve apostrof ( ‘ ) işaretlerinin; Adıgece’nin tüm seslerini, kelimelerini ve
dolayısı ile onun yazılarını “en okunuşlu ve en kullanışlı” duruma getire-
bildiklerini ve Adıgece’nin güzelliklerini “en net” olarak gösterebildikleri-
ni görüyoruz. O halde Latin Yazısı’nda, Adıge Dili için harflerinin az ve
yetersiz oluşu sorunu yoktur. Yukarıdaki söylemler yanlış ve yanıltıcıdır.
Sorun; latin harflerin sayısının az ve yetersiz olmasından kaynaklanma-
maktadır. Sorun; Adıgece’nin alternatifsiz milli yazı sistemi olan “Adıge
Yazısı”nın (“Adighe Txik’er”in) günümüze kadar ortaya konulamamış ol-
masından ve günümüzde ortaya konulmuş olan bu alternatifsiz milli yazı
sistemimizin, yabancılar ve onlara çalışan bazı insanlarımız tarafından
perdelenerek Adıgelere hiç gösterilmemeye ve onların gözlerinden kaçı-
rılmaya çalışılmasından, Adıgece’ye hiç uygun gelmeyen Slav Yazısı’nın
diyasporadaki Adıgeler’e “Adıgece’ye uygun yazı” olarak gösterilmeye
ve ısrarla Adıgeler’e dayatılmaya çalışılmasından, Adıgeler’in yanıltıla-
rak kandırılmaya, oyalanarak zamanlarının çalınmaya çalışılmasından,
kanmayanların ise aba altından sopa gösterilerek, tehdit edilerek korku-
tulmaya çalışılmasından, Adıgece’nin öğretim ve kullanım yerleri ile za-
manlarının daraltılarak Adıgece’nin boğulmaya çalışılmasından kaynak-
lanmaktadır!..
Sorunun çözümüne ancak toplumca şu yol izlenerek ulaşılabilir:
Evlerimizde ve özel öğretim yerlerimizde, çocuklarımıza ve gençlerimi-
ze, “Adıge Yazısı (Adighe Txik’er)” ile Adıgece ve Adıge Kültürü yeterli
seviyelerde okutulup öğretilmelidir. Ayrıca gençlerin özel mekânlarında
onların Adıgece sohpet etmeleri, kültürel çalışmalar yapmaları sağlan-
malıdır. Orta ve ileri yaşlılar ise, kendi çalışma mekânlarında birbirleri
ile koordineli olarak Adıgece ve Adıge Kültürü üzerinde planlı ve sistem-
li çalışmalar yapmalıdırlar. Söylemleri azaltarak toplumca bu çalışmaları
yaparsak, Adıgece’nin ve Adıge Kültürü’nün geliştirilerek yaşatılmaları
sağlanabilir!.. Başka bir ifade ile söylersek; hem atavatanda ve hem de
diyasporada toplumca Planlı Kültürel Çalışma Seferberliği başlatmamız
gerekmektedir!.. Bütün kültürel sorunlarımızın çözümlerinin bunlardan
başka hiçbir yolu ve çaresi yoktur!.. 27.10.2018 Yılmaz Özcan
.

“Wy Kuec’im Sichiqhajeey!” weredim dig’icheegem, dyguxer metg’uir!..
.
WY KUEC’IM SICHIQHAJEEY!
.
“Qhogu jije sig’yk’iry nobe
We h’ac’ew sig’ipxueg’uas! (2)”
“Zi apl’e g’izecek’ zaquey
Zi wipc’ey wig’izemiwipc’! (2)”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Hade xekuijhiw Qafqasiw,
We sy pse, we sy duneey!
Xame c’igu sicheezecasy
Wy kuec’im sichiqhajeey!
.
“Mi syguim xelhxer yigyipstu
Guimaxew g’ipxues-uetens! (2)”
“Sy jhe g’uets’ chapxa guipsisexer
T’eg’u – t’eg’uiw g’ipxues-uetens! (2)”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Hade xekuijhiw Qafqasiw,
We sy pse, we sy duneey!
Xame c’igu sicheezecasy
Wy kuec’im sichiqhajeey!
.
“G’izefty zi c’ag’ue f’its’e,
Cxe-aniw teep’en g’isxuefc’! (2)”
“Wipc’encew Uachh’amaxuejhimy
Sy jheguir yezivqhaqhac’! (2)”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR:
Hade xekuijhiw Qafqasiw,
We sy pse, we sy duneey!
Xame c’igu sicheezecasy
Wy kuec’im sichiqhajeey!
.
“Qhogu hane lhaghem teetaxem
Ya weredim g’ic’ede-uik’! (2)”
“Zeeyincew g’ana wy binxemy
Wy bqhaafe yaxuize-uixij! (2)”
.
YI G’ITEEQHAZEJIR: (t’o)
Hade xekuijhiw Qafqasiw,
We sy pse, we sy duneey!
Xame c’igu sicheezecasy
Wy kuec’im sichiqhajeey!
.
“Adighe Txik’er” daxemk’e; Adighebzer ttxiwre habi dirylajheme,
dirypsalhewre har zeeth’ame, dy weredxer ttxiwre ya meqaame
daxexemk’e habixem dag’eegeme, Adighebze daxer xexhuewre
psewifinus! Hawe dy kuilturir zixuemicekyim; dy wered guerexer
ya psalhexem ya kezuxer ziteequitaxewe g’aareeqhaager!.. Har,
zi ts’ixuincaqhacxues! “Wy Kuec’im Sichiqhajeey!” weredimy ha
leeyir yireeqhaxir! Halih’im; habi, ha yic’exer xuyqhaqhuinu-am!
.

“Adighe Txik’er” daxemk’e Adighebzer ttxiwre dirylajheme, dirypsalhewre zeeth’ame, dy
weredxery ttxiwre ya meqaamexemk’e dag’eegeme, Adighebzer xexhuewre psewifinus!
.
. ALHIN TS’IG’UIR
.
Alhin ts’ig’uiry mic’e zaques.
Zaqueniqhar se g’izoh’alhek’!
“Se slhek’ateme “Sy pse!” bjes-awre
Qhaac’e sy-ar werk’e nezqhag’uent! (2)”
.
Nobey mag’uery nijebey mag’uery!
Sy c’aleqhue sf’og’uer dawe sc’in?
“Dy zeriziwre g’ua yilhesxery
Qhaac’em chichiw se g’isxuemibjin! (2)”
.
Wig’izoplhiry woplhixijiry,
Wy ne f’its’exemk’e wig’izoplh!
“We wizeplhiry sermiraw hara?
Neqhuec’ gueriw chitime siwinexhuay! (2)”
.
Lerips ts’ig’uiry zepochachery
Lhaqhuiniqha nepsxer g’ochechex!
“Ziteechachery pxirysik’iwre
Sitiw f’iche eeyiwe wislheqhua! (2)”
.
Alhin ts’ig’uiry mic’e zaques.
Zaqueniqhar se g’izoh’alhek’!
“Se slhek’ateme “Sy pse!” bjes-awre
Qhaac’e sy-ar werk’e nezqhag’uent! (2)”
.

. ADIGHEBZEM ZIG’ITXUYQHAGUISEN-A?!.
.
. Rah’manire Rah’ymire Halih’im yi Ts’ek’e!..
.
. Chitxhuiniqhar zixuefache zaquer, ialemxem ya Rab Halih’irras!..
. Dig’aziqhac’a Halih’ Lhap’em; dits’ixuiw, di-Adighew, dimuslimeniw dig’ize-
ryqhac’am chh’ak’e, cikuiricxue xuidoc’ir!.. Halih’ Lhap’em; aayetxemk’e g’idjy-
axery, Habi yi Beeqhambarxem g’idja-axery psory, zyk’ ceky yaxuidymi-awe
dy f’ech mexhuxer!.. Psory pejxes, h’aqxes!..
. Halih’ Lhap’em aayetxemk’e g’izeridjy-aaxem, yi Beeqhambarxem g’izerid-
ja-aaxem xuedexew ymanire iybadetire dy-aw dits’ixuif’xew dipsewiwe, g’idja-
aaxer, dy wazyfexer zeritxuizif’ek’k’e yiryquxew dqhazec’axew, Halih’ Lhap’em
deej deeg’uel’ejinxer, dy guiqhacxues!...
. Dy hanecxue – hadecxuexem ya hanecxue – hadecxuexer Adighexew,
muslimenxew psewijifinxe chh’ak’es, amalincew g’aanexew c’ezewaxer, cexyd
c’exhuaxer!.. Qafqas Zawejhim chiqhue, zawer zerawixiw habi k’elhipitiw g’i-
dac’il’a JENOSYDICXUEM chiqhue, habi k’elhipitiwy dy xekuim dichiraxuim
chiqhue; meelwanyt’im yi nexhibe Adighe ts’ixuxer yawik’xery yaqhal’axes.
Adighexem dy chh’axem belih’ kued g’aaryg’uaxes!.. Adighexer; dy chh’axem
g’aaryg’uaxe ha belih’ qomim kuediw dyqhaguipsisen xueeys! Habixem ya se-
bep pejxer g’adqhuetiwe, haxer f’iwe eetud tc’iwe, habixem g’aaxetxin xueey
g’axhu deersxer g’aaxetxiwe, dy lejhek’exemre dy psewik’exemre ya qhogu
zaxuexem teedqhuivenxe xueey g’oxhuir! Haxer hapxuedew dimic’ime, dy
chh’axem yigyi newijhy g’aaryg’uenuxe belih’xer zyk’ txuewixinu-am!..
. Zi lhepqim yi lhek’iqhar kued xhuixu, ha lhepqim teelh xame axemre habi-
xem g’irac’il’ef mixhumic’aqhaxemre nexh mac’e mexhuxer. Zi lhepqim yi lhe-
k’iniqhar nexh mac’ere, yi ts’ixuxer wedxere zerimiwibidijifxere chixhuxem, ha
lhepqim teelh xame axem ya bjiqhaxemre ha lhepqim g’irac’il’ef mixhumic’a-
qhaxemre nexhibe mexhuxer. Yi jileguir zirawida lhepqir, kuediw psinc’ewe
xamexem yaxetg’uih’ijiw yaxog’uedejir! Hapxuede zi lhepqir, zi jiler xeg’uede-
jiniqham g’eeqhalinir, kuediw guiqhu mexhuir. Dy Adighe Jilem nobe yi h’alir,
hapxuedes! Adighe Guipsisag’uexem, sitim chiqhuey dizewipc’ijin wipc’exer
mixer xhuin xueeys: Adighe Jilem yi xeg’uedejiniqhar dawere dqhawive-afi-
nu?!. Adighexer xeg’uedejiniqham dawere dig’eelifinu?!. Ha wipc’exer dize-
wipc’ijiwe haxem dateemiguipsisih’ijime; c’aqhue ts’ixuiqha g’itxueminejinu
g’itchoxhir!.. Harasy ha wipc’exem deeguipsisiwre Halih’ Lhap’em mipxuedew
dolhe-uir:
.
. Ya Rabby!
. Adighe Jiler c’exiw dig’aqhawicy, dy jile qhogu zaxuem diteeqhah’ay, de,
zerijilek’e habi diteemik’iwe diryg’uefiniw nasip txuec’!..
.
. Adighexer Halih’ Lhap’er zerixueeyim xuedew ts’ixuif’xer dixhuifime, Halih’
Lhap’em; Adighexer c’exiw dig’yqhawiciw, dy jile qhogu zaxuem ditiryqhah’aw,
ha dy jile qhogu zaxuem ditiryqhatiw diryqhag’uenu doguiqhar!.. Adighexem
har nasip txuyc’in chh’ak’e, Halih’ Lhap’em kuediw deelhe-uin xueey g’oxhuir!
Halih’ Lhap’em, dy ymanir bidew iybadetire duiare xuetc’in xueey g’oxhuir!..
. Zi jiler, jilewe g’anejifin chh’ak’e, ha jilem yi bzemre yi kuilturimre xyqhaa-
xhuewre yiqhapsewifin xueeys!.. Har zimiqhazec’ef zi jiler, xeg’uedejiniqham
zyk’ g’eelifinu-am!.. Yi bzer zimixhuimejif zi lhepqim, yi kuilturir yixhuimejifinu-
am. Harasy zi jilem; yape dide gyic’e yi bzem yi p’alher, yi qiymetir f’iwe yic’e-
jin xueeys! Zi jilem; yi bzer xyqhaaxhuewre yiqhapsewifime, yi kuilturiry tinciw
xyqhaaxhuewre yiqhapsewifinus!.. Habi chh’ak’e zi jilem yape gyic’e yi bzem
zig’iryqhawijhin xueey g’oxhuir!..
. Bzexem psomy diyalekyt kued ya-axes. Hawe “Jile (Myllet)” xhuifa lhepq-
xer, ya bzexem ya diyalekyt zerizxemk’e zeguiro-uexer. Ha jilexem ya txib-
zexery zerizxewe haxer ya jile txik’e zaquexemk’e g’aaqhaxhuaxes.
. Zi jilem yi bzem zig’ywijhifin chh’ak’e; ha jilem alternatyfince zi jile txik’e
system zaque yi-awe, ha yi jile txik’e system zaquemk’e g’yqhaxhua yi txib-
zer, ha jilem deejk’e zire ze-ah’aqhuire xhuin xueeys! Zeguiri-uejif lhepqxer;
ya bzem yi diyalekytxem zir xaxiwe, ha ya diyalekytir yaze-ah’aqhuiw zira-
h’axew, ya jile txibzer, ha ya ze-ah’aqhu diyalekytim teezic’ih’if lhepqxerras.
“Jile (Myllet)” xhuijif lhepqxer; xame bzexemk’e mixhuiwe, ya ze-ah’aqhu di-
yalekyt zerizxemk’e zeguiri-uejif lhepqxerras! Har zimiqhazec’ef lhepqxer;
yeezixem sity jira-a, haxer xame lhepqxem xotg’uih’ijxer, xog’uedejxer!.. Zi yi
nexhibe txibze yi-awe “Jile (Myllet)” xhuijifa lhepq duneeyim chichi-a-am!..
G’UIBE Caban, DIQHUIJ Fu-ad sime ha g’axhuiniqha pejir ziralhaqhuifam
chh’ak’es, haxer Qaberdeey c’inalhem g’uexew, Adighebzem yi Qaberdeey
diyalekytimk’e “Adighe Txibzer” g’aaqhaxhuiniwe c’eelejhaxer.
. Mibdeejim, “Adighe Txik’er” zec’iqhuiw (anonymiw) witikuim g’yziqhah’aa-
xem t’eg’u ya guiqhu chitc’in xueey g’oxhuir. NEGUIME Core, TXHARXET
Ah’med Jawyd, TS’AQHUE Nuryy sime, “Adighe Txik’er” witikuim g’yqhah’an
dy jile uexuiqhue lhap’e didem cexyd teexhuih’aaxes!.. TOBYL Talhustan,
BLENAW Bateque H’arun, G’UIBE Caban simey, ha dy jile uexuiqhu lhap’e
didem ya qhaac’exer tiralhh’aaxes!.. DIQHUIJ Fu-ady yaxetiwe habixem
psomy, Halih’ Lhap’er harazi g’aaxuixhu!.. Ha dy c’eniqhalejh lhap’exem ha
ya lejheniqhacxuexer, zyk’ tchiqhuipchejinuxe-am!.. Habixem, sitim chiqhuey
c’ih’icxuexer yaxuidy-anus!.. alternatyfince dy jile txik’e system zaque g’axhu
“Adighe Txik’er” witikuim g’yqhah’an dy jile uexuiqhue lhap’e didem teelejhi-
h’aa dy Adighe Bzec’eniqhalejhxer 60m yi nexhibes. Habixem, ha ya lejheni-
qhacxuexem chh’ak’e zerijilek’e kuediw f’ic’e yaxuidoc’ir! Halih’ Lhap’er, pso-
my Tharazi g’aaxuixhu! Adighe pejxem, ha dy c’eniqhalejh lhap’exer zyk’
tchiqhuipchejinuxe-am! Haxer, dy c’eblexemy yachidqhaqhuipchejinuxe-am!
. Zi jilem alternatyfince yi jile txik’e system zaquer witikuim g’iryqhah’aa ne-
wijh, ha jilem, zyk’ miguivewe yi txibzer “zeeh’aqhuaf’e” g’yqhaxhuin xueey
g’oxhuir. Zi jilem yi txibzer, neqhuec’iw jit-ame, yi bzer “zeeh’aqhuaf’e” g’y-
qhaxhuifin chh’ak’e, ha yi jile txik’e system zaquemk’e txaxewe, yaryquxew
xeqhaxhuaxewe ha bzem yi txik’e qhuazer, yi grameerir, yi psalhalher c’exiw
yiqhah’azirxew witikuim g’aaryqhah’an, haxer bzer zeey ts’ixuxem yaryqha-
ts’ixuxew habixem haxer zariryqhah’an xueey g’oxhuir. Ha jilem ha yi jile
uexuiqhuer yiqhazec’efime; ha jilem yi bzer, yi txibzer “zeeh’aqhuaf’e” g’yqha-
xhuifa mexhuir!.. Haxer zimiqhazec’ef jilexem, lhepqxem; ya bzexery, ya kuil-
turxery yaxhuimejifinuxe-am, yeezixery lhepqxew, jilexew g’anejifinuxe-am!..
. Adighexem, alternatyfince dy jile txik’e system zaque “Adighe Txik’er” zera-
h’axewe xueejhexeme, habi zerixueejhaxer dy nek’e tlhaqhuime; Adighebzer,
Adighe Txibzer “zeeh’aqhuaf’e” g’adqhaxhuin chh’ak’e, yape gyic’e “Adigheb-
zem yi Txik’e Qhuazer” kyitapir dqhah’aziriw witikuim g’ytlhh’anus. Habi g’ipiti-
we “Adighebzer G’izerixhuir (Adighebzem yi Grameerir)” kyitapir dqhah’aziriw
witikuim g’ytlhh’anus. Ha kyitapxer witikuim g’ytlhh’aa newijh, yi qhah’azirin
uexuiqhuemk’e yiryqu bjiqha xuedyz de-apiqueqhu g’iddexhuifin Adighexer g’i-
quek’xeme, dqhuetxeme, “Adighebze Psalhalhe” kyitapir dqhah’aziriw witikuim
g’ytlhh’anus.
. Hawe Adighexem, “Adighe Txik’er” g’aachtew zerah’axew xueemijhexeme,
ha kyitapxer dqhah’azirin uexuiqhuexem dateelejhih’ifinu-am. Adighe Jilem xe-
g’uedejiniqhar qaabil yic’awe, har yidawe chitime; habi hatk’e txuizif’ek’ifin zi-
guere g’anej-am, Adighexer alternatyfince ya jile qhogu zaxuem g’aatiryqha-
h’ajinim chh’ak’e Halih’ Lhap’em deelhe-uin f’ek’a! Adighexer c’exiw g’aazery-
qhawicinim chh’ak’e nobey Halih’ Lhap’em dolhe-uir!.. Hawe de-apiqueqhuxer
dimiqhuetiwe, ha dy jile uexuiqhue lhap’e didexer dqhazec’enxem dy zaque
dapelhechifinu-am! Adighe Jilem, Qeeymet Maxuer g’asixu xamexem yaxuep-
chil’inu qarar yirytawe chitime, txuizif’ek’ifin ziguere g’anej-am, Halih’ Lhap’em
deelhe-uin f’ek’a! “Th’a Lhap’em dy Adighe Jiler g’yqhawic!..” jit-aw deelhe-uin
f’ek’a!.. Dy jile uexuiqhue kritiky didexem Adighexer ze yeguipsisijxeme; yeezi-
xem deejk’ey, g’aac’exhuenu ya nesylxem deejk’ey nexhif’ xhuinu g’itchoxhuir!
Zi bzer xexhuewre psewifin chh’ak’e, habi yi txibzer “zeeh’aqhuaf’e” g’aqha-
xhua newijh, bzer zeeyxem, ha bzem yi pselhenibzemre yi txibzemre, zaxue-
xew, yiryquxew zirah’axew, ya bzem yarylejhenxe xueey g’oxhuir. Habi k’elhi-
g’uewe ya txibzer zaxuere – daxerew zerah’axewe, ya kuilturimre c’eniqha-
xemre teelejih’xew xueejhenxe xueey g’oxhuir!.. Bzem yi txibzer “zeeh’aqhua-
f’e” g’axhua newijh, ha jilem yi eedebiyatir txawe witikuim g’iryqhah’an, har, yi
nibjhic’exem yaryqhaagew yaryqhac’en, zariryqhah’an xueey g’oxhuir!..
. Yichh’am chijit-aaxer ziqhazac’e zi jilem yi bzery, yi kuilturiry xexhuexewre
psewifinuxes!.. Ha jilem yi c’eniqhalejhxer; ya txibzer zerah’axew c’eniqhaxem
teelejhih’xeme, ha jilem, c’eniqhak’ey, eekonomyyk’ey c’exiw zig’ywjhijifinus!..
Habi chiqhue ha jilem yi quileeyaqhamre yi xuytiniqhamre, g’uexu nexhibe g’a-
xhuinus!.. Hapxuede zi jiler, hadireey yi jile nesip’exemy lhe-asifinus!..
. Yichh’am chijit-aaxer zimiqhazec’ef lhepqxer, jilexer, xeg’uedejiniqham zyk’
g’eelifinuxe-am! Habixem ya bzexery, ya kuilturxery c’exiw l’ejinuxes! Yeezixery
zadepsew neqhuec’ lhepqxem, jilexem yaxeg’uedejinuxes!..
. Adighexem yichh’am chijit-aa kritiky dide g’axhu dy jile uexuiqhuexer c’exiw
dqhazec’efin chh’ak’e, Adighexer dimiguivewe c’ex didewe dig’awicin xueeys!.
. Yape gyic’e, Adighexer yilhes mynych lhandere ziguerxem dig’izeraqhaap-
ts’er, dy zemanxer yadiqhuxew dizeraqhah’awleeyxer tlhaqhuifiwe, tinciw dig’i-
c’epts’exem ya sebepxer g’adqhuetiw, ha sebepxer f’iwe eetud tc’in xueeys!
Habi yawijhk’e habi hatk’e ziguexem zag’eedmiqhapts’en, dy nibjhic’exery
habixem g’aadmiqhaqhapts’en chh’ak’e tc’en xueey uexuiqhuexer tc’exew,
zidmiqhaguivewe, kritiky dide g’axhu dy jile kuiltur uexuiqhue lhap’e didexer
dqhazac’efin chh’ak’e, zeriz – zeriziwy dilajhexewe, guip – guipiwy dizedela-
jhexewe dixueejhen xueey g’oxhuir!.. Dy ko-ordynec’xem; ha dy jile kuiltur
uexuiqhue lejheniqhaxer ko-ordyne zidac’xew, haxer zir zim zedaqhag’u-
xew, lejhiqhaxem ya redaksiyonxer yiraqhac’ijxew zexuah’asijaxe newijh, ha
lejhiqhaxem formatxer yiratxew, haxer ya arcyvxem chaxhuimen, format zi-
rata dy kuiltur c’eniqhaxer Adighexem lhaqha-asxewe, habixem g’aaxuira-
qha-ueten, yaraqhaqhac’en xueey g’oxhuir!.. Adighe pejxerras, hapxuedew
lejhenuxer!.. Adighe mipejxer; zaxuelajhexem yaf’eg’uefin chh’ak’e, yigyiry
uexu nepts’xem ya wijhxem yitinuxes, ya lhepqaqhuxer g’aaqhapts’enim ya
wijh yitinuxes!.. “Halih’ Lhap’em, habixemy g’aariryqhaqhaaze!..” jido-ar!..
Hapxuede ts’ixuxem, g’aaqhaazexew ya jile qhogu zaxuem g’aateeh’axuk’e,
de, habixem psalhe yaxuidy-a-am! Haxer dy psalheqhuxewy tlhaqhuxe-am!..
. Dy jile uexuiqhuexer, xamexem ya winafe c’aqhxem c’adqhaqhawibiden
xueey-am! Xamexemre habixem yadare dy ts’ixuxemre; dy jile uexuiqhue-
xem zyk’ g’aaxedqhazerih’in, haxer ha dy jile uexuiqhuexem yateedqhapse-
lhih’in xueey-am. Habixem dy jile uexuiqhuexem zyk’ ya guiqhu yaxuetc’in
xueey-am! Hapxuedew zic’ dy ts’ixuxemy, zyk’ nef’k’e deeplhinxe xueey-am!
Xamexemre haxem yaxuelajhe dy ts’ixuxemre uexuiqhuexem xezimic’ik’ dy
ts’ixuxemre; dy jile uexuiqhuexem zyk’ ya guiqhuxer yaxuetc’in xueey-am!
Haxer dy jile uexuiqhuexem zyk’ yateedqhapselhih’in xueey-am! Ha jit-aaxer;
kuediw dizixuesaqxew diwibidinxe xueey g’axhu dy jile uexuiqhue prensyp-
xes. Ha prensypxer ziquitexer, yamic’exewe ziquitaxery neqhuine de tchich-
xe-am!.. Hary zyk’ zichidqhaqhuipchen xueey-am!.. Dy jile guiqhaxer, dy jile
uexuiqhuexer; xamexemre habixem yaxuelajhe dy ts’ixuxemre ya qararxem
zyk’ yapitlhh’afinxe-am!.. Adighexem har zyk’ zichidqhaqhuipchen xueey-am!
. Dy jile uexuiqhuexer der – deriw dqhazec’en xueeys! Adighe pejxer; yape
gyic’e meesajk’e, telefonk’e dizeric’en, k’elhig’uewe randeewu zettiwe dizeri-
lhaqhuin, dizerits’ixuin, dizepselhen xueeys. Habi k’elhig’uewe dy jile uexui-
qhuexem dazeriteelejhih’in c’ik’exemk’e dizeguiri-uefinuxewe chitime habi-
xem yiryquiw dateepselhih’iwe dy zedelejhek’exem ya winafexer tc’iwe ha-
xem ya qararxer yettiwe, dy jile uexuiqhuexemre dy zedelejheniqhaxemre ya
ko-ordynexer zidetc’iwe dy ze-ah’aqhu lejheniqhaxer xueedqhajhen xueeys!..
. Adighe pejxer dichizexuesxem, hawe dizepsalhexew, dizedewecerxew di-
zebghirik’ijin xueey-am. Hawe dizepselhen, dizedewecerin quideey chh’ak’e,
Adighe pejxer dizexuesin xueey-am. Hapxuedew nec’ zepselheniqhaxemk’e,
wecerxemk’e dy zemanxer nec’xew bledqhak’in xueey-am! Waz quideexem-
k’ey dy zemanxer bledqhak’in xueey-am! Hapxuedew nec’iw zeman bleqha-
k’inir, Halih’ Lhap’em zyk’ f’iwe yilhaqhu-am. Xheerxew sitxery g’idireelejhxe,
dy zemanxer sebep xhuinu uexhuiqhuexemk’e bledqhak’in xueeys!.. Dy jile
uexuiqhue zexuesxery hapxuedew sebep xhuinuxew bledqhak’in xueeys! Dy
jile zexuesxer, wineey dide g’izerixhuxem chh’ak’e, ha zexuesxem xamexem
yaxuelajhe dy ts’ixuxer g’eedgenxe xueey-am. Hapxuede dy ts’ixuxer g’ag’ua-
xew chitime, dy jile uexuiqhuexem dateepselhih’in xueey-am! Haxer g’eezigya
ts’ixuxer f’iwe zedqhats’ixuin, ha ts’ixuxery yawijhireey zexuesxem g’eedgenxe
xueey-am!.. Har, kuediw mixuym didew dy zi jile prensyp xhuin xueeys. Dy jile
uexuiqhuexer habi hatk’e xame winafe c’aqhxem c’etxin xueeys!.. G’itxeh’axe-
we hawe ha uexuiqhuemk’e g’iddemi-apiquxewe chitxer, xety yireexhu, ceky
xemilhiwe dy jaqhueqhuxem ya de-apiqueqhuxes!..
. Dy zexuesxer, dy jile zexues zedelejheniqhaxer; xiyerarcyyxem dateetxew
dqhazec’en xueeys. Nec’iwe ye leeyiwe ye ziqhah’aziriniqha yimi-awe ziry
dqhapselhen xueey-am. G’itxeh’aniwe h’aq zymi-ar, yirata dy jile uexuir zimi-
qhazec’ar, zixedqhah’an xueey-am!..
. Adighebzer zic’exer habik’e dizerizemipsalhexer dy th’amichk’aqhacxues!..
Adighebzer tc’e petire habik’e dizepsalhe-am! Har sitiw th’amichk’aqhacxue!..
Hapxuedew habi dirymipsalhew, nexhibewe xamebzek’e dizepsalheme, Adi-
ghebzem, Adighexem zig’itxuyqhaguisen-a?!. Har, zig’itxuyqhaguisek’e g’a-
minewe c’ex didew t-ac’ek’in-a?!. Dy cexyd lhap’exem yaguxer xedqhac’a,
dqhak’eziza xhuin-a?!. Harasy Adighebzek’e dizepselhenim, dy sabyyxery, dy
nibjhic’exery zedqhapselhenim, amalxer g’aaxuedqhuetin xueey g’oxhuir!..
“Adighe Txik’er” zeeth’awe habik’e dy sabyyxemre dy nibjhic’exemre Adigheb-
zer yadqhaagewe yadqhac’a newijh, haxer Adighebzek’e chizepselhefinu wi-
tikuxer haxem g’aaxuedqhuetin, haxer Adighebzek’e zedqhapselhen xueeys!..
Har; kritiky didew dy jile uexuiqhue mixuym dides!..
. Halih’ Lhap’em aayetxemk’e g’idjy-axer, yi Beeqhambarxem g’idja-aaxer
f’iwe zedqhaac’exewe, dy hanecxue – hadecxuexem ya hanecxue – hadec-
xuexem ya chh’axem g’aaryg’uaxer, habixemre dy cexyd lhap’exemre ya ce-
kyaxer zyk’ zichidmiqhaqhuipchexew, dy jile uexuiqhuexem dateelejhih’xewe,
dizedelajhexewe dixueevqhaajhe!.. Hapxuedew h’areket tc’ime; dy cexyd lha-
p’exem ya psexer kuediw guif’enuxes!.. Halih’ Lhap’em; habi chiqhue, Adighe-
xem nexhibewe guic’eqhu g’itxuyc’inus!.. Adighexem; Adighebzemre Adighe
Kuilturimre xedqhaaxhuewre dqhapsewifinuxes!.. Hapxuedew xamexem daxe-
mitg’uih’ijiwe, daxemig’uedejiwe, Adighe Jilewe dig’anejifinus!..
. Adighe pejxem sinivoger! Marjexe! Habi hatk’e zidivmiqhaqhaguive! Kritiky
dide dy jile kuiltur uexuiqhuexer c’exiw dqhazec’efin chh’ak’e, zi maxue yape
gyic’e dilajhexewe, dizedelajhexewe dixueevqhaajhe! Ha dy jile uexuiqhuexer
dqhaguivexeme, haxem ya qhazec’enxer g’uexu nexh guiqhu g’axhuinuxes!..
Harasy fe dy ts’ixu lhap’exem, ha dy jile kuiltur uexuiqhuexem chh’ak’e kuediw
sinivolhe-uir! Fe, “Ye-a c’exiw dixueevqhaajhe!..” nivjizo-ar! Adighebze daxem
nobe a g’ixuevmicyyime, pchedeey kuediw k’ase, kuediw diguiva xhuinus!..
Adighe C’eblexem ya g’ag’uenuxem ze feeguipsisijiwe, xamexemre habixem
yaxuelajhe dy ts’ixuxemre zag’eevmiqhaqhaapt’sewe, habixem fy zemanxer
yavmiqhadiqhuiwe, zi maxue yape gyic’e zivqhaxheeyiwe, kritiky dide dy jile
kuiltur uexuiqhuexem fateelejhih’xewe fixueejhexeme, kuediw f’i fc’a xhuinus!..
16.11.2017
.
. YEMUZ Yilmez
. Adighe Bzec’eniqhalejhxem
. ya Uexuth’abzac’e

. ADIGHEBZEM YI ALFABEXER
.
. Adighebzem; “h’arf alfabe, maq alfabe, transkripsiyon alfabe” xhuiwe alfabe l’ew-
jhiqhuych yi-as. Qaberdeey diyalekytim yi alfabexer lheguim g’ichit-uetas.
.
1. ADIGHEBZEM YI H’ARF ALFABER
. Psalhem yi zi maqir ye yi zi maqim yi zi ah’ar g’aziqhalhaqhu yitxha standart su-
retim chh’ak’e H’ARF ye TXIPQ jido-ar.
. Adighebzem yi h’arf alfabem, h’arf 26re naqhiche 2re yi-as.
. H’arfxer mixers:
. a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z.
. Naqhichexer mixers:
. ( - ) : Zy pe yit h’arfim yi maqir, yeezim yi pe yit h’arfim yi maqim gueexir.
. ( ‘ ) : Zy wijh g’yt maq de-u h’arfim yi maqir yeexuizir.
.
2. ADIGHEBZEM YI MAQ ALFABER
. Adighebzem yi maq alfabem, maq txik’e 70 yi-as. Ha maq txik’exer mixers:
.
..a , ..aa , a , aa , b , c , ch , c’ , d , dz ,
..e , ..ee , ee , f , f’ , g , gy , gu , gh , g’ ,
g'u , h , h’ , ..i , i , i , j , jh , k , ky ,
ku , k’ , l , lh , l’ , m , n , ..o , o , p ,
p’ , q , qu , q’ , q’u , qh , qhu , r , s , t ,
t’ , ts , ts’ , ..u , ..uu , -u , uu , ua , ue , uee ,
ui , uy , v , w , x , xu , xh , xhu , ..y , y ,
y , z .
.
. GUI ZILHITENIQHAXER:
. Yawijhireey “ i ” , “ y ” h’arfxem, habixem ya maq de-uxer g’aaqhalhaqhuxer.
. Ya pexem noqutyt’ zyt maq ui h’arfxem, maq ui zeecexer g’aaqhalhaqhuxer.
. Maq ui h’arf quideeyk’e txa h’arfxem, ya pexemk’e pikya maq uixer g’aaqha-
lhaqhuxer. Haxer psalhexem ya pe maq chixhuxem ya maqxer ya pexemk’e pikya-
xew g’ok’xer. Ha maqxer psalhexem chixetxem ye ya k’ewix maq chixhuxem, maq
ui guek’ g’oxhuxery habixem ya pexem maq guezix yequa k’ec’ ( - ) naqhiche pitlh-
h’awe dotxir.
. Maq ui h’arf zeguet quideeyk’e txa h’arf zeguetxem, ya pexemk’e pikya maq ui
zeguetxer g’aaqhalhaqhuxer. Haxer psalhexem ya pe maq chixhuxem ya maq ze-
guetxer ya pexemk’e pikyaxew g’ok’xer. Ha maqxer psalhexem chixetxem ye ya
k’ewix maq chixhuxem, maq ui guek’ g’oxhuxery habixem ya pexem maq guezix
yequa k’ec’ ( - ) naqhiche pitlhh’awe dotxir.
.
. MAQ TXIK’E GUEREXEM NEXHIBEWE G’AAQHALHAQHU MAQXER
. “..a ” h’arfim; “ g’ , h , h’ , q , q’ , qh , xh ” h’arfxem ya wijhxem chytxem “ ..a
maq ui zeece k’ec’iw (..å maqiw) ” doger. Hadireey maq de-u h’arfxem ya wijhxem
g’ytxew g’aag’ue “ ..a ” h’arfim, “ ..a maq ui k’ih’iw ” doger.
. “ g ” h’arfim; maq de-uxem, maq ui qhuimxem ya pexem chytxem, psalhexem ya
k’ewix h’arf g’ichixhuxem, yi maq de-u qhuimimk’e (ġ maqk’e) doger. “ g ” h’arfir
maq ui psiqhuexem ya pexem yitxew g’ichig’uexem, habi yi maq de-u psiqhuemk’e
doger. Hawe “gegu” psalhemre habi g’iteexhuik’a psalhexemre ya “ ..e ” maq ui psi-
qhuexem ya pexem yitxew g’aag’ue “ g ” h’arfim, Iarapibzem yi DJUM h’arfim yi
“ dj ” maq de-uimk’e doger.
. “ h ” h’arfim; maq de-u zaquew maq ui h’arfxem ya pexem chytxem, habixem ya
maqxer ya pexemk’e pimikyaxew, zepimiwxew g’ireeqhak’ir. Hapxuedew g’aag’ue
“ h ” h’arfim yi maqir, maq de-u maxew (ĥ maqiw) g’ok’ir. “ h ” h’arfir; “ g, j, l, q, x ”
h’arfxem ya wijhxem yitxew g’ichig’uexem, yeezim yi maq de-u maxer g’ymik’iwe ha
h’arfxem ya maqxer zareeqhag’uek’iry “ gh, jh, lh, qh, xh ” maq de-uxer g’eeqhaxhuir.
. “ ..i ” h’arfim; Tirkuibzem yi “ ı ” h’arfim yi maq ui qhuim zeecemk’e doger. Hawe
“ ..i ” h’arfir, “ u ” h’arfim guemitiw maq ui h’arfxem ya pexem ye ya wijhxem yitxew
g’ichig’uexem, habi, Iarapibzem yi AYIN h’arfim yi maq de-uimk’e (ĩ maqk’e) doger.
. “ k ” h’arfim; maq de-uxem, maq ui qhuimxem ya pexem chytxem ye psalhexem ya
k’ewix h’arf g’ichixhuxem, yi maq de-u qhuimimk’e (ķ maqk’e) doger. “ k ” h’arfir
maq ui psiqhuexem ya pexem chytxem, habi yi maq de-u psiqhuemk’e doger. Hawe
Adighe ts’ixuits’e, lhepqits’e guerexem ya “ ky ” guipxem, “ ç ” maqimk’e dicheegey
mexhuir. Chapxha: Qeerbeky, Qaazbeky, Terkyoque. Qaberdeey diyalekytim h’arf wi-
neey (“ ç ” h’arf wineeyiry) chizeeth’a-am. Xamebze psalhexem ya “ ky ” guipim, “ k
psiqhue” maq de-uk’e doger.
. “ k’ ” h’arfim; “ k ” h’arfim yi maq de-u psiqhue xuizamk’e doger. Hawe “ k’igu,
nek’eguugu ” psalhexemre habixem g’aateexhuik’a psalhexemre ya “ k’ ” h’arf xuiza-
xem, “ ç’ ” maq de-u xuizamk’e doger. Qaberdeey diyalekytim, “ ç’ ” h’arf xuiza wi-
neeyiry chizeeth’a-am.
. “ ..u ” h’arfir, maq ui h’arf zaquewe “ g , g’ , k , q , q’ , qh , x , xh ” maq de-u h’arf-
xem ya wijhxem g’ytxew g’ichig’uexem habi yi maqir “..u maq ui niquew (..ů maqiw)”
g’ok’ir. “ ..u ” h’arfir, hadireey maq de-u h’arfxem ya wijhxem g’ytxew g’ichig’uexem
habi yi maqir “ ..u maq ui k’ih’iw ” g’ok’ir.
. “ ..y ” h’arfir, maq de-u h’arfxem ya wijhxem g’ytxew g’ichig’uexem habi Tirkuib-
zem yi “..i ” h’arfim yi maq ui psiqhue zeecemk’e (..î maqiw) doger. “ ..y ” h’arfir “ g ,
k ” h’arfxem ya wijhxem chytxem, yi maqir maq ui nique g’oxhuiry, “ g , k ” h’arfxem
ya maq de-u psiqhuxemk’e direeqhaager.
. “ y ” h’arfir, “ g , k ” h’arfxem ya wijhxem g’ymitiwe maq ui h’arfxem ya pexem
ye ya wijhxem chytxem, ha h’arfim Tirkuibzem chy-a yi maq de-uimk’e doger.
.
. ADIGHEBZEM YI MAQ BJIQHAR
. Yeezixem ya maq didexem g’ynemic’awe; “..a ” h’arfim “..á “ maq ui zeece
k’ec’iry, “gegu” psalhemre habi g’iteexhuik’a psalhexemre ya “ge” guipim “ dj ”
maq de-uiry, “ i ” h’arfim Iarapibzem yi AYIN h’arfim yi “ ĩ “ maq de-uiry, Adighe
ts’ixuits’e, lhepqits’e guerexem ya “ ky ” guipim ya “ ç ” maq de-uiry, “ k’igu,
nek’eguugu ” psalhexemre habixem g’aateexhuik’a psalhexemre ya “ k’ ” h’arf
xuizam “ ç’ ” maq de-u xuizary, “ ..u ” h’arfim “ ..ů “ maq ui niquery, “ y ” h’arfim
“ y “ maq de-uiry g’izeraqhalhaqhuxem chh’ak’e, Adighebzem yi maqxem ya
bjiqhar 70+7=77 mexhuir. Normal maq txik’e 70mk’e maq 77r dotxir.
.
3. ADIGHEBZEM YI TRANSKRIPSIYON ALFABER
. Adighebzem yi maq 77m yi transkripsiyon maq txik’exer mixers:
.
.. å (..a) , ..a , ..aa , a , aa , b , c , ch , c’ , ç (ky) ,
ç' (k’) , d , dj (ge) , dz , ..e , ..ee , ee , f , f’ , ġ (g) ,
gy , gu , gh , g’ , g'u , ĥ (h) , h’ , ..ı (..i) , ı (i) , ĩ (i) ,
j , jh , ķ (k) , ky , ku , k’ , l , lh , l’ , m ,
n , ..o , o , p , p’ , q , qu , q’ , q’u , qh ,
qhu , r , s , t , t’ , ts , ts’ , ..ů (..u) , ..u , ..uu ,
-u , uu , ua , ue , uee , ui , uy , v , w , x ,
xu , xh , xhu , ..î (..y) , î (y) , y , z .
.
. GUI ZILHITENIQHAXER
. Transkripsiyon maq txik’exem ya zi ah’ar ya normal maq txik’exemk’e, ya zi
ah’ary ya transkripsiyon maq txik’e wineexemk’e g’oxhuxer. H’arf wineeyxem,
transkripsiyon maq txik’e wineeyxer g’aaqhalhaqhuxer. “..å ” h’arf wineeyim; “ g’ ,
h , h’ , q , q’ , qh , xh ” h’arfxem ya wijhxem yitiw g’aag’ue “ ..a maq ui zeece k’e-
c’ir g’eeqhalhaqhuir. “ ç ” h’arf wineeyim; “Qeerbeky, Qaazbeky, Terkyoque..” xue-
de Adighe ts’ixuits’e, lhepqits’e guerexem ya “ ky ” guipxem ya-a ya “ ç ” maq de-
uir g’eeqhalhaqhuir. “ ç’ ” h’arf xuiza wineeyim; “ k’igu, nek’eguugu ” psalhexemre
habixem g’aateexhuik’a psalhexemre ya “ k’ ” h’arf xuizaxem ya-a “ ç’ ” maq de-u
xuizar g’eeqhalhaqhuir. “ dj ” h’arf zeguetim; “gegu” psalhemre habi g’iteexhuik’a
psalhexemre ya “ ..e ” maq ui psiqhuexem ya pexem yitxew g’aag’ue “ g ” h’arfim,
Iarapibzem yi DJUM h’arfim yi “dj” maq de-uimk’e deegen zerixueeyir g’eeqhalha-
qhuir. “ ġ ” h’arf wineeyim; “ g ” h’arfir maq de-uxem, maq ui qhuimxem ya pexem
chytxem ye psalhexem ya k’ewix h’arf chixhuxem, habi yi maq de-u qhuimimk’e
deegen zerixueeyir g’eeqhalhaqhuir. “ ĥ ” h’arf wineeyim; “ h ” h’arfir maq de-u
h’arf zaquew maq ui h’arfxem ya pexem chytxem, habixem ya maqxer ya pexemk’e
pimikyaxew, zepimiwxew g’izeryqhak’xer g’eeqhalhaqhuir. “ ..ı ” h’arf wineeyim;
“ ..i ” h’arfim, Tirkuibzem yi “ ı ” h’arfim yi maq ui qhuim zeecemk’e deegen zeri-
xueeyir g’eeqhalhaqhuir. “ ı ” h’arf wineeyim; guek’ maq ui h’arfıw g’aag’ue “ i ”
h’arfim, Tirkuibzem psalhem yi pe maqiw g’aag’ue yi “ ı ” h’arfim yi maq ui qhuim
pikyamk’e deegen zerixueeyir g’eeqhalhaqhuir. “ ĩ ” h’arf wineeyim; “..u ” h’arfim
g’ynemic’awe hadireey maq ui h’arfxem ya pexem ye ya wijhxem yitxew g’aag’ue
“ i ” h’arfxem, Iarapibzem yi AYIN h’arfim yi maq de-uimk’e deegen zerixueeyir
g’eeqhalhaqhuir. “ ķ ” h’arf wineeyim; “ k ” h’arfir maq de-uxem, maq ui qhuimxem
ya pexem chytxem ye psalhexem ya k’ewix h’arf g’ichixhuxem, habi yi maq de-u
qhuimimk’e deegen zerixueeyir g’eeqhalhaqhuir. “..ů ” h’arf wineeyim; “ ..u ” h’ar-
fir, maq ui h’arf zaquewe “ g , g’ , k , q , q’ , qh , x , xh ” maq de-u h’arfxem ya
wijhxem g’ytxew g’ichig’uexem habi “..u maq ui niquew (..ů maqiw)” deegen zeri-
xueeyir g’eeqhalhaqhuir. “..î ” h’arf wineeyim; “ ..y ” h’arfir, maq de-u h’arfxem ya
wijhxem g’ytxew g’ichig’uexem habi Tirkuibzem yi “..i ” h’arfim yi maq ui psiqhue
zeecemk’e deegen zerixueeyir g’eeqhalhaqhuir. “ î ” h’arf wineeyim; “ y ” h’arfir
guek’ maq ui psiqhue h’arfıw g’ichig’uem, habi Tirkuibzem yi “ i ” h’arfim yi maq
ui psiqhue pikyamk’e deegen zerixueeyir g’eeqhalhaqhuir.
28.12.2017 YEMUZ Yilmez
.

. ADIGHE CEXYD LHAP’EXEM PSOMY YA PSEXER GUIF’ENUXES!..
.
. Rah’manire Rah’ymire Halih’im yi Ts’ek’e!..
.
. Halih’ Lhap’em; H’ujurat surem yi aayet yepchig’uichanem g’ichidjy-ar mi-
ras: “Se; ts’ixuxer zir zim zerits’ixuxew zeridenxe chh’ak’e, haxer, jile – jilexew,
lhepq – lhepqxew g’aziqhac’axes!..”
. Halih’im ha yi aayetir pejiw zimide, qhapchg’uaw “sekuiler” guipsisek’e za-a
devlet winafec’xem; Halih’ Lhap’em, ha yi aayetimk’e Adighe Jilemy g’idyta dy
jile xuytiniqhaxer yadexe-am! Devlet zami-a jile ts’ig’uxem, lhepq ts’ig’uxem
Halih’ Lhap’em g’aaryta ya xuytiniqhaxer; ha devlet winafec’xem yadexe-am!..
Devletxem; devlet zami-a jile ts’ig’uxem, lhepq ts’ig’uxem Halih’ Lhap’em g’aa-
ryta ya xuytiniqhaxer, habixem g’aatiraxaxewe, haxer yaqhapchil’xew, yaquiz-
xew yaqhapsewxer!..
. Halih’ Lhap’em; jile ts’ig’uxem, lhepq ts’ig’uxem, “Fy bzexemre fy kuiltur-
xemre fapik’!..” g’aajiry-a-am!.. Hawe devlet winafec’xem; “Halih’ Lhap’er dery
dy f’ech mexhuir.” ja-awe pts’i yawipsxew, jile ts’ig’uxem, lhepq ts’ig’uxem ya
bzexemre ya kuilturxemre yelejh ya ts’ixuxer yaqhabyyxer!.. Devlet winafec’-
xem; jile ts’ig’uxem, lhepq ts’ig’uxem, ya bzexemre ya kuilturxemre zirah’axew
zyk’ yaxueey-am, yaf’ef’-am!..
. Nit’e l’o tc’en xueeyir?.. Halih’ Lhap’em; “Fy bzemre fy kuilturimre fibghine!”
g’ichidjymi-ak’e, l’o tc’en xueeyir? Halih’ Lhap’em; Adighexem, “Adighebzemre
Adighe Kuilturimre” nyimeticxuexew g’ichidytak’e, Adighe Jilem, ha dy nyime-
ticxuexer xedqhaaxhuexewre, g’uexu nexh daxe dqhaxhuxewre dqhapsewin-
xe zerixueeyir, dy jile kuiltur wazyfe lhap’e dides!.. Adighexem; “Adighebzemre
Adighe Kuilturimre, xedqhaaxhuexewre zeridqhapsewinxem, zeriz – zeriziwy,
zerijilewy, deelejhamre deemilejhamre” ya h’eesepir, Halih’ Lhap’em zereettiji-
nuxemk’e zyk’ ceky dy-an xueey-am!..
. Yaguxemre ya jhexemre zedywibidxewe ADIGHE PEJ g’axhu dy ts’ixu lha-
p’exer, f’iwe ze yeguipsisijinxe xueey g’oxhuir, ha dy jile kuiltur uexuiqhue lha-
p’exem!.. Adighe Bzec’eniqhalejhychir cexyd teexhuih’xewe, neqhuec’ Adighe
Bzec’eniqhalejhychimy ya qhaac’exer ha dy jile uexuiqhue lhap’em didem ti-
ralhh’axewe, ya bjiqhar xic’im yi nexhibe Adighe Bzec’eniqhalejhxem, yilhesy-
chem c’yqhu zi zeman k’ih’ pc’onde zek’elhh’awijhxew zedelajhexew zec’i-
qhuiw (anonymiw) witikuim g’iraqhah’aa, bzec’eniqha kryterxem psomy yeg’u
g’axhu, Adighebzem yi txiqhaxer “yegeqhuaf’e didere zeeh’aqhuaf’e didere”
g’aziqhaxhu, habi yi daxaqhar “nerilhaqhu didewe” g’aziqhalhaqhu, duneeyim
deney “zeeh’aqhuaf’e” chixhu, alternatyfince dy jile txik’e system zaque g’axhu
“Adighe Txik’er;” Adighexem yeezir g’aachtewe zirah’anim yapoplher!.. Adighe
Jiler; alternatyfince yi jile txik’e system zaque “Adighe Txik’er” g’ychtew zery-
h’awe xueejheme, habik’e yi winexem, yi sabyyxemre yi nibjhic’exemre, Adi-
ghebzemre Adighe Kuilturimre charyqhaagewe, charyqhaac’ewe xueejheme,
duneeyim yexija dy Adighe Cexyd Lhap’exem psomy ya psexer guif’enuxes!..
Halih’ Lhap’em; Adighe Jilem nexhibew guic’eqhu g’itxuyc’ink’ey xhuinus, ha-
bi chiqhue!.. 20.11.2017 YEMUZ Yilmez
..

. KRITIKY ZIC'A C’ALE LHAP'EM CHH’AK’E!..
.
. Kritiky zic’a c’ale lhap'em yi psalhexem ya zi ah’ar, zaxues, pejs!.. Hawe habi yi “sekuiler” guipsisek’er
witikuim g’yzilhh’a yi psalhexer zyk' zaxue-am, pej-am!.. “Jile” dixhuijifin chh’ak’es, dery ha dy txiqhaxer
c’ettxar! De di-etnikyci-am! Hawe Halih’im yi psalhexer, “ts’ixuxer chh’axue chh’axuexew g’izeryqhac’ar”
yiguk’ey pejiw zerymidem chh’ak’e, ha c’aler t’eg’u “sekuileryst” mexhuir! Jile ts’ig’u zerichi-ar wimidenir,
kuediw th’amichk’aqhacxues!.. Ha c'alem yigyik'e jewap yettijinu-am... Halih’ Lhap’em; ha c’ale lhap'er,
“sekuiler” guipsisek’em g’iryqhal, har guipsisek’e zaxuem xuyce!..18.12.2017 YEMUZ Yilmez

DY ADIGHE TS’IXUIBZICXUE MAXUEM YIC’A PSELHEK’ER!..

Adighe Cuweeyxer 21.05.1994 maxuem cheejhexem chiqhue, dy Adighe
Ts’ixuibzicxue Maxuem Adighebze qaabzek’e yic’a pselhek’er miras:
….
Habi nemic’iw… “Psexer guif’ew” ja-ar! “Psexer psewiw” ja-ar! Dy hane –
hadexem ya psexer nobe meguif’exe!.. G’iddoguif’exe, “Fizeriqhuetijaxere?!.”
ja-ary! Harasy, dery dadeguif’ew, nobe hapxuedew g’adivqha-at! Dy binxery,
dy ts’ig’uxer haras!..
Nag’ue – g’aag’uexem ya qhoguir zeridqhuiviry; “haxem ya qoguir nexuiw,
haxem ya qhoguir daxew!” Th’am solhe-u!.. Harasy, wygu qhag’uedin xueey-
am! Fyguir g’af-at!.. Fy bzer g’af-at!.. Fy lhabjher g’af-at!.. Th’am fyqhapsew!..
21.05.1994 Nalts’ig’u
.
.
GUIMQAALE WEREDIR

WEZI Muratk’e zeger marje!
C’ale f’its’e queqhu-a woy?!.
Ci qhuirim teesiry woy marje!
Qhuise pxuexhuin-a woy?!.

Wy ci pexuijhiry woy marje!
Zeripxec’ibqhue woy!
Guimqaale guibqhamy woy marje!
Murat chozawe woy!

We wy nibjheqhuxery woy marje!
G’izeroqhaachte woy!
C’ilher g’amichtewre woy marje!
Murat g’achten-am woy!

Teet prystafiry woy marje!
Murat k’elhopxhue woy!
Bghi pxhuante bidemy woy marje!
Murat doh’ajir woy!

We mequmecic’exem woy marje!
Vi c’oqhac’ejire woy?!.
“We wy jaqhueqhuxery woy marje!
Jeeyimy g’ipxuosk’er woy! (2)”
.
.
.
. HA T’EW
.
Mi ts’egyique guibqhary,
Widzxem g’aaqhadaxery.
“Duneeyir ziqhadaxery,
Zepilhiw zericar haras weey! (2)”
.
Mi sy chh’atsiqhuecxuery,
T’uwe zeguezoxiry.
“Wy maq zexezmixiwre,
Maxuer g’uedijinu p’ere weey?!. (2)”
.
Mi sy vaqa ts’ig’uiry,
Polhedaqa mac’ere.
“We wy lhaqhuiniqhary,
Se g’izomac’ek’ir sy pse weey! (2)”
.
Mi se sy werediry
Yiqhue g’ask’e jif-a fe!
“Ha t’ew fe g’ifxuezeme,
Syguir xef-uiw jeef-ans marje weey! (4)”
.
. Yi vyde-o qayitir: Charles Manfrit – 2016 Qha.
.
.
HA T’EW Weredim yi Tirkuibzer
.
Şu güzel ovaları,
Bitkiler güzelleştiriyor.
Dünyayı güzelleştiren,
Sevgililerin evlenmesidir!
.
Kalın gür saçlarımı,
İkiye ayırıyorum.
Sesini duymadan
Gün gene bitecek mi?!.
.
Benim küçük terliklerim,
Düşük topuklu ya.
Seni çok fazla sevmek,
Bana az geliyor canım!
.
Bu benim şarkımı,
Sırası geldikçe söyleyin!
Eğer o size rastlarsa,
Kalbimi katarak ona söylersiniz dostlarım!
.
.
.
. XASE
…
.
Zek’e qaaruxer ya mac’es,
Zek’e mig’uate ya uexu...
Haras ya nepsxer yalhec’iw
Guimac’e c’exhuxer pselhexu.
.
Yit’aney xax-am ya guiqha
Muradimy, har guape pchoxhu.
Teezicefiny ya lhaqhue
Habixem yadibolhaqhu:
.
Har, zerachap’irs habixem
Ya guic’em hanedelhxuibzer.
Har, zeraxetirs habixem
Yigyiry ya Adighepser...
.
. BYTSU Anatole
.

xuytin tarafından 11/9/2015 12:10:11 PM zamanında düzenlenmiştir.

DY BINXER, DY C’ALEQHUALEXER G'AADQHAQHAPTS'EN XUEEY-AM!..
.
Dilajhew ziguerxer g'adlejhiwe deeca newijhk’e zerizidqhapsexuijinir normals.
Chizidqhapsexuijim chiqhue yiqhuew chitime gegu t'eg'u tc'iwe dig'izerifeniry,
dig'izeriwgyiniry normaliw xharzines. Peryodiky zemanxem k’elhig’uew gegu
t’eg’u tc'inimre h'aqhuel'iqhuem chiqhue dig'izerifenimre dig'izeriwgyinimrey
normaliw xharzines. Hapxuede zexetik’exem chh’ak’e ziryk’ jit-a-am.
Hawe g'afenimre g'awgyinimre kued dide zerixhuinimre haxer qhak’ih’inimre;
zyk' normal-am, xharzine-am. Xamexem ye ziguerxem zag'eedqhaqhaapts'ew
habixem zadqhaqhah'awleeyinir, de Adighexemk'e kuediw th'amichk'aqhas!..
“Xamexem, dy jaqhueqhuxem; dy zemanxer zeradiqhuir, habixem dy binxemre
dy c'aleqhualexemre g'aaqhaapts'exew habixem ya zemanxery, ya lejhiqhaxery
zeradiqhuir,” dimiguivewe tlhaqhuifin xueeys!.. Xamexemre dy jaqhueqhuxem
yaxuelajhexemre habi hatk'e zag'eedqhaqhapts'en xueey-am. Habixem; zyk’
dy binxer, dy c'aleqhualexer g'aadqhaqhapts'en xueey-am!..
Adighexer yeg’uiwe dig'ofer, daxewe dig'owigyir. Xamexemy f’iwe daxuopchil’ir!..
Tc’efiw xhuar psoguery hapxuedyzs!.. Hawe habixem g’ynemic’ak’e, derderiwe
neqhuec’ ziguerxer txuizf’ek’if-am!.. Ha dy psewik’em, Adighexer dyqhaguipsisen
xueey-a?.. Ziguerxem g’idac’exer hapxuedyz quideey-am!?. G’aqhapts’eqhuaf’e
dizerixhuim chh’ak’e, dy binxemre dy c'aleqhualexemre tinciw g’aaqhaapts’exery
haxer t-ac’axir!.. Habixem; c’eniqha t’eg’u zy-a dy Adighe ts’ixuxer, dy binxemre
dy c'aleqhualexemre zyk’ lhaqha-asxe-am. Dy binxemre dy c'aleqhualexemre
g’aaqhaapts’exery, haxer, c’eniqha zy-a dy Adighe ts’ixuxem bqhadaqhah’a-am,
haxem pe-ac’e xuaqhaxhuir!.. Ha g’aaxhug’aac’ery de Adighexem tlhaqhuif-am!..
Xamexemre dy jaqhueqhuxemre; c’eniqha zy-a ye f’iwe lejha dy c'aleqhualexer,
yezixem piwid didexew zixuaqhalajhexer!.. Mi zemanim uexu g’aqhuetinir guiqhu
g’izerixhuir, de daquizink’e zirah’ar!.. K’ec’iwe jit-ajime; tinciwe dig’izeripts’em,
zir zim dixuy-awe chita dy f’i lhaqhuiniqhaxery yaquitaxew haxery zeridymi-ajxem
chh’ak’e, Adighexer, dizepqiriwda didere dith’amichk’e diderew dopsewir!..
Dig’aziqhac’a Halih’ Lhap’em; aayetk’e, “Zi lhepqim yeezim zymiqhawzexuijime,
Se ha lhepqir f’iqham xuescen-am!..” jee-ar! Pejiwe dimuslimeniwe chitime, ha
aayetim zerijy-am xuedew zidqhawzexuijin xueeys!.. Fiqhueniqhar, nediniqhar
yape dide yitxew, Halih’im f’iwe yimilhaqhu dy ah’laq mixhumic’ew xhuar psory
zerizixew zixednejin, dibghinejin xueeys!.. Halih’ir zerixueeyim xuede ts’ixuif’xer
dixhuifime, mys habi chiqhue dy sitiry wizexuijiw xueejhenus! “Ts’ixuif’ xhuiniqhar”
zerilhepqk’e dimiqhazac’eme; qiyametir g’asixu xamexemre dy jaqhueqhuxemre
diraji-ac’exew, habixem daxuepchil’xew dipsewinus! Dizeripsewin c’ik’er xezixinur
deras! Ye pejiw dits’ixuif’xew dipsewinus ye dits’ixuif’ xuedew zitc’iw, hawe pejiw
dimits’ixuif’xew dipsewinus! Ha psewik’yt’im ya zixezir xezixinur de Adighexers!..
Adighexer habi hatk'e c’exiwe dig'awicin xueeys!.. Xamexemre dy jaqhueqhuxem
yaxuelajhe Adighe dy ts’ixuxemre; habi hatk'e dy binxer, dy c'aleqhualexer zyk’
g'aadqhaqhapts'en xueey-am!.. Har, mixuym didew zi dy uexuiqhues!..
Dy binxer, dy zemanxer, dy lejhiqhaxer, dy milkuxer; xamexem yadqhadiqhuin
xueey-am!.. Dy aqilimre dy binxemre dy c’aq’uemre zeey daxuexhuijin xueeys!..
Adighe dy ts’ixuxemy zeritxuizf’ek’k’e zeey daxuexhuijin xueeys!..
.
. YEMUZ Yilmez
. 06.11.2015
. K.Maraş-Turkey

SY BZEW SY ADIGHEBZE
.
Chi-as, ja-aw dy bzer mainences.
Chi-as, ja-aw dy bzer quileeyinces.
Bezer uexuk’e mixhuiwe neqhuec’ guerxem
Ya chh’am wy-abenir g’eemizeqhs.
.
Har jizi-am, haxer zy jhe yeziqhag’uim,
Yi hane bidzicer yeec’ h’arem!
Zy bzer neqhuec’ bzek’e zixhuejim,
Sit yimixhuejinu g’ixuenen?!.
.
Txidem; yi g’eejheqhuem, dy Adigher
Psih’aalhaxuew guibqham yirypxhaas.
Kuedir zeripsalher Iarapibzes.
Nexhibejs Tirkuibzem yilhexhaar.
.
Chi-as Yngyilyzimy Fransiziwy f’ek’a
Har zimic’ej sixuezas.
Ye Tirkuibzer yi hanedelhxuibzew zilhitej
Adighey seepselhas.
.
Saf’ena-am haxem, saghyya-am.
Sygu yac’eqhuiw ya ar squizijas.
Xexes lhepq zy xeku zif’eg’uedaxem,
Sinechxheeyiw ya c’ib syplhejas!..
.
Sit yac’en habixem, sit ya maxue!?.
Sitiry ya pchedeeyiwe nexu g’ak’in!
Qhaac’e zef’emih’am yi qharybxem,
Txibzey, bzey sitk’e yagu g’ak’in...
.
Txibzer yi teep’enime bzer mexuabe,
Bzem zeecec’, xuytiw zeewquedyy.
Txibzer pe-ac’eme, bzer mel’ejir!
Guir bqhademih’ajiw har medyyir...
.
Se sixueey-am l’eniw, sy bzer nobe.
Se sixueey-am l’eniw, har pchedeey.
Sy bze daxers, syguir ziqhaxuaber.
Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!
.
Bzewe chi-am pc’ecxue yaxuefaches.
Bzewe kued yic’eniw xety xueeys.
Hawe zi bzes, syguim g’idewibzer.
Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!
.
. YELHMES Awladyn


DY BZER ZYXUEDER DIMIC’EJINIR H’ADIQHUEDAXES!..

Dy bzer zyxueder dimic’ejinir h’adiqhuedaxes! Adighexem
dy bzer zyxueder dimic’ejinir yemig’u dides! Habi chh’ak’e
Adighebzem yi maqxem ya zyxuedexer, haxer zerizegueh’a,
zerizek’elhig’ue c’ik’exer, c’exiw zedqhac’en xueey g’oxhuir…
“Adighe Txik’er” zedqhaac’eme; Adighebzem yi maqxem ya
zyxuedexery, haxer zerizegueh’a, zerizek’elhig’ue c’ik’exery
zedqhac’a xhuinus. Adighexem psomy “Adighe Txik’er” c’exiw
zedqhac’en xueey g’oxhuir… 25.12.2014 YEMUZ Yilmez

Dy bzem yi p’alher dimic’ejiw har dif'emi-uexuijime, neqhuec’
lhepqxem de zyk’ pejiw daf'e-uexuin-am... YEMUZ Yilmez


ZEMAN KUED NEC’IW BLEDQHAK’INU G’IC’EK’INS!..

Maxue kued blek’inu g’ic’ek’ins
Guelhiw dy ar dybqhuim,
Yi-aw zi nec’iqha dyguim, yinicxuew!..

Qha kued yih’inu g’ic’ek’ins
Dy chik’aqhamre dy g’uedijin c’echiqhuemre,
G’ymik’iw zi wisag’ue wisere sy jilem yi zi maqire!..

G’iddeeg’u tf’aqhac’iw lhaxha tf’elhir,
Dimilhaqhuiw dizerymiqhabaquer habi,
Zeman kued nec’iw bledqhak’inu g’ic’ek’ins!..

. H’APAGHE Eerh’an
. G’izezidzek’ar: YEMUZ Yilmezs


DIMIG’UEDIJIN CHH’AK’E ZIGUEREXER TC’EFIN XUEEYS!..

Adighe Kuilturir ziqhabeqhuenu uexuiqhuexer dimiqhazac’ew
dig’aafe quideeyk’e dig’aanewe g'axhug'aac'exem deeplhiw
dichitk'e, Adighebze, Adighe Kuiltur uexuiqhuek’e xamexem
zeezipxaxem ji-ac'e daxuexhuk'e; Adighexer dig’uedijin f’ek’a
dizidinesin zi c'ip'e chi-a-am. Dy kuimbxer g'izerat' c'ik'exem
ya zyxuedexer tlhaqhuifiw, Adighexer dimig'uedijiw dipsewifin
chh'ak'e sebep xhuinu ziguerexer tc'efiw zerijilek’e witikuim
g’ytlhh’an xueeys!.. 25.12.2014 YEMUZ Yilmez


. L’O C’EELEJHAXER?..

. Ya bzem yi psalhexem ya mainexemk’e, ya ji-ak’exemk’e zeguiri-uejif
ts’ixuxer; yigyiry zi JILEs, habixem ya bzery zi BZEs. Haxer; yi txiqhaxer
yiryquiw“yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’aziqhaxhu yi txik’e systemimk’e
ya bzem yi maqxemre yi psalhexemre yi psalhafexemre ya txik’exemk’e
zeguiri-uexeme, habixem ya bzem TXIBZE yi-a g’oxhuir. (Bzem yi txiqhaxer
yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’azimiqhaxhu zi txik’e systemir,
ha bzem “txibze” xuexhuif-am).Txibze zy-a bzer; zeeyxem, “c’eniqhabze”
g’aaqhaxhuime, xexhuewre psewifinus.
. Harasy Adighebzer psewifin chh’ak’e; yape dide gyic’e habi yi txiqhaxer
yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’aziqhaxhu yi txik’e systemir witikuim
g’yqhah’an, habi k’elhig’uewe ha txik’e systemimk’e Adighebzer “zeeh’aqhuaf’e”
g’aqhaxhuin xueey g’oxhuir. Habi k’elhig’uewey Adighebzer, c’eniqhaxem ya bze
g’aqhaxhuin xueey g’oxhuir.
. Ha dy jile uexuiqhue mixuymxer zef’edqhak’iw ya qhogu xhuinim teedmiqhui-
vawe; hadireey dy kuiltur, dy jile uexuiqhuexery yik’y dy uexuiqhue wineeyxery
wizenc’inuxe-am. Dy problemxer, g’uexu nexhibere nexh zef’eqhak’iqhueeyire
g’axhuinuxes.
. Hawe lhabjhe dide g’axhu ha dy jile uexuiqhue mixuymxer zef’edqhak’iw
ya qhogu xhuinim teedqhuiveme; hadireey dy kuiltur, dy jile uexuiqhuexery, dy
uexuiqhue wineeyxery zef’edqhak’if g’axhuinuxes. Habi chh’ak’es, Adighe
Bzec’eniqhalejhxer yilhesychem c’yqhu zeman pc’onde “Adighe Txik’er” witikuim
g’iraqhah’aniwe c’eelejhaxer...
. Adighe Txibzem teelejhih’aa Adighe Bzec’eniqhalejhxem psomy; “Adighe Txi-
k’er witikuim g’yqhaxh’an” uexuiqhuem ziguerexer xalhh’aas. Habixem, ha txik’e
systemir zeqhuisew (anonymiw) witikuim g’iraqhah’aas. Adighe Bzec’eniqhalejh-
xem, ha ya lejheniqhaxem chh’ak’e kuediw f’ic’e yaxuidoc’ir! Habixem, sitim chi-
qhuey c’ih’ yaxuidy-anus!..
. Adighe Bzec’eniqhalejhxem chich dy ts’ixuyx lhap’em ya ts’exer, mibdeejim
chit-uin xueey g’oxhuir: NEGUIME Core, TXHARXET Ah’med Jawyd, TS’AQHUE
Nuryy sime; “Adighe Txik’er witikuim g’yqhah’an” uexuiqhuem cexyd teexhuih’aa-
xes. TOBYL Talhusten, BLENAW Bateque H’arun, G’UIBE Caban simey; ha dy
jile uexuiqhue lhap’em ya qhaac’exer tiralhh’aaxes. Th’a Lhap’em; ha dy bzec’e-
niqhalejh lhap’exem jenetir nasip yaxuyc’, ya wive-ap’exer f’i, daxe yic’!
. Adighe Bzec’eniqhalejhxem zek’elhh’awijhiw zedelajhexew zeqhuisew
witikuim g’iraqhah’aa, txiqha k'ec'xem g’ichit-ueta dy "Adighe Txik’er;" duneey
bzecxuexem ya zexuede txik’e, yegek’e normxemre Adighebzem yi maq, yi
maqilh, yi psalhe karakterxemre yeg’u g’axhuif alternatyfince dy txik’e system
zaques. Hapxuedew g’izerixhuam chh’ak’e alternatyfince ha dy txik'e systemim;
Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’eeqhaxhuifir,
Adighebzem yi daxaqhar g’eeqhalhaqhuifir. 26.05.2011

. YEMUZ Yilmez

"...Yukarıdaki özellikleri ve daha başka özellikleri taşıyan Adıge
Yazısı (Adighe Txik’er), Adıgece için alternatifsiz ve milli olan tek
yazı sistemidir. Adıge Toplumu’nca bir an önce harekete geçilerek
yoğun bir biçimde kullanılması gerekmektedir..."


Kafkasya, bilineceği üzere tarih ve toplumbilimsel olarak kabilevi toplumsallığın yaşandığı ve muhtelif aşiretler konfederasyonu aşamasında olan bir coğrafyadır.

Hani, iki evin konuştuğu dilin dahi bulunduğu zenginlikte etnik çorbalar diyarı bu yörede, aşamasal olarak ulus safhaya gelememiş veya "ulusal sorun"a epey bir uzak durumdaki başta Adige, Ubıh vb adlarla anılan Çerkes adlı etnik grup olmak üzere, onlarla aynı durumu arzeden daha başka pek çok oluşumlarda mevcuttur.

Yani sosyolojik tabakalanma veya safhalanma dizgelenim şablonuna göre millet tanımında olamayan etniler, nasıl milli vasıflı olabiliyor?!

Bunu dikey veya yatay katmanlama veya sınıfsalık durum-konum çözüm ve bileşim hali olarak ta rahatlıkla söyleyebiliyorum.

Millet kavramını ister asabiyel Doğu, ister öjenik Batı sosyolojik kavramsallığına bağlı etimolojik ve semantikliği anlamda dahi yazsak, yine de millet nitelemine uygun düşmüyor.

Birtengri bu nedenlerden dolayı insanı etnikçi, mezhepçi ve cemaatci olmak takıntısı ya da emik bakış faşiziminden korusun, diyebiliyorum.

Allah Allah...


Göktürkmen tarafından 10/20/2015 1:18:46 PM zamanında düzenlenmiştir.

Ha böyle didineceğinze Oturup fasükül çıkarsaymışınız ya :) hay Allah''

ADIGHEXEM, ADIGHEBZEM C'EXIWE A XUETCYYIN XUEEY G'OXHUIR!..
.
Sit jit-aamy, dawere dixhuexhuamy, sit wered, sit qhibze dig'eegyamy, dawere
dipselhamy; ha psoguery ts'ixuxem psomy yachiqhuipchejinure g'uedijinuxes.
Jit-aa, dig'eegya ha psalhe daxe qomir psory c'eg'uedijinum yi sebep zaquer; dy
Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw "yegeqhuaf'ere zeeh'aqhuaf'ere" g'aziqhaxhu
alternatyfince dy txik'e system zaque "Adighe Txik'er" zeeth'awe habik'e haxer
Adighebzek’e zeridimitxxers!..
Adighebzer zimic'ej dy c'aleqhualexem Adighebzek'e yajeet-axer, yaguirimi-uej
xhuas. Habi yi sebepiry yichh'am chijit-aarras.
Psalhexer th'ag'uimek'e zexexin quideeyir, mi zemanim ts’ixuxemk’e guiri-ueqhue
g'axhu-am. Mi zemanim psalhexer guiri-ueqhue g'axhuifin chh'ak'e; ha bzem yi
txiqhaxer yiryquiw "yegeqhuaf'ere zeeh'aqhuaf'ere" g'aziqhaxhu alternatyfince yi
txik’e systemimk’e txawe, ha psalhexem ya txik’exer, ts’ixuxem ya chh’a kuits’xem
nerilhaqhuy chixhuin xueeyxes. Psalhexer chh’a kuits’im nerilhaqhu g'ichiziqhaxhuir;
yi txiqhaxer yiryquiw "yegeqhuaf'ere zeeh'aqhuaf'ere" g'aziqhaxhu alternatyfince yi
txik’e systemimk’e bzem ha yi psalhexer zeriditxxers, habixem ya txik'exers…
Adighebzer xhuin xuedew ditxifiwe, dy binxemy tinciwe yatxifiwe, ha txiqhaxer
“yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’axhuxewe chitateme; jit-aaxem, dig’eegyaxem
chich ziryk’ g’uedijinte-am. Dy binxemy Adighebzek'e yajeet-axer psory tinciwe
yaguiri-uenxet! Dy ts'ig'uxer Adighebzek'e pselhenxet! Habixem psisexer ja-anxet!..
Dy c'aleqhualexem ya wisexer, ya weredxer Adighebzek'e yawisinxet!..
Yichh’am chijit-aa ha tinciqhaxer, ha daxaqhaxer psory g'azimiqhaxhuir, de yape
yitxers!.. Mi zemanim dichizerimixhuifim yi sebepir; dy jaqhueqhuxem zaxueeyxem
xuedexew dizeriguipsisexers, ha dy guipsisek'exer derk’e f’i zerimixhuxers!..
Adighebzem yi txin uexuiqhuer nobe ziteetir, yichh’am chijit-aam xuedes. L’o nit’e
di-Adighe ts'ixuxew de nobe tc'exer? Di-Adighexew de nobe tc'exer mixers:
Adighebzer zeridaxem yi guiqhu doc’ir, habi dichotxhuir. Hawe Adighebze daxer
dawe zeridqhaxhuijinur pejiwe dif'e-uexu-am. Ha dy jile uexuiqhue lhap'e didem
yiryquiwe deelejh-am. Dizopsalhery dizebghirok'ijir. Adighexem dy jaqhueqhuxem
zazipxawe habixem yaxuelajhe dy ts'ixuxem; Adighebzer, zeripsewifin qhoguim
zyk' bqhadaqhah'a-am. De Adighexemy, habixem ja-axer sity yireexhu c’exiw dy
f'ech mexhuir!.. Habixem ziwe ji-ac’ey daxuoxhuir!.. Har, th’amichk’aqha dide-a?!.
Yeey Adighexe! Halih'im, Adighe ts'ixuxem chh'a kuits'xer g'idyta-a?!. Dits'ixuiwe
uexuiqhuexem de daxeplhef-a?!. Haxem dateeguipsisih’if-a?!. Dy jaqhueqhuxem
xuelajhexem chh'a zag'eedqhaqhaapts'ere?.. Dy blek’ar sitiw c’ex tchiqhuipchere?
Dy hadexem, dy hanexem ya hadecxuexer, ya hanecxuexer zateeziwik'axem ya
binxem ji-ac’e yaxuexhuawe habixem yaxuelajhe dy ts'ixuxem txuac' winafexem
zadipxawe, Adighebzer zyk’ zerimipsewijifinur chh'a de dimilhaqhuifire?!. Chh'a
habixem zag'eedqhaqhaapts'ere?.. Pejir naxue didew witikuim yit petire har chh'a
dimilhaqhuifire?.. Slav Txik'er Adighebzem zerideemig'uir naxue didew g'at-ueta
petire, Slav Txik'er Adighebzem yeg'u g'axhuiw jizi-axem ja-axer dy f’ech xhuiwe
dy binxer, dy c'aleqhualexer; ha zyk’ mixhuinu, ha zyk’ zy sebep g’idezimik’inu
Slav Txik'emk'e yadqhageniwe xame yeqhagyap’exem chh'a dqhag'uere?!.
Neqhuec’ c’eniqhaxer yadqhac’eniwe, xame yeqhagyap’exem, dy binxemre dy
c’aleqhualexemre zaridqhag’uenir; normals, xharzines. Hawe dy bzer habixem
yadqhac’ejin chh’ak’e haxer xame yeqhagyap’exem zaridqhag’uenir, normal-am!
Yi bzer yi binxem xame lhepq yeqhagyap’exem yiryquire nesirew cheeziqhac’a
lhepq; nobem g’asixu duneeyim teeta-am, yigyiry teet-am. Dig’aziqhaapts’exer xety
yireexhu, zerijilek’e hapxuedew dig’izeripts’er zyk’ normal-am!.. Har th’amichk’aqha
dides! Adighebzer dy binxem, dy c’aleqhualexem yadqhac’ejink’e pejiwe xuytiniqha
dy-awe chitime, yi masaryfimy dipelhechinuwe chitime; dixexesiwe dipsewimy, de
dideey yeqhagyap’exem, dy binxem, dy c’aleqhualexem dy bzer chadqhac’ejifins.
İstanbul chipsew Armenyxem, Wirimxem ya bzexer ya binxem, yeezixem yeey
yeqhagyap’exem tinciwe chiraqhaac’exer. Ha lhepqxem ya zi ah’axer xexesxew
Tirkuiyem chipsewxew chitimy, habixem ya bzexer ya binxem, ya c’aleqhualexem,
haxer Tirku yeqhagyap’exem yaqhaag’uexew chiraqhaac’exe-am. Hapxuede zyk’
mixhuinu zi uexuiqhuem guiqha pizilhh’a lhepq, der f’ek’a mi duneeyim teet-am.
Ziguerxem dy ts’ixuxer g’aaqhaapts’exew ha zyk’ mixhuinu uexuiqhuem guiqha
piraqhaalhh’ar!.. Ha zyk’ mixhuinu, pejiwe zy sebep g’idezimik’inu uexuiqhuem
guiqha zeripitlhh’ar, derk’e th’amichk’aqha dides! Har zi nape teexs!.. Dy ts’ixuxer
hapxuedew g’aziqhaapts’exem ya xuefachexer, Halih’im g’aaryt!..
Zi yeqhagyap’em we wy winafer chipximik’iwe chitime, ha yeqhagyap’er zyk’ we
wiweey-am. Har xamem yeeys. Yigyik’e yeqhagyap’e dichymi-ak’e, Adighebzer
dy binxem chadqhac’enu c’ip’e zaxue didexer, dy winexers. Dy binxem dy bzer,
zaxuere yiryquirew yaziqhac’enu ts’ixu zaxuexery deras. Adighebzer zic’exer
zimic’exem dade-apiquime; dy winexem, Adighebzer, dy binxemre g’itpic’a dy
ts’ixuxemre tinciwe chadqhac’ejifins. Mi zemanim chizirah’a ynternetir yeg’uire
yechh’irew zeeth’ame, bze yeqhagenk’e habi de yi sebep kued g’idek’ins. Har zyk’
tchiqhuipchen xueey-am. Psalhemaqk’e g’a-uetenimre txinimre g'yqhalhaqhuiwe,
neqhuec’iw jit-an xueeyime, psalhexer th’ag’uimek’e zexaxiwe, haxem ya txik’exer
yalhaqhuiwe, dy binxemre dy ts’ixuxemre Adighebzer ynternetim chadqhac’ejifins.
Ynternetir hapxuedew zeeth’ame, har derk’e nyimeticxue xhuins!..
Nobem g’as dizerijeeyar yiryquins. Habi hatk’e dig’awicin xueeys. Dig’amiwicime;
Adighebzey, Adighe Kuiltury, xuytiniqhay dy-ajinu-am. Xamexem yaxuelajhexem
dizeraqhah’awleeyar yiryquins. Habi hatk’e dy pchamp’exer habixem ya-ac’etkyin
xueeys!..
Adighebzek’e yatxa ye Adighebzem chh’ak’e neqhuec’ bzek’e yatxa sitiry deegen
xueeys. Hawe Adighebzem, “Adighe Txik’er” g’ynemic’ak’e neqhuec’ txik’e system
chizeeth’an xueey-am! Neqhuec’iw jit-an xueeyime, “Adighe Txik’er” g’ynemic’ak’e
neqhuec’ txik’e systemk’e zyk’ ditxen xueey-am!.. Har, mixuym didew zi prensypiw
diwbidin xueeys! Sity yireexhu neqhuec’ txik’e systemxer Adighebzem yeg’uinxe-am.
Habixem, daqhah’awleeyiwe ya zarar kued g’idek’in f’ek’a neqhuec’ zyk’ ya sebep
g’idek’in-am. Adighebzem zyk’ g’eemig’u Slav Txik’em; dy Adighebzer zeryth’alem
g’ynemic’ak’e, yilhes 80 lhandere Adighexer deeqhah’awleeyir! Slav Txik’em kuediw
dyqhaguivas!.. Yiryquins dig’izeripts’ar!.. Habi hatk’e d’ig’awicin xueeys!..
Yichh’am chijit-aa wipc'exem ya jewap pejxer g'adqhuetiwe, uexuiqhuexem f’iwe
daxeplhewe, ha dy jile uexuiqhue lhap’er zereedqhag'uek'in c'ik'er g’adqhuetiwe,
ha qhogu zaxuem diteetiwe zerijilek'e dizedelajhewe dixueemijhawe; neqhuec'iw
jit-an xueeyime, Adighe Txik'er dy binxem, dy c'aleqhualexem, g’itpic’a hadireey
dy ts’ixuxem, dy winexem chadqhaac'ewe dixueemijhawe, dy Adighebze daxer
kuedire psewijifinu-am. Slav Txik'er dy Adighebzer yiqhal'enim nesawe habi har
zeryth'alem chh'ak'e, de zeeyxemy Adighebze daxem dy axer zerixuedmicyyim
chh'ak'e, kued demik’iwe dy Adighebze daxer l'ejinus!.. Adighebzer hapxuedew
l’ejime, har derk’e sitiw th’amichk’aqha dide!?.
Hawe, Adighexer ze dixheeyiwe Adighebzem zeey dixuexhuijiwe dixueejheme,
neqhuec’ zi ji-ak’ek’e, detxene zi Adigher neqhuec' ziguerim dipemiplhewe dy
“Adighe Txik'er” c'exiw zedqhaac'ewe dixueejheme, habi g'ipitiw har dy binxem,
dy c’aleqhualexem, g’itpic’a hadireey dy ts’ixuxem yadqhaac'ewe dixueejheme,
hapxuedew lajhew xueejha Adighexer g'uexu kued g’axhuiwe xueejheme; mys
habi chiqhue, Adighebze daxer zeripsewijifinumk'e zyk’ ceky dy-ajin xueey-am!
Adighebze daxer ziqhapsewinury deras, ziqhal'enury deras!.. Har zyk' dygu
yidqhak'in xueey-am!.. Dy bzer dqhaal'eme, habi yi veebalim de Adighexer zyk'
yflah' dyc'in-am!.. Habi chiqhue Adighexer; qiyametir g'asixu, ji-ac’e dazixuexhua
xamexem daxuepchil'xew dipsewinxes!.. Dy jaqhueqhuxem zaxueeyiry haras!..
Dy jaqhueqhuxem yaxuelajhexem zag’eedqhaqhaapts’ewe dizerig’uedijinim
yi qhoguxer psewik’exew xetxime; mys habi chiqhue, g’itc'exhuenu dy binxem
de yape yitxem, “zyk' f'iwe tc’awe” g'itxuija-anu-am! Dil'eja newijhy dy cexydxem
ya ne-uxem deplhifiniwe napexer dy-anu-am!..
Harasy habi hatk’e qhogu zaxuem diteeh’anim dixueeyiwe chitime; Adighexem,
Adighebzem c'exiwe a xuetcyyin xueey g'oxhuir!..
.
. YEMUZ Yilmez
. 22.10.2015
. K.Maraş-Turkey


xuytin tarafından 11/3/2015 12:39:50 PM zamanında düzenlenmiştir.

. DIZERIC’EN, DIZEGUIRI-UEN, DIZEDELEJHEN XUEEYS…

. Adighe Kuilturir yi pek’e dqhag’uefin chh’ak’e, “Adighe Txik’er”
zidexer (Adighexem zi “g’ag’uen guiqha” ya-an xueeyiw zilhitexer);
ziguerxem psalhe yadedmiqhaajewe, dy Adighexer g’aziqhaapts’e
xamexemre habixem yaxuelajhexemre zyk’ zadmiqhaqhaguivewe,
dizeric’en, dizeguiri-uen, dy plan-programxer tc’iwe dizedelajhewe
dixueejhen xueey g’oxhuir. Neqhuec’iw jit-ame; “Adighe Pejxer” zir
zim e-mail adres zettiwe zir zim e-mail meesajxer zexueedqhah’iwe
dizeric’efins, dizepselhefins, dizeguiri-uefins, habixem k’elhig’uewe
dizedelajhewe dixueejhefins. Dimiguivew ha uexuiqhue mixuymir
xueedqhajhen xueey g’oxhuir.
. Dy lejhiqhaxem daditeelejhih’ijiw ya redaksiyonxer tc’ija newijh,
habixem formxer yettiwe haxer dy arcyvxem citxhuimefins. Form
zetta ha dy c’aqhaxem ya kopyexer, “Adighe Pejxem” ynternetk’e
yaxuinedqhasifins! Ya redaksiyonxer tc’ijiw form zetta dy “kuiltur
c’aqhaxer,” “dijital witikuimy” qayit chitc’ijifins.
. Dy jile uexuiqhue kritiky lhap’exem chh’ak’e g’idde-apiquinuwe
zy axer g’itxuezicyyinu “Adighe Pejxer” g’iquek’iw ha lejheniqhaxer
dimiguivew xueedqhajhefinuwe doguiqhar!..

. YEMUZ Yilmez
. 08.09.2015
. K.Maraş-Turkey

. ADIGHE TXIK’ER
. “ADIGHE TXIK’ER” G’IZERIXHUIR

1. Maq de-uxem ya wijhxem g’ytxew habixem g’aaguetxew g’aag’ue
maq ui zeecexer; ya “ a , aa , e , ee , i , o , u , uu , y ” maq ui h’arf
zaquexemk’e dotxir.
2. “ g’, h , h’, q , q’, qh , xh ” maq de-uxem ya wijhxem g’ytiw g’aag’ue
“ a k’ec’ ”maqir zi “ a ” h’arfk’e, “ a k’ih’ ” maqir “ aa ” h’arfyt’k’e
dotxir. Hadireey maq de-u-xem ya wijhxem g’ytiw g’aag’ue “ e k’ec’ ”
maqir zi “ e ” h’arfk’e, “ a k’ih’ ” maqiry zi “ a ” h’arfk’e, dotxir.
3. “ e psiqhue-k’ih’ ” maqir, sitim chiqhuey “ ee ” h’arfyt’k’e dotxir.
4. Tirkuibzem yi “ ı ” maq ui qhuimir, Adighebzem “ i ” h’arfimk’e
chidotxir.
5. “ o ” h’arfim yi maqir, maq ui k’ih’iw g’ok’ir.
6. “ g , g’, k , q , q’, qh , x , xh ” maq de-uxem ya wijhxem g’ytiw
g’aag’ue “ u nique ”maqir zi “ u ” h’arfk’e, “ u k’ih’ ” maqir “ uu ”
h’arfyt’k’e dotxir. Hadireey maq de-uxem ya wijhxem g’ytiw g’aag’ue
“ u k’ih’ ” maqiry zi “ u ” h’arfk’e dotxir.
7. Tirkuibzem yi “ i ” maq ui psiqhuer, Adighebzem “ y ” h’arfimk’e
chidotxir. “ g , k ” h’arfxem ya wijhxem g’ytiw g’aag’ue “ y ” harfim yi
maqir, maq ui niquew g’ok’ir.
8. Zebqhadetiw g’aag’ue “ yy ” h’arfyt’im yape yit yi “ y ” h’arfim habi yi
maq uir, yawijh g’yt yi “ y ” h’arfimy habi yi maq de-uir g’eeqhalhaqhuir.
9. Maq ui guek’ zaquexer; psalhexem ya pe maqxew g’ichig’uexem ya
“ a , aa , ee ,i , o , uu , y ” maq ui h’arf zaquexemk’e, psalhexem xetxew
ye ya k’ewix maqxew g’ichig’uexem ya h’arfxem ya pexem yequa k’ec’
( - ) naqhiche pitlhh’awe ya “ -a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y ”
guipxemk’e dotxir.
10. Maq ui guek’ zeguetxer; psalhexem ya pe maqxew g’ichig’uexem
ya “ ua , ue , uee , ui , uy ” maq ui h’arf zeguetxemk’e, psalhexem
xetxew ye ya k’ewix maqxew g’ichig’uexem ya h’arf zeguetxem ya
pexem yequa k’ec’ ( - ) naqhiche pitlhh’awe ya “ -ua , -ue , -uee , -ui ,
-uy ” guipxemk’e dotxir.
11. Maq de-u xuytxem ya zi ah’ar ya maq de-u h’arf zaquexemk’e, ya
zi ah’ary ya maq de-u h’arf zeguetxemk’e dotxir.
12. “ e , ee , y ” h’arfxem ya pexem yitxew g’aag’ue “ g , k ” h’arfxem,
Adighebzem cha-a ya maq de-u psiqhuexemk’e doger. Hawe “ gegu ”
psalhemre habi g’iteexhuik’a psalhexemre ya “ ge.. ” guipim, “ dje..”
maqk’ey deegefinus.
13. Maq de-uiw g’aag’ue “ h ” harfim, zepimiwiw g’yk’ maq guipxer
g’eeqhaxhuir.
14. Maq ui psoxem ya pexem ye ya wijhxem yitiw g’aag’ue “ i ” h’arfim,
Iarapibzem yi “AYIN” h’arfim yi maq de-uimk’e doger.
15. “ g , k , u ” h’arfxem ya wijhxem g’ymitiwe maq ui h’arfxem ya
pexem ye ya wijhxem yitiw g’aag’ue “ y ” h’arfim, Tirkuibzem chy-a yi
maq de-uimk’e doger.
16. Maq de-u xuizaxer, ya maq de-u h’arfxem ya wijhxem apostrof ( ’ )
naqhicher g’iguetlhh’awe dotxir. “ g’ ” guipim yi apostrof naqhichem,
“ g ” h’arfim yi maq de-u qhuimir yeexuizir. “ k’ ” guipim yi apostrof
naqhichem, “ k ” h’arfim yi maq de-u psiqhuer yeexuizir.
17. H’arf zeguetxem ya h’arfxer zek’elhipitiw hawe maq chh’axuexew
g’ichig’uexem, habixem ya h’arfxem ya zexuakuxem yequa k’ec’ ( - )
naqhiche detlhh’awe dotxir.
18. Adighebzem yi “zerixhu-c’ik’e” psalhexer, chapxhaxem yaxet
“zerixhu-c’ik’e (gerundium)” g’axhu psalhexer zeritxaxem xuedexew
ttxin xueeys.

. - 1 - 2014 Qha - YEMUZ Yilmez

ADIGHEBZEM YI MAQXEM YA TXIK’EXER

MAQ CHAPXHA PSALHEXER
..a (maq ui zeece k’ec’ ye maq ui zeece k’ih’)
g’ah’, h’a , qab, qha (maq ui k’ec’iw), dame (maq ui k’ih’iw), maxue
..aa (maq ui zeece k’ih’)
g’aah’, g’aag’ue, yih’aas, qaame, qhaatxe, lhexhaa
a (maq ui guek’ k’ec’)
ane, ade, aze, ache, ase, abe;
yi-a-am, jit-at, wive-at, yi-ar, jy-ar, yiry-at
aa (maq ui guek’ k’ih’)
aax , aaxir, aaxt, aaxhce, aaxh, aaw;
yi-aa-am, jit-aat, wive-aat, yi-aar, jy-aar, yiry-aat
b
bac, bide, nibe, ziwibidir, qab, c’ib
c
cate, ce, cent, yeece, nisace, quec, guec
ch
chabe, chen, ache, guache, g’ach, wech
c’
c’ale, c’e, mac’e, qhaac’e, xuec’, nec’
d
danew, de, made, xede, yeed, wered
dz
dze, dzin, teedzen, badze, yeedz, g’adz
..e (maq ui zeece k’ec’)
mel, yege, ne, pe, jhe, se
..ee (maq ui zeece k’ih’)
teep’e, f’eey, teedzen, jee-a
ee (maq ui guek’ k’ih’)
eex, eeyin, eeyt, eeyir, eeys, eeyiwe;
g’i-eex, s-eex, f-eexir, zi-eex, xue-eeyin, t-eexir
f
fe, falhe, yefe, g’aafe, nef, nibef
f ’
f’eey, f’i, maf’e, l’if’ijh, af’, k’if’
g
gaz, gazete, gok’, goh’a, gen, gerc, degeey, gegu
gy
gyane, yigyi, yagy, tegy, yeegy, digy, dogy, habgy (y nique)
gu
guape, guek’in, gueex, gui, guu, zeguyxir, degu (u nique)
g’
g’ag'uen, g’eege, g’izet, g’yx, g’oplhe, g’oh’a
g’u
g’uar, g’uen, g’ueet, tg’uin, g’uytar yeg’u, t’eg’u (u nique)
gh
ghizin, lhaghe, jighiw, ghin, bghiripx, bghi
h
hane, hade, haa-a, hee, hi, hy, ho, hu
h’
h’alhe, h’i, xeh’a, deh’an, xueh’, soh’
..i (maq ui zeece k’ec’iw)
bin, blin, xi, zi, yi, bqhui
i (maq ui guek’ k’ec’)
iqhin, iqh, ih’, ix, ipxir. ipxiw;
yi-iqhir, t-ix, s-iqhs, ye-i, acri-is, acri-ik’e
i (maq de-uiw)
ialemet, iam-yl, maine, duia, Ysmeiyl, Seiyd

- 2 -

MAQ CHAPXHA PSALHEXER
j
jan, jen, bajew, bje, yoj, yij
jh
jhi, jhe, majhe, yajhe, l’ijh, yijh
k
karton, kart, kontrol, konser, ket, keey
ky
kyar, kyits’, yaky, ceky, yeeky, g’yky (y nique)
ku
dekuas, kued, dekueey, kuirit, kuyt’, xeku( u nique)
k’
k’ape, k’apse, nek’eguugu, yik’in, pik’, guek’
l
li, lejhen, pilelin, g’eelin, mel, mil
lh
lhap’e, lheped, lhelhen, malhe, xelh, delh
l’
l’i, l’en, mal’e, pl’i, melypl’, zil’
m
maze, mag’ue, xame, qaame, me, maq
n
naxue, ne, xenen, c’enen, den, ven
..o (maq ui zeece k’ih’)
nobe, dog’ue, wizot, fo, yox, bo
o (maq ui guek’ k’ih’)
one, oh’a, owe, ot, o, or;
ze-one, ze-oh’a, di-ot, zi-ok’, t-oxu, s-ok’
p
pase, pe, nape, yape, ziguep, dep
p’
p’alhe, p’e, yip’-a?, lhap’e, p’it’in, yap’
q
qab, qaabze, g’aqeeyin, qyyin, qoplhe, qoh’a, widiqin
qu
quaje, que, queedze, quiten, quyx, mequ
q’
q’a, q’aachh’a, q’axhuime, q’adek’, q’a-a, beq’
q’u
q’uafe, c’aq’ue, q’ueey, q’uih’, q’uyt’, q’uechin
qh
qha, qhaatxe, qheeyin, qhin, qhogu, qhyt’, maqh
qhu
qhuas, qhue, qhueeyin, qhuin, qhuyt’, meqhu
r
weram, dera?, mir, har, ziry, g’uer
s
se, sabe, nisac’e, xesin, wes, wines
t
tane, teetir, pitin, yitin, xet, yet
t’
t’u, t’eten, nat’e, g’yt’-am, g’aat’, g’izot’
ts
tseey, tsi, batse, xetsiwen, chh’ats, nebjhits
ts’
ts’e, ts’ixu, sots’ixu, h’ap’ats’e, ts’ine, ts’uwin

- 3 -

MAQ CHAPXHA PSALHEXER
..u (maq ui zeece k’ih’ ye maq ui zeece nique)
t’uwe, duneey, g’uenur, gedu, nanu, bzu
..uu (maq ui zeece k’ih’)
kuu, guu, nek’eguugu, diqhuirqhuu, cindirxhuu
-u (maq ui guek’ nique)
xe-u, xee-u, c’i-uxer, f’ep-u, yi-u, cxe-u
uu (maq ui guek’ k’ih’)
uu, uuwin, uuwt, uuw, uuwinut, uuwinur;
de-uuwir, g’a-uuw, g’a-uuwir, de-uuwe, g’a-uuwe
ua (dyftongu guek’ k’ih’)
uaxiw, uadze, uachh’a, uac, uac’e, uade;
so-uate, t-uac, t-uax, bo-uater, g’i-uaxir, zi-uaxir
ue (dyftongu guek’ k’ec’)
ueten, uen, uetin, uexu, uexuicxue, uent’en;
p-ueten?, zi-uetir, yee-uet, t-uen, p-uetin, so-uer
uee (dyftongu guek’ k’ih’)
ueexu, ueec, ueec’e, ueek’e, ueedze, ueede;
s-ueex, zi-ueex, g’i-ueedz, t-ueec, s-ueexu, zi-ueec
ui (dyftongu guek’ k’ec’)
uix, uine, uich, uip’en, uic’en, uidze;
g’i-uik’, zi-uik’, s-uik’ir, s-uit-s, ze-uil’en, g’i-uix
uy (dyftongu guek’ k’ih’)
uyxir, uyxt, uycir, uyc’et, uyder, uydzar;
s-uyxir, t-uyxt, ze-uyxir, p-uycir, g’i-uycar, si-uyct
v
nive, guiven, ven, mave, vag’ue, vaqa
w
wade, wase, zewen, g’awen, wigy, aw
x
xade, xeku, xoh’a, xoxhue, xex, g’ax
xu
xuabe, xueg’uen, xueeyin, xuyt, xuoze, nexu
xh
pxha, xheeyin, maxhce, baxha, pxhoqhu, yipxh
xhu
xhuas, melixhue, g’axhueeyir, txhui, pxhuyt’, mexhu
..y (maq ui zeece k’ih’iw ye maq ui zeece niquew)
g’yk’, k’yyin, sy, dy , wy, cyt’, yaky (y nique)
y (maq ui guek’ k’ih’)
yt’, yt’iw, ychir, yxir, yxiwe, yxt;
g’i-yxar, s-yxt, p-yxir, g’i-yxt, ze-yxir, t-yxinur
y (maq de-uiw)
yatx, yege, yeegy, k’yyin, yoge, Adigheey
z
ze, ziguer, aze, xuezen, nez, yiz

- 4 -

. TS’E TXIK’ER

. Ts’exem ts’e g’aziqhaxhu k’epih’axer g’ichachtem, ts’yt’ ye zi ts’ere
zi xuedaqhare ye zi ts’ere zi g’axhuiqhare zegueh’aw psalhe zeguetxer
g’ichuixhuxem, psalhe zepic’axer g’ichuixhuxem; ya ts’e psalhepqxem
ya pe maqilhxem zi “ a ” h’arf xetiw g’aag’uew chitime ha h’arfim “ e ”
maqk’e doger, ya ts’e psalhepqxem ya pe maqilhxem “ aa ” h’arfyt’
xetiw g’aag’uew chitime ha h’arfyt’im “ a k’ec’ ” maqk’e doger. Ha
psalhexer ye psalhe zepic’axer g’ichixhuxem; ya ts’e psalhepqxem ya
pe maqilhxem ha ya maq uixer zeg’uek’xemy, habixem ya h’arfxer
zedmixhuek’iw dotxir. Ha yegek’exer, Adighe Txik’em yi tejwydxers.
Ts’e wineeyxer, g’axhuiqha psalhepqxem k’epih’a ye ts’e g’aagueh’aw
g’axhu ts’exer; ya maqxer g’izeryk’xem xuedexew dotxir.
. Chapxhaxer: xabzecxue, guawecxue, bajafe, zawejh, tanachh’a,
g’aafe lhap’e, g’aafejh, pasereey, xade k’ih’, xadexek’, , pxhuantec’e,
malhxhaqhu, maxue k’ec’, bzagyaqha, tanexhu, c’alef’, tanalhxue,
pselhenibze. Adighebze, Abezexe, pselhek’e,
. Iarapibze psalhexem ya “ dj ” maq de-uir, Adighebzem “ j ” maq
choxhuiry “ j ” h’arfk’e chidotxir. Xame psalhexem ya “ ç ” maq de-uir,
Adighebzem “ c ” maq choxhuiry har “ c ” h’arfk’e chidotxir. Xame
psalhe guerexer Adighebzem chiditxim chiqhue, habixem chabew
g’yk’ ya “ h ” maq de-uiry, Adighebzem “ x ” h’arfimk’e chidotxir. Ha
yegek’exery, Adighe Txik’em yi tejwydxers.
. Chapxhaxer: jenet, jemiat, jewap, Cyn, Ceky, Cerkes, mixuym,
cexyd, xiyerogulyf, Ybrexym.


. YEMUZ Yilmez
. 2014 Qha.


. ADIGHEBZEM YI MAQ TABLOR

A. Maq uixer:
. 1. Maq ui zeecexer:
. ..a , ..aa , ..e , ..ee , ..i , ..o , ..u , ..uu , ..y .
. 2. Maq ui guek’xer:
. (a). Maq ui guek’ zaquexer:
. (I). Psalhexem ya pe maqxew g’ichig’uexem ya txik’exer:
. a , aa , ee , i , o , uu , y .
. (II). K’elhig’ue maqxew g’ichig’uexem ya txik’exer:
. -a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y .
. (b). Maq ui guek’ zeguetxer (dyftonguxer):
. (I). Psalhexem ya pe maqxew g’ichig’uexem ya txik’exer:
. ua , ue , uee , ui , uy .
. (II). K’elhig’ue maqxew g’ichig’uexem ya txik’exer:
. -ua , -ue , -uee , -ui , -uy .
B. Maq de-uxer:
. 1. Maq de-u xuytxer:
. b , c , ch , d , dz , f , g , gy , gu , gh ,
. i , j , jh , k , ky , ku , l , lh , m , n ,
. p , q , qu , qh , qhu , r , s , t , ts , v ,
. w , x , xu , xh , xhu , y , z .
. 2. Maq de-u xuizaxer:
. c’ , f’ , g’ , g’u , h’ , k’ , l’ , p’ , q’ , q’u ,
. t’ , ts’ .

. YEMUZ Yilmez
. 2014 Qha.


. ADIGHE XHIGEBZ TH’AMADEM YI PSELHEK’ER

. Qafqas Zawejhim; Adighe Lhepqim nat’e g’ixhuyc’as, muh’ajir qhogu
haner. Adigher chizebghiridza xhuas, mi duneeyijhim. Yit’aney lepqir yi
wijh yitas, yixhuimejiniw yilhes myn bjiqhak’e g’ideqhoguirig’ua yi xabzer,
yi bzer, yi psem g’yqhaxhua xhuask’er. Adighe Lhepqim yi psem yi detxene
zexec’ery, guawey, guif’eqhuey; zexypchewre g’eeg’uek’a yi pcinalhexerras,
nobereey Adighe denek’e chixetiry Pasereey Adighe Guipsisem yezicel’ejir.
Adigherra-am jizi-aar: “Psalhem g’ymik’ar, Adighe Pcinem g’ipxhuy-uetens!..”
Mi qhibze g’aafejhxer xuedes h’alhe-uibzem. Dy blek’ar gui-aqhuemy, xuedes
g’ibja-a guixem. Th’am; dy g’ag’uenir, zi lhepqicxue zeriwbidijinum yeey yic’!
. Harasy yigyi nobereey konserim fig’idoqhablaqha! Yigyipstu fizede-uenu
g’aafem yi ts’er, “H’apts’eey G’aafejh” jy-aw haras.


XASE
…

Zek’e qaaruxer ya mac’es,
Zek’e mig’uate ya uexu... (!?.)
Haras ya nepsxer yalhec’iw
Guimac’e c’exhuxer pselhexu.

Yit’aney xax-am ya guiqha
Muradimy, har guape pchoxhu.
Teezicefiny ya lhaqhue
Habixem yadibolhaqhu:

Har, zerachap’irs habixem
Ya guic’em hanedelhxuibzer.
Har, zeraxetirs habixem
Yigyiry ya Adighepser...

. BYTSU Anatole


. TH’ABZEMRE TXIBZEMRE

. “Th’am ts’ixuxem g’aaxuy-uexuaxer” txibzek’ey g’aa-uetaqhanty,
yilhes mynych yiqhuineqhu yape psewa pasereey Adighexem; txibzer,
“Th’abzew” ya-uas. Ha lhexhanem k’elhig’ue zemanxem Adighexer
“Th’abzem, c’eniqhaxem, txibzem” pe-ac’e xuaqhaxhuiw daqhaxuexaxe
newijh, “Th’abzem” yi mainery zeg’uek’iry “damiqha” xhuas. Yilhesyche
zi-t’uch lhandere winaqhue damiqhaxew zirah’a Adighe xiyerogulyfxem
chh’ak’e nobey Th’abze ja-ar.
. Xiyerogulyfxem, arke-olojyy qiymet ya-as. Lhepq guerexem, pasereey
zemanxem xiyerogulyf txiqha chh’axuexer chizirah’aas. Xiyerogulyf txiqha
guerexery; yilhesyche kued g’axhu zeman g’uets’im chizeg’uek’iwre ya
g’axhuiniqhaxer yiryquiry dy zemanim chizirah’a h’arf systemxer g’axhuas.
. Chizirah’a bzem yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere”
g’azimiqhaxhu txik’e systemim; ha bzer, dy zemanim chyqhapsewijifinu-am.
Neqhuec’iw jit-ame; yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere”
g’aziqhaxhu txik’e system zymi-a ye yi-aw chitimy zeeyxer har zeezimih’a
bzer, mi lhexhanem kuedire chıpsewijifinu-am…
. Hapxuedew zi g’uedijiniqha; mi lhexhanem, Adighebzemy chh’achit-s!
Adighebzem yi txiqhaxer “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’azimiqhaxhu,
xamem g’idywxil’a txik’e systemimk’e, Adighebzery kuedire psewijifinu-am!..
. Hawe txiqha k’ec’xem g’ichit-ueta “Adighe Txik’er” yeg’uire-yechh’iw,
yiryquiw zeeth’ame, Adighebzer psewifinus. “Adighe Txik’er;” mi zemanimy
g’ag’uenu zemanxemy Adighebzer chizih’ifinu, chiziqhapsewifinu zi txik’e
systems. “Adighe Txik’er;” Adighebze C’eniqhalejhxem yilhesychem c’yqhu
zi zeman k’ih’ pc’onde zek’elhh’awijhiw zedelajhexew zeqhuisew (anonymiw)
witikuim g’iraqhah’aawe, Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere
zeeh’aqhuaf’ere” g’aziqhaxhuif, yi daxaqhar g’aziqhalhaqhuif alternatyfince
dy txik’e system zaques. Ha txik’e systemir zeeth’awe Adighebzek’e tinciwe
ditxefinus, dilejhefinus.
. “Adighe Txik’er” zeeth’aw Adighebzek’e c’eniqhaxem f’iwe dateelejhih’ime;
Adighexem c’exiw zig’adiwjhijifinus, Adighebzery xexhuewre psewifinus.
. Adighexer; dimiguivew, dy uexuiqhuexemre dy lejheniqhaxemre ko-ordyne
zidetc’iw, “Adighe Txik’er” zeeth’aw Adighebzek’e c’eniqhaxem dateelejhih’iwe
dixueejhen xueey g’oxhuir…

. YEMUZ Yilmez
. 2014 Qha


SY BZEW SY ADIGHEBZE

Chi-as, ja-aw dy bzer mainences.
Chi-as, ja-aw dy bzer quileeyinces.
Bezer uexuk’e mixhuiwe neqhuec’ guerxem
Ya chh’am wy-abenir g’eemizeqhs.

Har jizi-am, haxer zy jhe yeziqhag’uim,
Yi hane bidzicer yeec’ h’arem!
Zy bzer neqhuec’ bzek’e zixhuejim,
Sit yimixhuejinu g’ixuenen?!.

Txidem; yi g’eejheqhuem, dy Adigher
Psih’aalhaxuew guibqham yirypxhaas.
Kuedir zeripsalher Iarapibzes.
Nexhibejs Tirkuibzem yilhexhaar.

Chi-as Yngyilyzimy Fransiziwy f’ek’a
Har zimic’ej sixuezas.
Ye Tirkuibzer yi hanedelhxuibzew zilhitej
Adighey seepselhas.

Saf’ena-am haxem, saghyya-am.
Sygu yac’eqhuiw ya ar squizijas.
Xexes lhepq zy xeku zif’eg’uedaxem,
Sinechxheeyiw ya c’ib syplhejas!..

Sit yac’en habixem, sit ya maxue!?.
Sitiry ya pchedeeyiwe nexu g’ak’in!
Qhaac’e zef’emih’am yi qharybxem,
Txibzey, bzey sitk’e yagu g’ak’in...

Txibzer yi teep’enime bzer mexuabe,
Bzem zeecec’, xuytiw zeewquedyy.
Txibzer pe-ac’eme, bzer mel’ejir!
Guir bqhademih’ajiw har medyyir...

Se sixueey-am l’eniw, sy bzer nobe.
Se sixueey-am l’eniw, har pchedeey.
Sy bze daxers, syguir ziqhaxuaber.
Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!

Bzewe chi-am pc’ecxue yaxuefaches.
Bzewe kued yic’eniw xety xueeys.
Hawe zi bzes, syguim g’idewibzer.
Sipxuireexhu quirmen we, sy bzew sy duneey!

. YELHMES Awladyn


DY BZER ZYXUEDER DIMIC’EJINIR H’ADIQHUEDAXES!..

Dy bzer zyxueder dimic’ejinir h’adiqhuedaxes! Adighexem
dy bzer zyxueder dimic’ejinir yemig’u dides! Habi chh’ak’e
Adighebzem yi maqxem ya zyxuedexer, haxer zerizegueh’a,
zerizek’elhig’ue c’ik’exer, c’exiw zedqhac’en xueey g’oxhuir…
“Adighe Txik’er” zedqhaac’eme; Adighebzem yi maqxem ya
zyxuedexery, haxer zerizegueh’a, zerizek’elhig’ue c’ik’exery
zedqhac’a xhuinus. Adighexem psomy “Adighe Txik’er” c’exiw
zedqhac’en xueey g’oxhuir… 25.12.2014 YEMUZ Yilmez

Dy bzem yi p’alher dimic’ejiw har dif'emi-uexuijime, neqhuec’
lhepqxem de zyk’ pejiw daf'e-uexuin-am... YEMUZ Yilmez


ZEMAN KUED NEC’IW BLEDQHAK’INU G’IC’EK’INS!..

Maxue kued blek’inu g’ic’ek’ins
Guelhiw dy ar dybqhuim,
Yi-aw zi nec’iqha dyguim, yinicxuew!..

Qha kued yih’inu g’ic’ek’ins
Dy chik’aqhamre dy g’uedijin c’echiqhuemre,
G’ymik’iw zi wisag’ue wisere sy jilem yi zi maqire!..

G’iddeeg’u tf’aqhac’iw lhaxha tf’elhir,
Dimilhaqhuiw dizerymiqhabaquer habi,
Zeman kued nec’iw bledqhak’inu g’ic’ek’ins!..

. H’APAGHE Eerh’an
. G’izezidzek’ar: YEMUZ Yilmezs


DIMIG’UEDIJIN CHH’AK’E ZIGUEREXER TC’EFIN XUEEYS!..

Adighe Kuilturir ziqhabeqhuenu uexuiqhuexer dimiqhazac’ew
dig’aafe quideeyk’e dig’aanewe g'axhug'aac'exem deeplhiw
dichitk'e, Adighebze, Adighe Kuiltur uexuiqhuek’e xamexem
zeezipxaxem ji-ac'e daxuexhuk'e; Adighexer dig’uedijin f’ek’a
dizidinesin zi c'ip'e chi-a-am. Dy kuimbxer g'izerat' c'ik'exem
ya zyxuedexer tlhaqhuifiw, Adighexer dimig'uedijiw dipsewifin
chh'ak'e sebep xhuinu ziguerexer tc'efiw zerijilek’e witikuim
g’ytlhh’an xueeys!.. 25.12.2014 YEMUZ Yilmez



. L’O C’EELEJHAXER?..

. Ya bzem yi psalhexem ya mainexemk’e, ya ji-ak’exemk’e zeguiri-uejif
ts’ixuxer; yigyiry zi JILEs, habixem ya bzery zi BZEs. Haxer; yi txiqhaxer
yiryquiw“yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’aziqhaxhu yi txik’e systemimk’e
ya bzem yi maqxemre yi psalhexemre yi psalhafexemre ya txik’exemk’e
zeguiri-uexeme, habixem ya bzem TXIBZE yi-a g’oxhuir. (Bzem yi txiqhaxer
yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’azimiqhaxhu zi txik’e systemir,
ha bzem “txibze” xuexhuif-am).Txibze zy-a bzer; zeeyxem, “c’eniqhabze”
g’aaqhaxhuime, xexhuewre psewifinus.
. Harasy Adighebzer psewifin chh’ak’e; yape dide gyic’e habi yi txiqhaxer
yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’aziqhaxhu yi txik’e systemir witikuim
g’yqhah’an, habi k’elhig’uewe ha txik’e systemimk’e Adighebzer “zeeh’aqhuaf’e”
g’aqhaxhuin xueey g’oxhuir. Habi k’elhig’uewey Adighebzer, c’eniqhaxem ya bze
g’aqhaxhuin xueey g’oxhuir.
. Ha dy jile uexuiqhue mixuymxer zef’edqhak’iw ya qhogu xhuinim teedmiqhui-
vawe; hadireey dy kuiltur, dy jile uexuiqhuexery yik’y dy uexuiqhue wineeyxery
wizenc’inuxe-am. Dy problemxer, g’uexu nexhibere nexh zef’eqhak’iqhueeyire
g’axhuinuxes.
. Hawe lhabjhe dide g’axhu ha dy jile uexuiqhue mixuymxer zef’edqhak’iw
ya qhogu xhuinim teedqhuiveme; hadireey dy kuiltur, dy jile uexuiqhuexery, dy
uexuiqhue wineeyxery zef’edqhak’if g’axhuinuxes. Habi chh’ak’es, Adighe
Bzec’eniqhalejhxer yilhesychem c’yqhu zeman pc’onde “Adighe Txik’er” witikuim
g’iraqhah’aniwe c’eelejhaxer...
. Adighe Txibzem teelejhih’aa Adighe Bzec’eniqhalejhxem psomy; “Adighe Txi-
k’er witikuim g’yqhaxh’an” uexuiqhuem ziguerexer xalhh’aas. Habixem, ha txik’e
systemir zeqhuisew (anonymiw) witikuim g’iraqhah’aas. Adighe Bzec’eniqhalejh-
xem, ha ya lejheniqhaxem chh’ak’e kuediw f’ic’e yaxuidoc’ir! Habixem, sitim chi-
qhuey c’ih’ yaxuidy-anus!..
. Adighe Bzec’eniqhalejhxem chich dy ts’ixuyx lhap’em ya ts’exer, mibdeejim
chit-uin xueey g’oxhuir: NEGUIME Core, TXHARXET Ah’med Jawyd, TS’AQHUE
Nuryy sime; “Adighe Txik’er witikuim g’yqhah’an” uexuiqhuem cexyd teexhuih’aa-
xes. TOBYL Talhusten, BLENAW Bateque H’arun, G’UIBE Caban simey; ha dy
jile uexuiqhue lhap’em ya qhaac’exer tiralhh’aaxes. Th’a Lhap’em; ha dy bzec’e-
niqhalejh lhap’exem jenetir nasip yaxuyc’, ya wive-ap’exer f’i, daxe yic’!
. Adighe Bzec’eniqhalejhxem zek’elhh’awijhiw zedelajhexew zeqhuisew
witikuim g’iraqhah’aa, txiqha k'ec'xem g’ichit-ueta dy "Adighe Txik’er;" duneey
bzecxuexem ya zexuede txik’e, yegek’e normxemre Adighebzem yi maq, yi
maqilh, yi psalhe karakterxemre yeg’u g’axhuif alternatyfince dy txik’e system
zaques. Hapxuedew g’izerixhuam chh’ak’e alternatyfince ha dy txik'e systemim;
Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’eeqhaxhuifir,
Adighebzem yi daxaqhar g’eeqhalhaqhuifir. 26.05.2011

. YEMUZ Yilmez


. ADIGHEBZER ZERIPSEWIFINIM YI QHOGU ZAXUER

. “Adighebzer” psewifin chh'ak'e, har dizepsalhewre zeeth’an quideeyir
yiryquinu-am. “Adighebzer” psewifin chh'ak'e, lheguim chijit-aaxer psory
zerijilek’e dqhazec’en xueey g’oxhuir.

1. ADIGHE BZEC’ENIQHALEJHXEM G’AACHTA WINAFER:

. ADIGHEBZER ZERIPSEWIFINIM YI QHOGU WINAFERS

Kuiltur Winafe Nr. : 1

Adighe Lhap’exe,

“Adighe Txibzer” uexuiqhuem dirywinafec’xew de NEGUIME Core,
TXHARXET Ah’med Jawyd, TS’AQHUE Nuryy, TOBYL Talhusten,
BLENAW Bateque H’arun, G’UIBE Caban sime; der g’ynemic’ak’e ha
dy jile uexuiqhue lhap’em teelejhih’aa dy Adighe Bzec’eniqhalejh 57ry
g’itxetiw, mynyt’ire pchig’uitxuire qham yezane yi mazem yezane yi
maxuem yi zi waq’itim, zi c’ip’e dichizexuesiry, dizekengechijiry, psory
dizeguiri-uawe lheguim chijit-aaxer, “Adighebzer Zeripsewifinim yi
Qhogu Winafew” g’atchtas. Ha winafer Adighexem yaxuinyqhasiniwe;
de Adighe Bzec’eniqhalejhxem yilhesychem c’yqhu zi zeman pc’onde
zek’elhh’awijhiw dizedelajhexew zec’iqhuiw witikuim g’ydqhah’aa, dy
txag’ue YEMUZ Yilmez yedqhatxa, Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw
yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere g’aziqhaxhu, Adighebzem yi daxaqhar
g’aziqhalhaqhuif, alternatyfince dy “Adighe Txik’er,” Adighexem psomy
c’exiw yaxuinyqhasiw, yaryqhats’ixuiw, yaryqhac’eniwe, YEMUZ Yilmez
wazyfexew yettas. G’atchta ha dy winafer tinciw vqhazec’efin chh’ak’e,
kezuwe fc’en xueey uexuiqhuexer psory, xueey g’axhuixu dy txag’ue
YEMUZ Yilmez g’ivjy-anus. Ha dy jile uexuiqhuecxue lhap’er zerijilek’e
vqhazac’ewe fixueejheme, Adighebzem c’exiw zig’ywjhijinus. Halih’im;
ha dy uexuiqhuecxue lhap’er, zerijilek’e vqhazec’efiniwe nasip fxuyc’!

“Adighebzer Zeripsewifinim yi Qhogu Zaxuer” miras:

. “Adighebzer” psewifin chh'ak'e, har fizepsalhewre zeefh’an quideeyir
yiryquinu-am. “Adighebzer” psewifin chh'ak'e; habi yi txiqhaxer yiryquiw
yegeqhuaf'ere zeeh'aqhuaf'ere g'aziqhaxhu “Adighe Txik'er” g’aafchtew
zeefh’awe, g'uexu nexhibe g'axhu zi zeeh'ak'ek'e, zerijilek’e Adighebzer
ftxiwrey zeefh'an, Adighebzemy firylejhen xueey g'oxhuir. Ha uexuiqhue
lhap’er zerijilek'e fimiqhazac'ewe, Adighebzery Adighe Kuilturiry kuedire
psewijifinu-am.
. “Adighebzer Zeripsewifinim yi Winafer,” yichh’am chijit-aaxerras.
. “Adighebzer” psewifin chh'ak'e; xamexem fxuac’inu ye fxuiraqhac’inu
neqhuec’ winafexem fapemiplhewe, habixem zyk’ zavmiqhaqhaguivewe,
Adighexem, yichh’am chijit-aa ha dy "Adighe Txik'er" c’exiw g’aafchtew
zeefh’awe fixueejheme, yiqhue dide xhuinuwe dolhiter. 01.01.2015

NEGUIME Core .. TXHARXET Ah’med Jawyd .. TOBYL Talhusten
Adighe Txibze .. Adighe Txibze .. Adighe Txibze
Winafec’ Atachh’a .. Winafec’ .. Winafec’

TS’AQHUE Nuryy . BLENAW Bateque H’arun .. G’UIBE Caban
Adighe Txibze .. Adighe Txibze .. Adighe Txibze
Winafec’ .. Winafec’ .. Winafec’

2. DY TS’IXUXEM DARE ZAXUEXHUXER TC’EN ZERIXUEEYIR:
. Mi ditxa txiqhaxem yegya zi Adighem; lheguim chijit-aa lheniquychim
yazixezir xyxiw, xyxa lheniquem yi darewe psewijin xueey g’oxhuir. Ha
lheniquexemre haxer zyxuedexemre mixers:
. a. Yezane lheniquer: Mi lheniquer xezixxem; ya duneeyiry ya axhretiry
zichamiqhaqhuipchewe, ditxa txiqhaxem g’eegejiw yeguipsisijaxe newijh,
qhogu zaxuer yalhaqhuiwe “Adighebzem zeripsewinu yi lheniquer” xaxiw,
ha lheniquem chi-a Adighe Pejxem ya dare xhuixew, habixem yac’iqhuxew,
yazerixuizf’ek’k’e Adighaqhar yi pek’e yah’iniwe yelejhin xueey xhuinuxes.
. b. Yet’uane lheniquer: Mi lheniquer xezixxem; Adighaqhak’ey xamexem
zeezipxa Adighexem ya dare xhuixew habixem ja-axer ya f’ech xhuixew
ye ya f’ech mixhuxemy yeezixem ya duneey menfa-atir habixem yadeej
chalhaqhuiw, “Adighebzem zerig’uedijinu yi lheniquer” xaxiw, ha lheniquer
zeeyxem ji-ac’e yaxuxhuxew psewijin xueey xhuinuxes.
. c. Yechane lheniquer: Yichh’am chijit-aa lheniquyt’im yazixezir xamixiw,
Adighaqhar yaf’emi-uexuijiw habi pik’ijaxew ya psewip’exem mi-Adighexew
chipsewij dy Adighexem, yechane lheniquer g’aaqhaxhuir. Chh’azif’ef’xew
psew Adighexery yechane lheniquem chichxes.
. Dy uexuiqhue lhap’er dimiguivew yi pek’e th’ifin chh’ak’e, dizepsalhe zi
Adighem yape gyic’e zy dare yi lheniquer tc’en xueey g’oxhuir.

3. “ADIGHE PEJXER” DIZEDE-APIQUIW DILEJHEN ZERIXUEEYIR:
. Yezane psewik’er xezixaxer, nequec’ zi ji-ak’ek’e “Adighebzer psewin
xueeyiw” pejiw zilhitexer; yape gyic’e dizeric’ew dizeguiri-uen, k’elheg’uewe
planxer, programxer tc’iwe, uexuiqhuexemre lejheniqhaxemre ko-ordyne
zidetc’iw, mi zemanim xueey g’yqhaxhu lejhek’exemk’e dizedelejhen xueey
g’oxhuir…

. Yichh’am chijit-aaxem, Adighebzer zeripsewifinim yi qhogu zaxue dider
g’aaqhalhaqhuir. Adighe Bzec’eniqhalejhxem g’aachta winafer, zerijilek'e
c’exiw dqhazec’en xueey g’oxhuir… 01.01.2015 YEMUZ Yilmez


. Diteevqhaguipsisih'ij!..

Adighe Bzec'eniqhalejhxem (haxer 60im yi nexhibes);
yilhesychem c'yqhu zi zeman pc'onde zek'elhh'awijhiw
zedelajhexew “Adighe Txik’er” witikuim g'iraqhah'aas.
"Adighe Txik'er;" dy Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw
yegeqhuaf'ere zeh'aqhuaf'ere g'aziqhaxhu, Adighebzer
sit xuedyziw zeridaxer g'aziqhalhaqhu, alternatyfince
dy txik'e system zaques. "Adighe Txik'er;" Adighebzem,
yi sitimk’ey yiroquir. "Adighe Txik'er," dy Adighebzem
yi daxaqhar g’aziqhalhaqhuif txik’e system zaques.
"Adighe Txik'er" zyc'isir zerijilek’e dimilhaqhuifime, har
c’ex didew dy ts’ixuxem, dy binxem yadmiqhats’ixuime;
dig'eegya dy wered qomir, dy qhibze qomir, dy xhuaxhue
qomir, dy pselhek’e qomir, psory mainence xhuinuxes.
Dy Adighebzery habi g’yqhaxhua Adighe Kuilturiry kued
demik'iw l'ejinus. Adighebzer yamic'ejiw g'axhu dy binxem;
de yape yitxem, zyk' “f'iwe tc'awe” g'itxuija-anu-am! Dil’eja
newijhy, hadireey lheniquem, dy cexydxem ya ne-uxem
dachyplhejifinu-am!..
Harasy “txik’e system” uexuiqhuem, f’iwe diteeguipsisih’ijin
xueey g’oxhuir… Xamexem txuiraqhac’ winafexem dy bzer
quirmen yaxuetc’in xueey-am. Halih’im ; “Fery figuipsise,
zaxuer g’avqhuet, qararxer yeft!” jy-ary, chh’a kuits’ zerizxer
g’idytas. Habi chh’ak’e dery; uexuiqhuexem daxeplhew
zaxuexer, pejxer g’adqhuetin, haxer dqhazec’eniwe dilejhen
xueey g’oxhuir.
"Adighe Txik'er" zy ts’e dy txik’e system zaquem chh’ak’e;
xamexem txuiraqhac’inu winafere qararire daxuenique-am.
Yilhesychere che niquere g’uets’im chipsewa dy Adighe
Bzec’eniqhalejh Lhap’exem, Adighebzer zeripsewifinim yi
qhogu zaxuem yi winafer g’aachtery Adighexem, "Adighe
Txik'er zeefh’awe ftxiwre Adighebzemy firylajhe” g’idja-aas.
Ha dy ts’ixu lhap’exem txuac’a ha winafer g’adqhaanewe,
neqhuec’ winafem sitimk’ey zeedipxin xueey-am. Dits’ixuiwe
diguisisenk’e, g’adguipsisxer dqhazec’enk’e dery xuytiniqha
dy-an xueeys.
"Adighe Txik'er" zidexem tc’en xueey uexuiqhuexer mixers:
1. "Adighe Txik'er" zidexer, e-mail meesajk’e dizepselhen
xueeys. Ha meesajxer chexu mixhuiw, witikuim nerilhaqhuy
chixhuin xueey-am.
2. Maxue g’as zi seh’at ye zi seh’atire niquere; dy winexem,
Adighe Txik’emk’e Adighebzem dichiiteelejhih’in xueeys…
Tc’ew xhuar psory (wered, qhibze, psise, txide, c’eniqha, …)
ditxifins. Haxer, e-mail mesajk’e zir zim zexueedqhah’ifins.
Ya redaksiyonxer tc’ija newijh dy WEB sytexem xetlhh’afins,
dijital witikuimy qayit chitc’ijifins. Haxer uexuiqhue mixuymxers.
Habixem g’ynemic’ak’e dy binxer, c’aleqhualexer, dy ts’ixuxer;
Adighe Txik’emk’e Adighebzem dy winexem chadqhagejin
xueeys… Zerijilek’e ha dy jile uexuiqhuexer dimiqhazac’ewe,
dy Adighebzery dy Adighe Kuilturiry psewijifinu-am. Xamem
yi winafem zeetpxawe dichitk’e, dy bzemre dy kuilturimre zyk’
psewijifinu-am!.. Har, zyk’ zichidqhaqhuipchen xueey-am!..
Yeey marjexe! Halih’im; Adighexer, Adighebzemre Adighe
Kuiturimre xuefache dixhuire dimixhuirek’e deeqhawnexuir!..
Dy bzemre dy kuilturimre ziqhabeqhuenu uexuiqhuexer der
deriw dimiqhazac’ew, xame winafem zeetpxawe dig’aafewe
dichitk’e, Adighexer dixeg’uedejin f’ek’a dizidinesin zi c’ip’e
chi-a-am… Adighexer, habi hatk’e dixheeyin xueey g’oxhuir!..
3. “Adighe Txik’er” systemim zimy polemiky tireedqhac’ih’in
xueey-am. Har zimidexer habi yi c’i-uim zyk’ teedqhapselhih’in
xueey-am. Habi chh’ak’e zimy deeniquequin xueey-am. Der
deriw dizekengechijiwre dimiguivew dizedelejhen xueeys.
K’ec’iwe g’iteedqhazejime, Adighebzer zeeyincew g’adqhanen
xueey-am. Adighexer “Adighebzer” zeripsewinim dixueeyiwe
chitime, dimiguivew dy “Adighe Txik'er" zeeth’awe dilajhewe
dixueejhen xueey g’oxhuir!..

. YEMUZ Yilmez
. 2014 Qha
. K.Maraş-Turkey



YE-A DIXUEEVQHAAJHE!..

Yiryquin-a dizeraqhaqapts’ar?!.
Yiryquin-a dizerak’elhig’uih’aar?!.
Yiryquin-a dizeraqhah’awleeyar?!.
Yiryquin-a dizeraqhaguivar?!.

G’itpoplher dy hanebzer.
“Sy binxe! Fy axer g’isxuefcyy!” g’idjee-ar.
Divqhawbid yi ar, yi pl’er, mil’e gyic’e har.
Yi nem ne, yi napem nape chidivqhaaxue!

Divqhaqhaqaabze yi wi-aaqhaxer,
Xhuichxhue chidivqhaaxue, haxem.
Deede-uen quideey yiryquin-am, habi.
Apl’e xuedivqhac’, deevqhapsalhe!

“Dig’ag’uas dy psew dy hanebze daxe,
Dy qhaac’exer wettiniw we!” jeedivqha-a.
Dqhaxhuijiniw har, g’adqhategyijiniw,
Ye-a dixueevqhaajhe!..

YEMUZ Yilmez
06.03.2014
K.Maraş-Turkey


G’IVOGE UACHH’AMAXUE

Sy kuec’im yisa sy binxer
Fic’epxhuew dene fig’uat?!.
Sy bqham g’ic’ejiw psi werxer
Bidzice fxuesc’iw fisp’at!

Sy zaque guibqham sig’yvnew
Chh’a fy xeku lhap’er fibghinat?
“Wy xeku pxhuimeniw wicinew,”
Hapxuede xabze fxelhat?!.

Yigyi psi werxer sy nepsiw
Fe binxem chh’ak’e g’ojex!
Txhuaw sy chh’ar fer chh’ak’e wesiw
Fe fig’aslhixhuew soplhix!

Zem yiniw sy pcher xizociry
Xim hadiric’k’e siflhoxhu!
Fizmilhaqhuijiw sizeciw
Fe sifc’ebeghiw jhi soxhu.

Fe fizdyk’awe xeku daxer
Nurir chh’achyxiw qhaqhaas.
Chit-s cheh’ar yinxew fy lhaxer
F’iqhuem har xesiw beqhuaw.

Adighe lhepqiw sy binxer
Dene lhenique apxhua?!.
Fig’ixueg’uejit sy apl’em,
Zew t’isijins sygu beghar!..

. BALHQAR Fowset


. K’ELHIG’UEN XUEEY LHEBAQUEXER TXUEKYINU P’ERE?!.

. “Adighe Txik’er” txiqha kec’xem g’ichit-uetas.
. “Adighe Txik’er” Adighexem yats’ixu, yac’e, zirah’a xhua newijh;
yape gyic’e “Adighe Txik’e Qhuazer,” habi k’elhig’uew “Adighebzer
G’izerixhuir (Adighebzem yi Grameerir)” witikuim g’ytlhh’an xueey
g’axhuinus. Habi chiqhue zi “Adighebze C’eniqhalejh Komisyon”imy,
Adighe Txik’emk’e “Adighebze Psalhalher” yiqhah’aziriw witikuim
g’irylhh’an xueey g’axhuinus. Ha txiqhalhxer dqhah’aziriw,
tireedqhaadzew Adighexem yalhedqha-asime, haxer habixem
yadqhats’ixuime; Adighebzer “zeeh’aqhuaf’e” g’adqhaxhua xhuinus.
. Yape gyic’e “Adighe Txik’er” Adighexem yaxuinedqhasin, habixem
yadqhats’ixuin, yadqhac’en xueey g’oxhuir. Habi chh’ak’e “Adighe
Txik’er;” ynternetk’e, duneeyim deney chipsew dy Adighexem psomy
yalhedqha-asin xueeys.. “Adighe Txik’er;” dy ts’ixuxem nexh tinciw
yadqhac’efin chh’ak’e, jizi-axemre maqxem ya txik’exemre
g’yqhalhaqhuiw, Adighebzek’e, Tirkuibzek’e, Iarapibzek’e,
Yngyilyzibzek’e psalhemaqk’ey g’azi-uate vyde-o fylimxer teetxiw
witikuim g’ytlhh’afins. Ha fylimxer; dy web sytexem xetlhh’afins,
ynternetimk’e duneeyim deney chipsew Adighexem yaxuinedqhasifins.
Ha uexuiqhuexer qhazec’enir, kuediw mixuyms.
. “Adighe Txik’er” dy psewik’exem xetlhh’afin chh’ak’e, Adighebzek’e
txawe “ynternet gazetexer” g’idedqhak’ifins. Adighexem daxere yeg’u
g’axhu ya txiqhaxer, ynternet gazetexem chittifins. Haxery qhazec’enir,
kuediw mixuyms.
. Pcinalhexem qiymet wineey yattin xueeys. Pcinalhe c’eniqhalejhxem;
Adighe pcinalhexem ya notexer zaxuew yatxiw witikuim g’iralhh’anuwe
doguiqhar. Haxery qhazec’enir, kuediw mixuyms.
. Yichh’am chijit-aaxer chidqhazac’em chiqhue; zi lheniquek’ey kuiltur
uinsurxer mig’uedij gyic’e zixueth’asijiw Adighebzek’e zaxuew ttxijiw
witikuim g’ytlhh’an xueey g’oxhuir. Yape gyic’e tinc g’axhuxer (weredxer,
qhibzexer, psalhejhxer, psisexer…) ttxifins. K’elhig’uewe nexh guiqhu
g’axhuxer (Adighe Ueri-uatejxer, Adighe Txider…) ttxiw dixueejhefins.
Haxery uexuiqhue mixuymxes.
. K’ec’iw g’iteedqhazejin xueeyime; “Adighe Txik’er,” yi g’axhuiniqhar
yiryquiry witikuim g’yh’aas. Har zerijilew g’aatchtew zeeth’an, dip’ac’ew
Adighe Kuilturir habik’e ttxijin xueey g’oxhuir…
. Adighebzer zeeyincew g’adqhanen xueey-am! Habi hatk’e Adighexer
dimiguiveme, yik’y t’eg’u dip’ac’eme nexhif’ xhuinus. G’uedijiniqhar,
dy bjem g’iteewi-aw xueejhas. “Ziguerexer fimic’eme, g’uedijik’e eeyiw
fig’uedijinus!..” g’idjee-ar.
. Harasy yichh’am g’ichit-ueta dy uexuiqhue lhap’exer chidqhazec’enu
maxuexer xueejhenu diguiqhawe, “K’elhig’uen xueey lhebaquexer
txuekyinu p’ere?!.” jido-ar…

YEMUZ Yilmez
2014 Qha


. ADIGHEBZER XEDQHAAXHUEW DQHAPSEWIN XUEEYS!..

. Adighe Lhap’exe,

1. “Slav Txik’er Adighebzem yeg’u g’axhuiw” jizi-axem, pejiw ja-ar-am.
Ha psalher, habi hatk’e dy f’ech xhuin xueey-am. Ha txik’er Adighebzem
zerideemig’uir, mibdeejim g'ichit-uatew mys g’idoqhalhaqhuir:
. Adighebzem, neqhuec’ bzexem xuemidew maq de-u kued yi-as. Slav
bzexemy xuemidew, maq de-u h’arf kued zixet maqilh zy-a psalhexemre
hapxuede psalhexem ya zeeh’aniqhaxemre yikueds. Zadew yitxhaa form
zy-a h’arfxer zykued Slav Txik’em; maq de-u h’arf kued zixet maqilh
zy-a psalhexemre hapxuede psalhexem ya zeeh’aniqhaxemre zykued
Adighebzem yi txiqhaxer, yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere”
g’yqhaxhuif-am. Yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere”
g’azimiqhaxhu txik’e systemimk’e txa “txik’e qhuazemre grameerimre
psalhalhemre;” Adighebzer, yiryquiw “zeeh’aqhuaf’e” g’aaqhaxhuif-am.
Yiryquiw zeeh’aqhuaf’e g’amixhua Adighebzer; zeeh’anir, xeqhaxhuenir,
qhapsewinir guiqhu mexhuir. Habi chh’ak’e Slav Txik’er; Slav Bzexem
zareeg’uxem xuedew Adighebzemy yeg’u g’axhu-am. Slav Txik’em, qha
80 lhandere Adighebzer yimiqhabawew yeeth’aler. Har yigyi Adighebzer
yiqhal’enim nesas. Naxuew witikuim yit ha g'axhug’aac’er; Adighexem,
dimiguivew tlhaqhuifin xueeys.
2. Adighebzer l’eme, habi g’yqhaxhua Adighe Kuilturiry l’enus. Adighe
Kuilturir, duneeyim daxaqha g'ixezilhh'a zi kuilturs. Adighe Kuilturir
g’aziqhaxhua Adighebzer mil'eme, nexhif' xhuinuwe solhiter.
3. Adighebzer psewifin chh’ak’e zerijilek’e zeeth’an xueey g’axhu
“Adighe Txik’er” g’azi-uate txiqhaxer, nipic’awe nifxuizoqhah’ir.
4. “Adighe Txik’er;” Adighe Bzec’eniqhalejhxem yilhesychem c’yqhu
zi zeman pc’onde zek’elhh’awijhiw zedelajhexew zeqhuisew witikuim
g’iraqhah’aawe, Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere
zeeh’aqhuaf’ere” g’aziqhaxhuif, Adighebzer sit xuedyziw zeridaxer
g’aziqhalhaqhuif, Adighebzem alternatyfince yi txik’e system zaques.
5. Adighebzer psewifin chh’ak’e; Adighexem, xamexem, ziguerxem
g’aak’elhidmig’uih’iw, haxem zadmiqhaqhaguivew, zerijilek’e “Adighe
Txik’er” zeeth’awe dixueejhen xueey g’oxhuir. “Adighe Txik’er” dy
Adighexem c’exiw yadqhats’ixuiw yadqhac’efin chh’ak’e, zyk’ parere
pulire xueey g’azimiqhaxhu zi uexuiqhue tincir zerijilek’e tc’en xueey
g’oxhuir. Adighexem tekylyf nifxuesc’ ha uexuiqhue tincir miras:
. Nipic’a txiqhaxem g’ichit-ueta “Adighe Txik’er;” tts’ixu Adighexem
psomy yalhedqha-asiw yadivqhaqhaac’e. Adighe c’aleqhualexem; ya
wisexer, ya weredxer, ya ci-yrxer, Adighe Txik’emk’e yatxin zerixueeyir
tekylyf yaxuidevqhac’. Zyk’ dimiguivew “Adighe Txik’er” dy ts’ig’uxem
yadivqhaqhaac’e.
6. Ha uexuiqhue lhap’er, zerijilek’e zec’iqhuiw c’ex didew dqhazec’en
zerixueeyimk’e, Adighexem psomy sinivolhe-uir!
7. Adighebzer zeripsewinim pejiw dixueeyiwe chitime, ha dy uexuiqhuer
zerijilek’e c’exiw tc’en xueey g’oxhuir. Habi k’elhig’uewe dip’ac’ewe dy
Adighe Kuilturir Adighe Txik’emk’e Adighebzew ttxijiw haxery c’exiw
Adighexem yaxuinedqhasin xueey g’oxhuir.
8. Adighe Txik’em yi c’i-uim zimy polemiky cheedmiqhac’iwe, zi maxue
yape gyic’e c’eddzew zeeth’awe dixueejhen; zaxuew, yeg’uire-yechh’iw,
yi c’i-uim ditee-azezih’iw zeth’an xueey g'oxhuir…
9. Lhaxha tf’elhir yi uink’ibzery yiqhuisew zif’eddziw, “Adighe Txik’er”
zeeth’aw dy Adighebzer xedqhaaxhuew dqhapsewiniwe dixueemijheme,
pchil’iniqhar qiyametir g'asixu diwixinu-am. Amalincew “Adighe Txik’er”
zeeth’aw dy Adighebzer xedqhaaxhuew dqhapsewin xueey g’oxhir!..
. Adighepse Pej zy-aj Adighexe! Fe sinivoge!

. ADIGHEBZER YIREEMIL'E!..
. FIG’AAG’UE!
. ADIGHEBZER XEDQHAAXHUEW DIVQHAQHAPSEW!..

YEMUZ Yilmez
12.02.2015
K.Maraş-Turkey

GUILHITE: Adighebzer xedqhaaxhuew dqhapsewifin chh’ak’e, “Adighe
Txik’er” zidexer, neqhuec’ zi ji-ak’ek’e Adighexem zi “g’ag’uen guiqha”
ya-an xueeyiw zilhitexer, ha dy guiqham teewixuawe dqhazec’en xueey
g’axhu uexuiqhuexem chh’ak’e lejheniqha ye eekonomiky de-apiquiniqha
g’ixezilhh’afinuxer; yape gyic’e dizeric’ew, dizerits’ixuiw, uexuiqhuexem
ya c’i-uxemk’e dizeguiri-uew, lejheniqha guipxer diwixuew, uexuxemre
lejheniqhaxemre ko-ordyne zidetc’iw, zi maxue yape gyic’e c’eddzew
dizedelajhewe dixueejhen xueey g’oxhuir. Xase wixuen chh’ak’e yiryqu
bjiqham dizerinesiw Adighe Txibze Xaser diwixuen xueeys. Diwixuenu
ha xasem; “txilhimp’e gegu ye neqhuec’ gegu, wecer, g’aafe-yefe,..”
xuede uexuxer chimi-awe, habi, Adighe Txibzemre hadireey Adighe
Kuiltur uexuiqhuexemre dachiteelejhih’in xueeys. Adighe Txibze Xasem
mi uexuiqhuexer, c’exiw chidqhazec’en xueeys:
. a. “Adighe Txik’er” Adighexem yalhedqha-asiw, yadqhats’ixuiw, har
zeeh’anir habixem yadqhac’en xueeys.
. b. Adighe Txik’emk’e Adighebzek’e txawe yape gyic’e “Adighebze
Txik’e Qhuazer,” habi k’elhig’uewe “Adighebzem yi Grameerir,” habiy
k’elhig’uewe “Adighebze Psalhalher” dqhah’aziriw ya redaksiyonxem
yawijhk’e dijital witikuim qayit chitc’iw, Adighexem xhabar yettiw, haxer
zeeh’anir habixem yadqhac’en xueeys.
. c. Adighe Txibzem teewixuawe “Adighe Eedebiyatir, Adighe Txider,..”
xuede uexuiqhuexem yelejh Adighexem dade-apiquxew, habixem ha
txiqhalhxer yadqhaqhah’azirin xueeys.
. Yichh’am chijit-aa uexuiqhuexem chh’ak’e lejheniqha ye eekonomiky
de-apiquiniqha g’ixezilhh’afinu Adighexer; yape gyic’e e-mail meesajk’e
dizeric’efins ye telefonk’e dizepselhefins. K’elhig’uew dizerilhaqhuxew, dy
uexuiqhuexem dateepselhih’xew, habixem ya c’i-uxemk’e dizeguiri-uexew,
dy kritiky kuiltur lejheniqhaxer dimiguivew xueedqhajhen xueey g’oxhuir.
Dy ze-ah’aqhu lejheniqham teewixuawe g’iddelejhenu Adighexem dawe
g’iddelejhenuxemy, sitxem teelejhih’inuxemy haxer daqhaac’ew ko-ordyne
g’iddac’ime f’i xhuins. Adighe Kuilturim teewixua lejhiqha zy-axem, “Adighe
Kuiltur Lejhiqha Zixueh’asam” sit lejhiqha dawe g’ixalhh’anuxemy haxer
daqhaac’eme f’i xhuins. Yi zemanir yirymiquiw dy ze-ah’aqhu lejheniqham
lejheniqha g’ixezimilhh’afinu, hawe habi yi p’ek’e eekonomiky de-apiquiniqha
g’ixezilhh’afinu Adighexem; sit dawe g’ixalhh’anuxemy haxer daqhaac’eme
f’i xhuins. Habixem; dqhazec’enu uexuiqhuexem chh’ak’e dakengechijinus.
Dy am yilhir ye yilhinur yape gyic’e tc’eme, lejhek’e plan, program tc’ifinus.
. “Adighe Txik’er” zidexer; xase wixuen bjiqham dizerinesiw, dimiguivew
“Adighe Txibze Xaser” diwixuenus.
. Dqhazec’enu uexuiqhuexem chh’ak’e, yape gyic’e zir zim dichiguiqhuin
xueeys. Uexuxem ya lejheniqhaxer xueedqhajha newijhk’e dizek’elhiplhijiw
uexuiw xhuar psoguery zerizixew kontrol tc’in xueeys. Hapxuedew kontrol
dimic’awe, zi c’ip’ey dinesifinu-am. Kontrol c’inim zyk’ yemig’uiqha xelh-am,
habi f’iqha kued xelhs.
. Adighexer; neqhuec’ lhepqxem daxemig’uedejiwe duneeyim dichichi-aw
diteetinuwe chitime, zyk’ dipsalhe quideeyk’e dig’aminewe, zi maxue yape
gyic’e zi c’ip’e deej chic’eddzewe, dizelejh uexuir zic’isimre zidinesamre har
chidiwixinumre tc’ejiwe, zerijilek’e dizeri-iqhiwe, dizedelajhewe dixueejhen
xueey g’oxhuir. Zyk’ ziguere g’itxezimiqhaxhuenu ziguerexem deelejhxew
zidqhah’awleeyk’e ye hapxuede lejheniqha tekylyf g’itxuezic’xem ji-ac’e
daxuexhuiw habixem ja-axer tc’ik’e; dy jaqhueqhuxer dqhaguif’a xhuin
f’ek’a Adighexer dizidinesin zi c’ip’e chi-a-am. Zir zim dipeplhew dichitk’ey
ziryk’ txuizf’ek’inu-am. Habi chh’ak’e zi uexuiqhuem guixelh xuetc’awe
chitime; ha uexuiqhuer ziqhazec’enu guipim yi ko-ordinatorir tlhixhuew
deepsalhew, habi diguiri-uew dilajhew dixueejheme f’i xhuins. Adighexer
dizemipselhejinu chitime, dy Adighaqhamy dipik’ijin xueeys. Adighaqham
dipimik’ijifiw chitime; amalincew dizepsalhew dizeguiri-uen xueeys. Yape
gyic’e dizeguiri-uewe, lejheniqha guipxer diwixuewe, ha dy kritiky kuiltur
uexuiqhuexer dqhazec’eniwe dizedelajhewe dixueejhen xueeys. Ha dy
uexuiqhue lhap’exem chh’ak’e g’iddelejhenu “ADIGHE PEJ” ts’ixuxer
g’iquek’inuwe, dimiguivew ha kuiltur lejheniqhaxer xueedqhajhefinuwe
doguiqhar!.. 12.02.2015 YEMUZ Yilmez


. DIZERIC’EN, DIZEGUIRI-UEN, DIZEDELEJHEN XUEEYS…

. Adighe Kuilturir yi pek’e dqhag’uefin chh’ak’e, “Adighe Txik’er”
zidexer (Adighexem zi “g’ag’uen guiqha” ya-an xueeyiw zilhitexer);
ziguerxem psalhe yadedmiqhaajewe, dy Adighexer g’aziqhaapts’e
xamexemre habixem yaxuelajhexemre zyk’ zadmiqhaqhaguivewe,
dizeric’en, dizeguiri-uen, dy plan-programxer tc’iwe dizedelajhewe
dixueejhen xueey g’oxhuir. Neqhuec’iw jit-ame; “Adighe Pejxer” zir
zim e-mail adres zettiwe zir zim e-mail meesajxer zixueedqhah’iwe
dizeric’efins, dizepselhefins, dizeguiri-uefins, habixem k’elhig’uewe
dizedelajhewe dixueejhefins. Dimiguivew ha uexuiqhue mixuymir
xueedqhajhen xueey g’oxhuir.
. Dy lejhiqhaxem daditeelejhih’ijiw ya redaksiyonxer tc’ija newijh,
habixem formxer yettiwe haxer dy arcyvxem citxhuimefins. Form
zetta ha dy c’aqhaxem ya kopyexer, “Adighe Pejxem” ynternetk’e
yaxuinedqhasifins! Ya redaksiyonxer tc’ijiw form zetta dy “kuiltur
c’aqhaxer,” “dijital witikuimy” qayit chitc’ijifins. Ha dy lejheniqha
lhap’er xueedqhajhefin chh’ak’e, “Adighe Pejxem” ya meesajxem
dapoplher!..
. Dy jile uexuiqhue kritiky lhap’exem chh’ak’e g’idde-apiquinuwe
zy axer g’itxuezicyyinu “Adighe Pejxer” g’iquek’inu p’ere?!!

. YEMUZ Yilmez
. 08.09.2015
. K.Maraş-Turkey


ADIGHE TXIK’ER G’IZERIXHUIM TIRKUIBZEK’E YI G’A-UETEK’ER

. “ADIGE YAZISI”NIN OLUŞUMU

1. Ünsüz seslerin arkalarında onlara bitişik olarak gelen bağımlı ünlü
sesler; “ a , aa , e ,ee , i , o , u , uu , y ” sade ünlü harfleri ile yazılırlar.
2. “ g’, h , h’, q , q’, qh , xh ” ünsüz seslerinin (harflerinin) arkalarında
gelen “ kısa a ”sesi bir “ a ” harfi ile ve “ uzun a ” sesi iki “ aa ” harfi ile
yazılırlar. Diğer ünsüz seslerin arkalarında gelen “ kısa e ” sesi bir “ e ”
harfi ile ve “ uzun a ” sesi ise bir “ a ”harfi ile yazılırlar.
3. “ İnce-uzun e ” sesi, her zaman iki “ ee ” harfi ile yazılır.
4. Türkçe’deki “ kalın ı ” ünlü sesi, Adıgece’de “ i ” harfi ile yazılır.
Ancak “ y ” harfinin arkasında gelen “ i ” harfinin sesi, daha ince
olarak okunur.
5. “ o ” harfinin sesi uzun olarak çıkar.
6. “ g , g’, k , q , q’, qh , x , xh ” ünsüz seslerinin arkalarında gelen
“ yarım u ” sesi bir “ u ” harfi ile ve “ uzun u ” sesi iki “ uu ” harfi ile
yazılırlar. Diğer ünsüz seslerin arkalarında gelen “ uzun u ” sesi ise bir
“ u ” harfi ile yazılır.
7. Türkçe’deki “ ince i ” ünlü sesi, Adıgece’de “ y ” harfi ile yazılır.
Ancak “ g , k ” harflerinin arkalarında gelen “ y ” harfinin sesi yarım
ünlü olarak çıkar.
8. Yan yana gelen iki “ yy ” harfinden önde olan “ y ” harfi onun ünlü
sesini ve arkada olan “ y ” harfi ise onun ünsüz sesini gösterir.
9. Sade ayrılan ünlü sesler; kelimelerin ilk sesleri olarak geldiklerinde
“ a , aa , ee , i , o , uu , y ” sade ünlü harfleri ile ve kelimelerin içlerinde
ya da sonlarında geldiklerinde harflerinin önlerine kısa çizgi ( - ) işareti
konarak “ -a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y ” grupları ile yazılırlar.
10. Birleşik ayrılan ünlü sesler; kelimelerin ilk sesleri olarak
geldiklerinde “ ua , ue , uee , ui , uy ” birleşik ünlü harfleri ile ve
kelimelerin içlerinde ya da sonlarında geldiklerinde birleşik harflerinin
önlerine kısa çizgi ( - ) işareti konarak “ -ua , -ue , -uee , -ui , -uy ”
grupları ile yazılırlar.
11. Serbest ünüz seslerin bir kısmı sade ünsüz harfleri ile ve bir kısmı
ise birleşik ünsüz harfleri ile yazılırlar.
12. “ c ” harfi “ ince ş ” sesini ve “ ch ” grubu ise “ kalın ş ” sesini gösterir.
13. “ g , k ” harflerinin arkalarında gelen ince ünlü harfler; onları, ince
ünsüz sesleri ile okutur. Ancak “ gegu ” kelimesinin “ ge.. ” grubu,
“ dje.. ”sesiyle de okunabilir.
14. Ünsüz ses olarak gelen “ h ” harfi, kesintisiz olarak çıkan ses
gruplarını oluşturur.
15. Arapça’nın “AYIN” harfinin ünsüz sesi, “ i ” harfi ile yazılır.
16. “ x ” harfi, normal olarak “ ince k ” sesi ile “ h ” sesinin birleşimi
bir sesle okunur. Ancak çoğul eki olarak gelen “ xe ” grubu, Türkçe’nin
“ ha ” sesiyle de okunabilir.
17. “ g , k , u ” harflerinin arkalarında olmadan tam ünlü harflerin
önlerinde veya arkalarında gelen “ y ” harfi, Türkçedeki ünsüz sesi
ile okunur.
18. Sıkılmış ünsüz sesler, ünsüz harflerinin arkalarına apostrof ( ’ )
işareti konarak ya zılırlar. “ g’ ” grubunun apostrof işareti “ g ” harfinin
kalın ünsüz sesini ve “ k’ ” grubu nun apostrof işareti ise “ k ” harfinin
ince ünsüz sesini sıkar.
19. Birleşik ünsüz harflerin birleşen harfleri; biribiri arkasında ama
birleşmeden ayrı sesler olarak geldiklerinde, aralarına kısa çizgi ( - )
işareti konarak yazılırlar.
20. Adıgece’nin “zarf-fiil” kelimeleri; seslerin yazılışlarına örnek olarak
verilen kelimelerden “zarf-fiil (gerundium)” olanların yazıldıkları gibi
yazılmalıdırlar.

. - 1 - 2014 Yılı - Yılmaz ÖZCAN

. ADIGECE’NİN SESLERİNİN YAZILIŞLARI

“ a = kısa a ” sesi olarak: “ aa = uzun a ” sesi olarak:
( g’ ) g’ah’ : getir . . g’aah’ : getiriyorlar
( h ) ha : o (zamir) . . haa-a : değil, hayır
( h’ ) xeh’at : giriyordu . . xeh’aat : girmişti
( q ) qab : kabak . . qaabze : temiz
( q’ ) q’a : mezar . . q’aachh’a : mezar başı
( qh ) qha : yıl, sene . . qhaatxe : ilkbahar
( xh ) yitxha : çizgi çiz . . yitxhaat : çizilmişti

“ kısa e ” sesi: “ a = uzun a ” sesi olarak
mel : koyun maze : ay
ne : göz dame : kanat

..ee
f’eey : kirli teep’e : üstünü ört, kapat
yeeky : adım atıyor g’eex : (ot) biçiyor; aşağıya in

..i
ci : at zi : bir
yiz : içi dolu bide : sert

..o
nobe : bugün xoh’a : giriyor (suya vb.)
bo : ahır txuog’ue : bizim için gidiyor.

. “ u = uzun u ” sesi olarak
. bzu : kuş
. t’u : iki
..y
sy : benim sych : üç bıçak
cyt’ : iki at g’yx : içinden çıkar

..yy
cyyin : bir şeyi uzatmak k’yyin : bağırmak
byy : düşman fyyin : ıslık çalmak

a , aa , ee , i , o , uu , y
ane : yemek masası ot : kenarında duruyor
ade : pense, kıskaç oh’a : kenarına yaklaşıyor
aax : ondan alıyorlar uuwin : ulumak
aaxar : ondan aldıkları uuwir : uluyan
eeyin : kötü olmak yt’ : iki el
eex : o ondan alıyor yxir : elinden aldığı şey
ix : ondan al
iqhin : elinde bulundurmak

-a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y
jis-at : söylüyordum t-ok’ : önümüzden çekiliyor
yip-at : boyuyordun si-ot : önünde duruyorum
jis-aat : söylemiştim ne-u : insan yüzü, sima
jy-aat : söylemişti xee-u : içine batırıyor
s-eex : elimden alıyor g’a-uuwt : uluyordu
p-eex : senden alıyor de-uuwir : beraber uluyan
t-ix : elimizden al g’if-yxt : elinizden alıyordu
s-ix : elimden al p-yxar : senden aldığı şey
ye-i : “inat” ünlemi
acri-i : aşure

- 2 -

ua , ue , uee , ui , uy
uax : açıyorlar uixin : açmak
uade : kenarına dikiyorlar uiv : kalın
ueten : açıklamak uyxir : açmakta olduğu şey
uexu : iş uyder : kenarına diktiği şey
ueex : açıyor
ueede : kenarına dikiyor

ua , -ue , -uee , -ui , -uy
so-uate : açıklıyorum g’i-uik’ : bu yana çekil
zi-uax : açıyorlar t-uik’ : önümüzden çekil
p-ueten? : açıklar mısın? f-uyxt : önünüzden alıyordu
s-uetin? : masaj yapayım mı? s-uyxir : önümden aldığı şey
t-ueex : önümüzden alıyor
zi-ueex : açıyor

b
nibe : karın
c
cate : kaymak
ch
chabe : yumuşak
d
danew : ipek olarak
dz
dzeliw : söğüt olarak
f
fe : siz; deri
g
gaz : gaz
gerc : fasulye
gegu : oyun; düğün
gy
gyane : gömlek
yigyi : şimdi
yeegy : eğiriyor
gu
degu : sağır
gh
jighiw : ağaç olarak
h
hane : anne
hade : baba
i
ialemet : acayip
maine : mânâ, anlam
j
bajew : tilki olarak
jh
jhi : eski; rüzgâr
k
karton : karton
kontrol : kontrol
kezuwe : sırayla
ky
kyar : çatlamış olan
yakyiw : onlar adım atarak
yeeky : adım atıyor
ku
h’akuiw : fırın olarak

- 3 –

l
li : et
lh
lhi : kan
m
maze : ay
n
ne : göz
p
pe : burun
q
qab : kabak
qaabze : temiz
g’aqeeyin : genirmek
qoplhe : zulaya bakıyor
qoh’a : ardına geçiyor
qu
mequiw : kuru ot olarak
qh
qha : yıl
qhaatxe : ilk bahar
qheeyin : ağıtla ağlamak
qhu
meqhu : kuru hale geliyor
r
weram : cadde
s
se : bıçak
wines : evdir
t
mate : sepet
ts
tsi : yün
v
guiven : gecikmek
w
wade : çekiç
x
xade : bahçe
xoh’a : katılıyor
xu
nexu : ışık
txuog’u e : bizim için gidiyor
xh
pxha : odun, ahşap
xheeyin : kımıldamak
xhu
g’axhuiw : oluşarak
y
yatx : yazıyorlar
yege : oku; çağır
yoge : okuyor; çağırıyor
z
ze : bir defa, bir kez

- 4 -

c’
c’ale : genç
f’
maf’e : ateş
g’
g’ag’uen : gelmek
g’aag’ue : gel
g’eege : oku; çağır
g’oplhe : bu yana bakıyor
g’oh’a : ortaya çıkıyor
g’u
yeg’u : uygun
h’
h’alhe : yük
k’
k’apse : halat, ip
nek’eguugu : göz arpacığı
l’
l’i : erkek, er, adam
p’
p’e : yatak; yer
yip’-a? : beslemiyor mu?
q’
q’a : mezar
q’u
q’uih’ : gemi
t’
nat’e : alın
g’yt’-am : kazmıyor
ts’
ts’e : isim, ad

xuezin : Cer xued-zas: Sütünü süzdük. zin : Cer d-zas : Sütü süzdük
yisen : Pqor yit-sas : Direği diktik xesen : Jigh xet-sas : Ağaç diktik

g’uenu : gidecek (gelecek zamanda). g’ueniw : gitmek için (zarf-fiil).
yidinu?: dikiş dikecek mi? ( ” ” ). dzeliw : söğüt olarak ( ” )


. İSİMLERİN YAZILIŞI

. İsimler isim oluşturan ekler alırlarken, iki isim veya bir isimle bir sıfat
ya da bir isimle bir fiil birleşerek birleşik kelime oluştururlarken ya da
tamlamalar oluşurken; isim gövdelerinin ilk hecelerinde bir “ a ” harfi
geliyorsa o harf “ e ” sesi ile okunur, eğer isim gövdesinin ilk hecesinde
çift “ aa ” harfi geliyorsa o çift harf “ kısa a ” sesi ile okunur. Bu esnada;
isim gövdesinin ilk hecesinin ünlü sesi değişikliğe uğrasa da, harfi ya da
harflerileri değiştirilmeden yazılırlar. Özel isimler, fiil gövdesine ek ya
da isim eklenerek oluşan isimler; sesleri nasıl çıkıyorsa öyle yazılırlar.

. ÖRNEKLER

. xabzecxue, guawecxue, bajafe, zawejh, tanachh’a, g’aafe lhap’e
g’aafejh, pasereey, xade k’ih’, xadexek’, , pxhuantec’e, malhxhaqhu,
maxue k’ec’, , bzagyaqha, tanexhu, c’alef’, tanalhxue, pselhenibze.
Adighebze, Abezexe, pselhek’e,

YEMUZ Yilmez
2014 Qha.

. ADIGECE’NİN SES TABLOSU

A. Ünlüler:
. 1. Bağımlı sade ünlüler:
. ..a , ..aa , ..e , ..ee , ..i , ..o , ..u , ..uu , ..y .
. 2. Ayrılan ünlüler:
. (a). Ayrılan sade ünlüler:
. (I). Ayrılan sade ünlülerin kelime başlarında yazılışları:
. a , aa , ee , i , o , uu , y .
. (II). Ayrılan sade ünlülerin kelime içlerinde ve sonlarında yazılışları:
. -a , -aa , -ee , -i , -o , -u , -uu , -y .
. (b). Ayrılan birleşik ünlüler (diftonglar):
. (I). Ayrılan birleşik ünlülerin kelime başlarında yazılışları:
. ua , ue , uee , ui , uy .
. (II). Ayrılan birleşik ünlülerin kelime içlerinde ve sonlarında yazılışları:
. -ua , -ue , -uee , -ui , -uy .
B. Ünsüzler:
. 1. Serbest ünsüzler:
. b , c , ch , d , dz , f , g , gy , gu , gh ,
. i , j , jh , k , ky , ku , l , lh , m , n ,
. p , q , qu , qh , qhu , r , s , t , ts , v ,
. w , x , xu , xh , xhu , y , z .
. 2. Sıkılmış ünsüzler:
. c’ , f’ , g’ , g’u , h’ , k’ , l’ , p’ , q’ , q’u ,
. t’ , ts’ .

. Yılmaz Özcan
. 2014 Yılı


. ADIGE YAZISI’NIN YERİ VE ÖZELLİKLERİ

. Toplumların kullandıkları yazı sistemleri; bulunduğumuz hız
çağında, hız kriteri esasına göre oluşmuş olan iki kategoriden
birinde yer almaktadırlar. Bu yazı kategorileri şunlardır:
. 1. Sadece standart latin harflerini kullanan yazı sistemleri.
. 2. Özel harf de bulunduran yazı sistemleri.
. Bunlardan ilk gruba giren yazı sistemleri, birinci lig yazıları
olup teknik gelişmelerin tüm olanaklarından yararlanırlar. Çünkü
bu yazılar, tüm programlara ve yeni gelişmelere uyumludurlar ve
işlemlerde hızı azaltmazlar.
. İkinci gruba giren yazı sistemleri; alt liglerde yer alırlar ve
kullanılan özel harfleri destekleyen programlardan yararlanırlar.
Ama yeni teknik gelişmelere aynı anda uyumlu olamazlar, bunun
için aracı programlara gereksinim duyarlar. Bu durum; donanımın
ve personelin birim zamandaki verimini ve hızını azaltır. Ayrıca her
font özel harfleri desteklemez. Almanlar bu durumdan kurtulmak
için; yakın bir geçmişte, yüzlerce sene kullandıkları ve büyük B
harfinin aşağıya doğru kuyruklu bir biçiminde olan özel harfi terk
ederek onun ses değeri olan iki “SS” harflerini kullanmaya karar
verip uygulamaya hemen koymuşlardır. Başka bir ifade ile “harf
tasarrufu” prensibini ( !?. ) bozmuşlardır. Böylece yazıları birinci
lige uyumlu duruma geçmiştir.
. Adıge Yazısı (Adighe Txik’er); Adıge Dilbilimcileri tarafından
bir yüzyıldan daha çok bir zaman içerisinde ortaya çıkarılmış olan
(başka bir ifade ile tarihsel derinliği olan), dilbilimin tüm bilimsel
kriterlerine uyan, Adıgece’nin yazılarını yeterli olarak “okunuşlu
ve kullanışlı” duruma getirebilen, onun güzelliğini gösterebilen ve
birinci lig koşullarına tam uygun olan bir yazı sistemidir.
. Adıge Yazısı’nın kuruluş biçimi; onun, yukarıda sözü edilen
özellikleri noksansız olarak taşıdığını göstermektedir. Bunu tam
kanıtlamak için, Adıge Yazısı’nın kuruluşunu kısaca özetleyelim:
. 1. Adıge Yazısı’nda “ c ” harfi, Türkçe’nin “ ş ” harfinin sesi
değerindedir. “ c ” harfinin Türkçe’deki ses değeri, yalnız Türçe’ye
özgüdür. Dillerin yazı sistemlerinde birkaç harf; kullanıldığı dile
uygun olarak o dile özgü olan ses değerleri taşıyabilmektedirler.
“ c ” harfinin Adıgece’deki ses değeri; bu dile uygun düşmekte
ve “ ş ” sesinin Adıgece’deki farklı türevlerinin Adıgeceye uygun
olarak okunuşlu biçimlerde yazılmalarına olanak sağlamaktadır.
. 2. Adıge Yazısı’nda “ i “ harfi, Türkçe’nin “kalın ı” harfinin sesi
değerindedir. Adıge Dilbilimci KUBE Şaban da, “ i “ harfini “kalın ı”
sesi değerinde kullanmıştır. Batılılar da, Türkçe ve Doğu Avrupa
dillerinin “ kalın ı ” seslerini aynı şekilde yazmaktadırlar. İnternette
de durum öyledir.
. 3. Adıge Yazısı’nda “ x ” harfi; Grekçe’de olduğu gibi “ ince k ”
sesi ile “ h ” sesinin birleşimi olan bir ses değerindedir.
. 4. Yukarıda ses değerleri belirtilen “ c, i, x ” harflerinin dışında
kalan 23 latin harfinin Adıgece’deki ses değerleri, Latince’de ve
Türkçe’de olduğu gibidir.
. 5. Adıge Yazısı’nda birleşik harflerin oluşum kombinasyonları,
hem Batı yazı normlarına ve hem de Adıgece’nin tüm özelliklerine
uygundurlar.
. Yukarıdaki açıklamalardan tam olarak görüldüğü üzere, Adıge
Yazısı (Adighe Txik’er), aşağıdaki genel özellikleri taşımaktadır:
. a. Oluşumunun tarihsel derinliği ve doğallığı vardır.
. b. Kuruluşu Batı yazı normlarına tam uygundur.
. c. Türkçe’nin ve latin yazısı kullanan diğer dillerin yazıları ile
barışıktır.
. d. Adıgece’nin özelliklerinin bütün gereklerini sağlamaktadır.
. e. Adıgece’nin yazılarını yeterli olarak “okunuşlu ve kullanışlı”
duruma getirebilmektedir. Batı dillerinin yazılarından daha sescildir.
. f. Birinci kategori yazı sistemlerinin tüm özelliklerine sahiptir.
. Yukarıdaki özellikleri ve daha başka özellikleri taşıyan Adıge
Yazısı (Adighe Txik’er), Adıgece için alternatifsiz ve milli olan tek
yazı sistemidir. Adıge Toplumu’nca bir an önce harekete geçilerek
yoğun bir biçimde kullanılması gerekmektedir. 30.03.2014

. Yılmaz Özcan


ADIGHE TXIK’ER G’IZERIXHUIM YNGYILYZIBZEK’E YI G’A-UETEK’ER

. THE FORMATION OF THE WRITING OF CIRCASSIAN

1. The dependent vowels are written with “ a , aa , e , ee , i , o , u , uu ,
y ” letters.
2. The short “ a ” which comes after the “ g’, h, h’, q, q’, qh, xh ”
consonants is written with “ a ” letter and the long “ a ” is written with
“ aa ” letter. The short “ e ” which comes after the other consonants is
written with “ e ” letter and the long “ a ” which comes after the other
consonants is written with “ a ” letter.
3. The front and long “ e ” sound is always written with “ ee ” letter.
4. The “ i ” letter which comes before or after the consonants or
comes after semi-vowels as the only vowel is read like back “ ı ” vowel
in Turkish. But the vowel “ i ” which comes after he consonant “ y ” is
pronounced thinner and shorter.
5. The “ o ” letter is pronounced long.
6. The semi-vowel “ u ” which comes after the “ g, g’, k, q, q’, qh, x, xh ”
consonants is written with “ u ” letter and the long “ u ” is written with
“ uu ” letter. The long “ u ” which comes after the other consonants is
written with “ u ” letter.
7. The front “ i ” sound which comes after “ g, k, u ” letters or comes
before or after the other consonants as the only vowel is written with
“ y ” letter.
8. In “ yy ”; the front “ y ” shows the vowel, the next “ y ” shows the
consonant.
9. The separated vowels which is at the beginning of the word are
written with “ a ,aa , ee , i , o , uu , y ” letters. The separated vowels
which are uttered separately from the former sound are written with a
dash ( - ) in front of then. The“ -aa, -ee, -o, -uu, -y ” are long, “ -a, -i ”
are short. “ -u ” is pronounced like semi-vowel.
10. The separated diphtongs which is at the beginning of the word are
written with “ ua , ue , uee , ui , uy ” united letters. The diphtongs which
are uttered separately from the former sound are written with a dash ( - )
in front of then. The “ –ua, -uee,-uy ” are long, “ -ue, -ui ” are short.
11. Some of the free consonants are written with as the letters of simple
consonants. Some of them are written as the letters of united consonants.
12. The “ g ” letter which comes before “ e, ee, y ” letters is read like
“ g ”consonant in Turkish. The “ k ” letter which comes before “ e, ee,
y ” letters is read like “ k ” consonant in Turkish. The vowel sound of
“ y ” letter which comes as abone is not uttered.
13. The “ h ” letter which comes before the vowels as single forms the
voice groups in a trice.
14. The “ i ” letter which comes before or after the vowels is read like
the consonant of “AYIN” letter in Arabic.
15. The “ y ” consonant which doesn’t comes after “ g, k, u ” but before
or after the vowels is written with “ y ” letter.
16. Pressed consonants are written by putting “ ’ ” apostrophie behind
then. Apostrophie on “ g’ ” presses the back consonant of “ g ” letter,
apostrophie on “ k’ ”presses the front consonant of “ k ” letter.
17. When the united consonants come separately, a dash ( - ) is put
between the letters while writing.
18. The gerunds in Circassian are written as the given sample gerunds.

PS: The “ u ” letter in Circassian is pronounced as “ oo ” in English.

. - 1 - 06.03.2014 - Yılmaz Özcan

THE WRITING OF CIRCASSIAN SOUNDS

SOUND /
WORD MEANING
..a (dependent short-vowel or dependent long-vowel)
g’ah’ bring (short a)
dame wing (long a)
..aa (dependent long-vowel)
g’aah’ they’re bringing
g’aag’ue come
a (separated short-vowel)
ane variety of table
ade pliers
yi-a-am s/he hasn’t get
jit-at we were saying
aa (separated long-vowel)
aax they’re taking from him
yi-aa-am s/he never had
jit-aat we’d told
b
nibe obdomen
c
cate sour cream
ch
chabe soft
c’
c’e new
d
dane silk
dz
dzin to throw
..e (dependent short-vowel)
mel sheep
yege read; call
..ee (dependent long-vowel)
teepcheky plate
yeegy she’s spinning wool
ee (separated long-vowel)
eey bad
eex he’s taking from him
g’i-eex he’s taking from him
s-eex he’s taking from me
f
fe you; skin, leather
f ’
f ’i good
g
gaz gas
gok’ s/he’s leaving from him
gerc bean
gegu play (semi-vowel u)
gy
gyane shirt
gyide axe
yagy they’re spinning wool (semi-vowel y)
gu
guawe mourning
guiven to be late
degu deal (semi-vowel u)

- 2 - (1/2 left

SOUND /
WORD MEANING
g’
g’achten to take
g’aag’ue come
g’eege read; call
g’oplhe s/he’s looking at here
g’oh’a s/he’s appearing
g’u
yeg’u suitable (semi-vowel u)
gh
jigh tree
h
hane mother
hade father
h’
h’a dog
..i (as dependent short-vowel)
ci horse
zi one
i (separated short-vowel)
iqhin to hold (as vowel)
yi-iqhir the thing s/he holds
t-ix take it from us
acri-i Noah’s pudding
i (as consonant)
ialemet strange
maine meaning
j
baje fox
jh
jhi old
k
karton cardboard
kontrol control
ket sheep-fold
kezuwe in turns
ky
kyar the thing cracked
kyits’ kid
yaky they’re stepping
yeeky he’s stepping (semi-vowel y)
ku
maxueku thursday (semi-vowel u)
k’
k’ape tail
nek’eguugu stye
l
li meat
lh
lhec’in to wipe
l’
pl’i four
m
maze moon
n
ne eye
..o (dependent long-vowel)
bo stable
nobe today

- 2 - (1/2 right)

SOUND /
WORD MEANING
o (separated long-vowel)
o sheepfold
one it’s hanging
ze-one they're hanging each other
ze-oh’a things are going bad
p
pe nose
p’
p’e place; bed
yip-’a? isn’t he feeding
q
qaabze clean
g’aqeeyin to burp
qoplhe he’s looking back
qoh’a he’s going behin
qu
mequ hay (semi-vowel u)
q
q’a graveyard
q’u
q’ueey cheese
q’uih’ ship
qh
qha year
qhaatxe spring
qheeyin to cry
qhogu road (semi-vowel u)
qhu
meqhu is drying (semi-vowel u)
r
weram street
s
se I; knife
wines house
t
tane heifer
t’
nat’e forehead
g’yt’-am he isn’t digging
ts
tsi wool
ts’
ts’e name; louse
..u (dependent long-vowel or dependent semi-vowel)
bzu bird (long u)
duneey world (long u)
..uu (dependent long-vowel)
kuu deep
guu bull
-u (separated semi-vowel)
xee-u he’s dipping it
c’i-uxer buttons

- 3 - (1/2 left)

SOUND /
WORD MEANING
uu (separated long-vowel)
uuwin howl
g’a-uuwin howl
ua (separated long-diphtong)
uax they’re opening
so-uate I’m explaining
ue (separated short-diphtong)
ueten to explain
p-ueten? will you explain?
uee (separated long-diphtong)
ueexu he’s driving away
s-ueex s/he is taking in front of me
ui (separated short-diphtong)
uix open; take it away
g’i-uik’ go away this side
uy (separated long-diphtong)
uyxir taken away
s-uyxir the thing taken from me
v
nive stone
w
wade hammer
x
xade garden
xu
txuog’ue he’s going for us
nexu daylight
xh
pxha wood; wooden
xheeyin to move
xhu
pxhui daughter
..y (as dependent long-vowel or as dependent semi-vowel)
sy my
g’yk’ get out of this
y (separated long-vowel)
yt' two hands
yxar the thing he’s taken from him
g’i-yxar the thing he’s taken from him
s-yxt he was taking from me
y (as consonant)
yatx they’re writing
yege read; call
yeegy s/he’s spinning wool
yin big
k’yyin to shout
yoge s/he is reading
z
ze once
nez coast

- 3 - (1/2 right)


xuytin tarafından 10/6/2015 10:30:32 AM zamanında düzenlenmiştir.

xuytin tarafından 10/6/2015 10:51:03 AM zamanında düzenlenmiştir.

. Çocuklarımıza eziyet etmemeliyiz!..

“LATİN HARFLERİYLE RUSÇA ÖĞRENMEK İSTİYORUM!”

“ЛAТИН ХЬЭРФЛEРИЙЛЭ РYСЧA OГЪРЭНМЭК ИСТИЙOРYМ!”

Yukarıdaki iki başlık cümlesinden;
1. Hangisi, yazı estetiği bakımından daha güzeldir?
2. Hangisi, insan gözünü ve zihnini yormuyor?
3. Hangisi, daha çabuk ve daha kolay anlaşılıyor?
4. Hangisinin yazılması daha kolay olur?

Yukarıdaki iki başlık cümlesini çocuklarımıza gösterip alttaki sorulardan
her birisini ayrı ayrı sorarak cevaplar istediğimizde, bütün sorularda,
% 90’dan daha fazla bir oranda ilk cümleyi seçeceklerdir.

O HALDE, ÇOCUKLARIMIZA EZİYET ETMEMELİYİZ!..


Adıgece, Kabardeyde de 'Can Çekişiyor' - Çerkesya
cherkessia.net/news_detail.php?id=3316
10 Şubat 2010

Yukarıdaki internet sitesi başlığı; “Slav Yazısı”nın, Adıgece’yi ne kadar
çok iyi ihyâ ettiğini, açıkça ifade etmiyor mu?..

Ne dersiniz, Türkiye’deki okullar ve üniversiteler de; “Slav Yazısı” ile
Adıgece’yi yukarıda açıklandığı şekilde mi ihyâ edecekler?..

. Yılmaz Özcan
. 23.09.2015
. K.Maraş-Türkiye

SEJDE ZIC’ ADIGHEXER ZE DEEGUIPSISIJIN XUEEY G’OXHUIR!..

Dig’aziqhac’a Halih’ Lhap’em; “muslimenxer zerizequecir, yaguxemk’ey
haxer zequetin zerixueeyir” aayetk’e muslimenxem g’aajiry-aas. Halih’im,
pts’i ziwips ts’ixuxem dare yaxuexhuiniqhary yiqhaqhuinu-am. Yichh’am
chitxa ynternet syte psalhachh’am; “Slav Txik’er” dy Adighebzem zyk’
zerideemig’uir naxuere pejirew g’ee-uater! Ha psalhachh’ar tlheqhua
petire, Slav Txik’em Adighebzer zeryth’aler tlhaqhu petire, pejiqham
dirymidarewe pts’i ziwipsxem ya dare dixhuime; Halih’im, har de zyk’
g’itxuyqhaqhuin-am.“L’o pts’i ziwipsxem ya dare fic’exhuar?.. L’o fy
lhepqim byy fic’ixuexhuar?” jy-awe g’idewipc’inus! Dyguxem yilhaxer,
habi chiqhue dibzic’ifinu-am!.. Dy lhepqimre muslimenxemre zyk’ ya
dare dimixhuiwe, dy jaqhueqhuxemre pts’i ziwips ts’ixuxemre ya dare
dixhuime; habi chiqhue dy nat’exer sejdem teedmilhh’axemy nexhif’
xhuins! Muslimenxer g’adqhapts’en chh’ak’e sejde tc’iw chitime, har
nexhik’ejiw munafiqiqhas. Zyk’ hapxuede dimixhuime derk’e nexhif’
xhuins… Habi chh’ak’e; “Slav Txik’er Adighebzem yeg’u g’oxhuir”
jizi-axem ya dare dimixhu gyic’e, ze deeguipsisijin xueey g’oxhuir!..

. YEMUZ Yilmez
. 23.09.2015
. K.Maraş-Turkey

ADIGHEBZER DUNEEYIR G'AQUITEJIXU DIVQHAQHAPSEW!..

Adıgece, Kabardeyde de 'Can Çekişiyor' = Qaberdeeyimy
Adighebzem yi pser chixok'ir.

Ha psalhachh'am; "Qaberdeeyimy Adighebzem yi pser chixok'ir."
zerichijy-ar, xuabjhew g'izoguawer!.. Ha psalher, Adighe Pejxem
psomy yaguewen xueeys!..
"ADIGHE PEJXEM" GUIK'E PSEK'E SINIVOLHE-UIR!..
Adighexem psomy; zimy deeminiquequiwe, ts’ixuxem ya guiqhu
dimic'iwe, Adighebzer Adighe Txik'emk’e dy winexem chittxiwre
zeedivqhah'ay, ha ttxa txiqhaxer ya redaksiyonxer tc’ija newijh
e-mail meesajk’e zir zim zexueedivqhah’y, dy WEB sytexemy
xedivqhaalhh’ay, dy Adighebze daxer mi duneeyir g'aquitejixu
divqhaqhapsew!.. Ye-a marje, zyk’ ziguerimy dipemiplhewe ha
dy jile uexuiqhue lhap’e didem zi maxue yape dixueevqhaajhe!..
26.08.2015 YEMUZ Yilmez

. DAYATMA YAZISI

Türkiye'de resmi alfabe Türk Alfabesi'dir. Onun dışında kalan
yazı sistemleri, kullanılmasına devlet tarafından izin verilmişse,
Yerel Yazılar'dır. Devlet izin vermemişse, resmi yazı olmayan
öneri niteliğinde olan yazılardır. Bundan dolayı "Slav Yazısı,"
Türkiye'de "resmi alfabe" değildir. Kuzey Kafkasya'da ise bu
yazı “normal yerel yazı” değil, bir "Dayatma Yazısı"dır.

. Yılmaz Özcan
. 26.09.2015
. K.Maraş-Türkiye

. “SLAV YAZISI” ADIGECE’Yİ BOĞMAKTADIR

Adıgece’nin ünsüz sayısı çok olduğundan, Slav Yazısı’nın
Adıgece’ye verdiği zarar çok fazla olup, Adıgece’yi hiç nefes
aldırmadan boğmaktadır. Onu öldürmek üzeredir. Aşağıda
gösterilen bir internet sitesi yazı başlığı bu durumu çok açık
olarak ifade etmektedir.

Adıgece, Kabardeyde de 'Can Çekişiyor' - Çerkesya
cherkessia.net/news_detail.php?id=3316
10 Şubat 2010

Bu internet sitesi yazı başlığı; “Slav Yazısı Adıgece’ye uygun
gelmektedir” söyleminin hiç doğru olmadığını, onun kocaman
bir yalan olduğunu açıkça göstermektedir.

. ÖNEMLİ BİLİMSEL TESPİTLER

April 29, 2015 Eagle
.....
“İkincisi, Kiril alfabesinin sadece Rusya Federasyonu halklarının
dilleri için değil, hatta Rus dili için bile uygun olmadığıdır ve
buna inanmak için yeteri kadar sebep vardır. Belki de Kiril,
Sovyetler Birliğinin birkaç yüzyıl olmasa da en azından bir
yüzyıllık geri kalmışlığının sebebidir. Şimdi aynı şey Rusya
Federasyonu için de geçerlidir. Kiril’in verdiği en temel
zararlardan biri; bu alfabe temelinde hızlı okuma tekniğinin
geliştirilememesidir."
.....
Yukarıdaki paragrafta belirtilen bilimsel tespitler; Rusya'da
yayınlanan “Natsionalniy Aktsent” isimli web sitesindeki bir
yazıdan alınmış olup, objektif olan Rus Dilbilim İnsanları’nın
“Slav Yazısı” ile ilgili olarak tespit ettikleri "GÜNEŞ KADAR
NET OLAN BİLİMSEL GERÇEKLER"i ifade etmektedirler.

. İLGİLİ İNSANLARA HATIRLATILMALIDIR

"Kültür ile bağnazlık ve şövenliğin tamamen farklı olaylar
olduklarını, insanların beyinlerine fazladan yüklenen yüklerin
ya da onların beyinlerini fazladan yormaların; uzun vadede
hem o insanlara ve hem de onların ülkelerine büyük zararlar
verdiğini," ilgili insanlara hatırlatmak gerekmektedir.

. ADIGHEBZER ZERIPSEWIFINIM YI QHOGU ZAXUER

. “Adighebzer” psewifin chh'ak'e, har dizepsalhewre zeeth’an quideeyir
yiryquinu-am. “Adighebzer” psewifin chh'ak'e, lheguim chijit-aaxer psory
zerijilek’e dqhazec’en xueey g’oxhuir.

1. ADIGHE BZEC’ENIQHALEJHXEM G’AACHTA WINAFER:

. ADIGHEBZER ZERIPSEWIFINIM YI QHOGU WINAFERS

Winafe Nr. : 1

Adighe Lhap’exe,

“Adighe Txibzer” uexuiqhuem dirywinafec’xew de NEGUIME Core,
TXHARXET Ah’med Jawyd, TS’AQHUE Nuryy, TOBYL Talhusten,
BLENAW Bateque H’arun, G’UIBE Caban sime; der g’ynemic’ak’e ha
dy jile uexuiqhue lhap’em teelejhih’aa dy Adighe Bzec’eniqhalejh 57ry
g’itxetiw, mynyt’ire pchig’uitxuire qham yezane yi mazem yezane yi
maxuem yi zi waqitim, zi c’ip’e dichizexuesiry, dizekengechijiry, psory
dizeguiri-uawe lheguim chijit-aaxer, “Adighebzer Zeripsewifinim yi
Qhogu Winafew” g’atchtas. Ha winafer Adighexem yaxuinyqhasiniwe;
de Adighe Bzec’eniqhalejhxem yilhesychem c’yqhu zi zeman pc’onde
zek’elhh’awijhiw dizedelajhexew zec’iqhuiw witikuim g’ydqhah’aa, dy
txag’ue YEMUZ Yilmez yedqhatxa, Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw
yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere g’aziqhaxhu, Adighebzem yi daxaqhar
g’aziqhalhaqhuif, alternatyfince dy “Adighe Txik’er,” Adighexem psomy
c’exiw yaxuinyqhasiw, yaryqhats’ixuiw, yaryqhac’eniwe, YEMUZ Yilmez
wazyfexew yettas. G’atchta ha dy winafer tinciw vqhazec’efin chh’ak’e,
kezuwe fc’en xueey uexuiqhuexer psory, xueey g’axhuixu dy txag’ue
YEMUZ Yilmez g’ivjy-anus. Ha dy jile uexuiqhuecxue lhap’er zerijilek’e
vqhazac’ewe fixueejheme, Adighebzem c’exiw zig’ywjhijinus. Halih’im;
ha dy uexuiqhuecxue lhap’er, zerijilek’e vqhazec’efiniwe nasip fxuyc’!

“Adighebzer Zeripsewifinim yi Qhogu Zaxuer” miras:

. “Adighebzer” psewifin chh'ak'e, har fizepsalhewre zeefh’an quideeyir
yiryquinu-am. “Adighebzer” psewifin chh'ak'e; habi yi txiqhaxer yiryquiw
yegeqhuaf'ere zeeh'aqhuaf'ere g'aziqhaxhu “Adighe Txik'er” g’aafchtew
zeefh’awe, g'uexu nexhibe g'axhu zi zeeh'ak'ek'e, zerijilek’e Adighebzer
ftxiwrey zeefh'an, Adighebzemy firylejhen xueey g'oxhuir. Ha uexuiqhue
lhap’er zerijilek'e fimiqhazac'ewe, Adighebzery Adighe Kuilturiry kuedire
psewijifinu-am.
. “Adighebzer Zeripsewifinim yi Winafer,” yichh’am chijit-aaxerras.
. “Adighebzer” psewifin chh'ak'e; xamexem fxuac’inu ye fxuiraqhac’inu
neqhuec’ winafexem fapemiplhewe, habixem zyk’ zavmiqhaqhaguivewe,
Adighexem, yichh’am chijit-aa ha dy "Adighe Txik'er" c’exiw g’aafchtew
zeefh’awe fixueejheme, yiqhue dide xhuinuwe dolhiter. 01.01.2015

NEGUIME Core .. TXHARXET Ah’med Jawyd .. TOBYL Talhusten
Adighe Txibze .. Adighe Txibze .. Adighe Txibze
Winafec’ Atachh’a .. Winafec’ .. Winafec’

TS’AQHUE Nuryy .. BLENAW Bateque H’arun .. G’UIBE Caban
Adighe Txibze .. Adighe Txibze .. Adighe Txibze
Winafec’ .. Winafec’ .. Winafec’

2. DY TS’IXUXEM DARE ZAXUEXHUXER TC’EN ZERIXUEEYIR:
. Mi ditxa txiqhaxem yegya zi Adighem; lheguim chijit-aa lheniquychim
yazixezir xyxiw, xyxa lheniquem yi darewe psewijin xueey g’oxhuir. Ha
lheniquexemre haxer zyxuedexemre mixers:
. a. Yezane lheniquer: Mi lheniquer xezixxem; ya duneeyiry ya axhretiry
zichamiqhaqhuipchewe, ditxa txiqhaxem g’eegejiw yeguipsisijaxe newijh,
qhogu zaxuer yalhaqhuiwe “Adighebzem zeripsewinu yi lheniquer” xaxiw,
ha lheniquem chi-a Adighe Pejxem ya dare xhuixew, habixem yac’iqhuxew,
yazerixuizf’ek’k’e Adighaqhar yi pek’e yah’iniwe yelejhin xueey xhuinuxes.
. b. Yet’uane lheniquer: Mi lheniquer xezixxem; Adighaqhak’ey xamexem
zeezipxa Adighexem ya dare xhuixew habixem ja-axer ya f’ech xhuixew
ye ya f’ech mixhuxemy yeezixem ya duneey menfa-atir habixem yadeej
chalhaqhuiw, “Adighebzem zerig’uedijinu yi lheniquer” xaxiw, ha lheniquer
zeeyxem ji-ac’e yaxuxhuxew psewijin xueey xhuinuxes.
. c. Yechane lheniquer: Yichh’am chijit-aa lheniquyt’im yazixezir xamixiw,
Adighaqhar yaf’emi-uexuijiw habi pik’ijaxew ya psewip’exem mi-Adighexew
chipsewij dy Adighexem, yechane lheniquer g’aaqhaxhuir. Chh’azif’ef’xew
psew Adighexery yechane lheniquem chichxes.
. Dy uexuiqhue lhap’er dimiguivew yi pek’e th’ifin chh’ak’e, dizepsalhe zi
Adighem yape gyic’e zy dare yi lheniquer tc’en xueey g’oxhuir.

3. “ADIGHE PEJXER” DIZEDE-APIQUIW DILEJHEN ZERIXUEEYIR:
. Yezane psewik’er xezixaxer, nequec’ zi ji-ak’ek’e “Adighebzer psewin
xueeyiw” pejiw zilhitexer; yape gyic’e dizeric’ew dizeguiri-uen, k’elheg’uewe
planxer, programxer tc’iwe, uexuiqhuexemre lejheniqhaxemre ko-ordyne
zidetc’iw, mi zemanim xueey g’yqhaxhu lejhek’exemk’e dizedelejhen xueey
g’oxhuir…

. Yichh’am chijit-aaxem, Adighebzer zeripsewifinim yi qhogu zaxue dider
g’eeqhalhaqhuir. Adighe Bzec’eniqhalejhxem g’aachta winafer, zerijilek'e
c’exiw dqhazec’en xueey g’oxhuir… 01.01.2015 YEMUZ Yilmez


xuytin tarafından 1/11/2015 3:57:17 PM zamanında düzenlenmiştir.

. “1864 JENOSİDİ”Nİ ANMADA YAPILAN YANLIŞLAR

. “1864 Jenosidi ve Sürgünü”nü anarken, yapılan katliamları ve sürgünü
anlatabilir ve bu olayları, o devirde yaşamış insanlara da hakaret etmeden
kınayabilir ve lanetleyebilirsiniz. Ayrıca mâkul talepleriniz varsa, onları da
meşru biçimde ifade edebilirsiniz. Ancak hiçbir gerçek ve tüzel kişi için antipati,
şiddet ve saygısızlık ifade eden söylemler ve sloganlar kullanamazsınız. Bu
tür hareketler; Adıge Düşünüş Biçimi’ne ve Adıge Geleneği’ne uygun olmadığı
gibi hukuka da aykırıdır. Adıge Toplumu’nu Dünya Kamuoyu Gözü’nde “basit
toplum” olarak göstermeye, hiçbir gerçek ve tüzel kişinin hakkı yoktur.
Yukarıda belirtilen yanlışları bütün dünyada ortadan kaldırmak ve söz
konusu anma etkinliklerinin hedefli, bilinçli ve verimli olarak yapılmalarını
sağlamak için; Kuzey Kafkasya ile ilgili tüm birlik, dernek, vakıf ve kuruluşlar
aşağıdaki önlemleri almalıdırlar:
1. Gelecek yıllarda yapılacak “1864 Jenosidi ve Sürgünü” Anma Etkinlikleri’nde;
nefret ve antipati içeren hiçbir söylem ve sloganın kullanılmasına asla müsaade
edilmemelidir.
2. Yapılan jenosid ile sürgünün, “Adıge Düşünce Yapısı ve Geleneği”ne uygun
olarak barışçı söylemlerle Dünya Kamuoyu’na anlatılması sağlanmalıdır.
3. Yetkili kanaat önderlerimiz, bilim ve sanat insanlarımız tarafından dünya
liderlerine, bilim ve sanat çevrelerine, kamuoyu kanaat önderlerine ve ilgili
sivil toplum kuruluşlarının yöneticilerine; jenosidin ve sürgünün, uygun dil
ile yazılı ve sözlü olarak her yıl güncellenerek anlatılması sağlanmalıdır.
4. Bu anlatımlar esnasında; devletlerin şöven düşünüş biçimlerinin yansıması
olan karar ve uygulamalarının neler oldukları ve bunların hangi nedenlerle yanlış
oldukları ilgili şahsiyetlere açıklanmalı ve ilgili uluslararası kuruluşlara uygun
şekillerde yazılı başvurular yapılmalı ve bu dokümanlar muhafaza edilmelidir.
5. Bulunulan ülkelerin aydınları, sanat ve bilim insanları ve ilgili sivil toplum
kuruluşlarının yöneticileri ile uygun zaman ve zeminlerde görüşmeler yapılarak
konularla ilgili olarak onların devamlı bilgilendirilmesi sağlanmalı, onlarla görüş
paylaşımı durumunda ise ortak çalışmalar yapılmalıdır.
6. Rusya dahil tüm ülkelerin kamuoylarının desteklerinin sağlanması için doğru,
etkin ve verimli çalışılmalar yapılması sağlanmalıdır.
7. Bütün dünyadaki Kuzey Kafkasya ile ilgili kuruluşlar her yıl ortak kararlar
alarak; o anma yılında yapılacak etkinliklerde kullanılacak adalet talep eden
ortak söylemler ve sloganlar belirlenerek ve koordine edilerek, bunlar etkin
biçimlerde kullanılarak hedefli ve planlı çalışmalar yapılması sağlanmalıdır.
8. Fevri davranış ve söylemlere hiçbir şekilde mahal bırakılmamalıdır.
. Yukarıda belirtilen önlemlerin alınmasının sağlanmasını; ilgili tüm sivil toplum
kuruluşlarımızın sayın yöneticilerinden, yetkili kanaat önderlerimizden, ilgili bilim
ve sanat insanlarımızdan bir Adıge olarak talep ediyorum.

. Yılmaz Özcan
. 25.09.2014
. K.Maraş-Turkey

. Diteevqhaguipsisih'ij!..

Adighe Bzec'eniqhalejhxem (haxer 60im yi nexhibes);
yilhesychem c'yqhu zi zeman pc'onde zek'elhh'awijhiw
zedelajhexew “Adighe Txik’er” witikuim g'iraqhah'aas.
"Adighe Txik'er;" dy Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw
yegeqhuaf'ere zeh'aqhuaf'ere g'aziqhaxhu, Adighebzer
sit xuedyziw zeridaxer g'aziqhalhaqhu, alternatyfince
dy txik'e system zaques. "Adighe Txik'er;" Adighebzem,
yi sitimk’ey yiroquir. "Adighe Txik'er," dy Adighebzem
yi daxaqhar g’aziqhalhaqhuif txik’e system zaques.
"Adighe Txik'er" zyc'isir zerijilek’e dimilhaqhuifime, har
c’ex didew dy ts’ixuxem, dy binxem yadmiqhats’ixuime;
dig'eegya dy wered qomir, dy qhibze qomir, dy xhuaxhue
qomir, dy pselhek’e qomir, psory mainence xhuinuxes.
Dy Adighebzery habi g’yqhaxhua Adighe Kuilturiry kued
demik'iw l'ejinus. Adighebzer yamic'ejiw g'axhu dy binxem;
de yape yitxem, zyk' “f'iwe tc'awe” g'itxuija-anu-am! Dil’eja
newijhy, hadireey lheniquem, dy cexydxem ya ne-uxem
dachyplhejifinu-am!..
Harasy “txik’e system” uexuiqhuem, f’iwe diteeguipsisih’ijin
xueey g’oxhuir… Xamexem txuiraqhac’ winafexem dy bzer
quirmen yaxuetc’in xueey-am. Halih’im ; “Fery figuipsise,
zaxuer g’avqhuet, qararxer yeft!” jy-ary, chh’a kuits’ zerizxer
g’idytas. Habi chh’ak’e dery; uexuiqhuexem daxeplhew
zaxuexer, pejxer g’adqhuetin, haxer dqhazec’eniwe dilejhen
xueey g’oxhuir.
"Adighe Txik'er" zy ts’e dy txik’e system zaquem chh’ak’e;
xamexem txuiraqhac’inu winafere qararire daxuenique-am.
Yilhesychere che niquere g’uets’im chipsewa dy Adighe
Bzec’eniqhalejh Lhap’exem, Adighebzer zeripsewifinim yi
qhogu zaxuem yi winafer g’aachtery Adighexem, "Adighe
Txik'er zeefh’awe ftxiwre Adighebzemy firylajhe” g’idja-aas.
Ha dy ts’ixu lhap’exem txuac’a ha winafer g’adqhaanewe,
neqhuec’ winafem sitimk’ey zeedipxin xueey-am. Dits’ixuiwe
diguisisenk’e, g’adguipsisxer dqhazec’enk’e dery xuytiniqha
dy-an xueeys.
"Adighe Txik'er" zidexem tc’en xueey uexuiqhuexer mixers:
1. "Adighe Txik'er" zidexer, e-mail meesajk’e dizepselhen
xueeys. Ha meesajxer chexu mixhuiw, witikuim nerilhaqhuy
chixhuin xueey-am.
2. Maxue g’as zi seh’at ye zi seh’atire niquere; dy winexem,
Adighe Txik’emk’e Adighebzem dichiiteelejhih’in xueeys…
Tc’ew xhuar psory (wered, qhibze, psise, txide, c’eniqha, …)
ditxifins. Haxer, e-mail mesajk’e zir zim zexueedqhah’ifins.
Ya redaksiyonxer tc’ija newijh dy WEB sytexem xetlhh’afins,
dijital witikuimy qayit chitc’ijifins. Haxer uexuiqhue mixuymxers.
Habixem g’ynemic’ak’e dy binxer, c’aleqhualexer, dy ts’ixuxer;
Adighe Txik’emk’e Adighebzem dy winexem chadqhagejin
xueeys… Zerijilek’e ha dy jile uexuiqhuexer dimiqhazac’ewe,
dy Adighebzery dy Adighe Kuilturiry psewijifinu-am. Xamem
yi winafem zeetpxawe dichitk’e, dy bzemre dy kuilturimre zyk’
psewijifinu-am!.. Har, zyk’ zichidqhaqhuipchen xueey-am!..
Yeey marjexe! Halih’im; Adighexer, Adighebzemre Adighe
Kuiturimre xuefache dixhuire dimixhuirek’e deeqhawnexuir!..
Dy bzemre dy kuilturimre ziqhabeqhuenu uexuiqhuexer der
deriw dimiqhazac’ew, xame winafem zeetpxawe dig’aafewe
dichitk’e, Adighexer dixeg’uedejin f’ek’a dizidinesin zi c’ip’e
chi-a-am… Adighexer, habi hatk’e dixheeyin xueey g’oxhuir!..
3. “Adighe Txik’er” systemim zimy polemiky tireedqhac’ih’in
xueey-am. Har zimidexer habi yi c’i-uim zyk’ teedqhapselhih’in
xueey-am. Habi chh’ak’e zimy deeniquequin xueey-am. Der
deriw dizekengechijiwre dimiguivew dizedelejhen xueeys.
K’ec’iwe g’iteedqhazejime, Adighebzer zeeyincew g’adqhanen
xueey-am. Adighexer “Adighebzer” zeripsewinim dixueeyiwe
chitime, dimiguivew dy “Adighe Txik'er" zeeth’awe dilajhewe
dixueejhen xueey g’oxhuir!..

. YEMUZ Yilmez
. 2014 Qha
. K.Maraş-Turkey


xuytin tarafından 10/6/2015 10:28:09 AM zamanında düzenlenmiştir.

ADIGHEBZER DITXIWRE HABI DIRYLEJHEN XUEEYS

Adighebzer psewifin chh'ak'e, zerijilek'e Adighebzer Adighe Txik'emk'e ditxiwre habi dirylejhen xueeys. 2015 Qha. YEMUZ Yilmez



xuytin tarafından 10/6/2015 10:25:13 AM zamanında düzenlenmiştir.

xuytin tarafından 10/6/2015 10:37:11 AM zamanında düzenlenmiştir.

xuytin tarafından 10/6/2015 10:38:32 AM zamanında düzenlenmiştir.

WY BZER ZYXUEDER WIMIC’EJINIR H’ADIQHUEDAXES!..

Wy bzer zyxueder wimic’enir, h’adiqhuedaxes!.. Adighexem
dy bzem zyxueder dimic’ejinir, yemig’u dides. Habi chh’ak’e
Adighebzem yi maqxem ya zyxuedexer, haxer zerizegueh’a,
zerizek’elhig’ue c’ik’exer, c’exiw zedqhac’en xueey g’oxhuir…
“Adighe Txik’er” zedqhaac’eme; Adighebzem yi maqxem ya
zyxuedexery, haxer zerizegueh’a, zerizek’elhig’ue c’ik’exery
zedqhac’a, neqhuec’ zi ji-ak’ek’e “Adighebzer” zedqhac’eja
xhuinus! Psomy “Adighe Txik’er” c’exiw zedivqhaqhaac’e!..
25.12.2014 YEMUZ Yilmez


xuytin tarafından 12/29/2014 7:46:20 PM zamanında düzenlenmiştir.

. ÇERKESÇE YAŞAMAMALI MI?!.

. “Çerkesçe Öğrenim”e ilginin azalmasının nedenleri çoktur. Ancak
en başta gelen nedeni, “Slav Yazısı” prangasının ona vurulmuş
olması ve bu durumun; üniversitelerin dilbilimle ilgili akademik
çevreleri ile Çerkes Sivil Toplum Kuruluşları yöneticileri tarafından,
Çerkes Toplumu'nun arzularına aykırı biçimde ısrarla savunulmasıdır.
. Dünyanın en mükemmel kitapları, en iyi öğretim dokümanları, en
iyi öğretmenleri sağlansa da; Çerkes Dilleri’ne uymayan, onların
yazılarını yeterince "okunuşlu ve kullanışlı" duruma getiremeyen,
başka bir ifade ile söz konusu dillerde, insanın algılama ve ruhsal
yapısına uygun bir yazı oluşturamayan “Slav Yazısı” ile; Çerkes
Dilleri’nin yeni nesillere yaygın olarak öğretilebilmesi mümkün
değildir. Slav Yazısı ile Çerkes Dilleri’ni öğrenenlerin sayısı, o dilleri
unutanların sayısının % 3' ü kadar dahi olamayacaktır. Çünkü Slav
Yazısı, teknik olarak Çerkes Dilleri’ne uygun olamamaktadır. Slav
Yazısı’nın imlâsı bu dillere ağır gelmektedir. Bu durum, iki nedenden
kaynaklanmaktadır. Adıgece’nin ses özellikleri ile Slav Harfleri’nin
orfografik özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Bu hususu biraz
açacak olursak; Adıgece’nin ünsüz sesleri çok olup, çok ünsüzlü
hecesi olan kelimelerinin miktarı ile bunların kullanım yoğunlukları
fazladır. Slav Yazısı’nın ise, dik çizgilerle oluşan harflerinin miktarı
çoktur. Bu harfler; çok ünsüzlü hecesi olan kelimelerin yazılarını
metin (tekst) içerisinde yeterli olarak “okunuşlu ve kullanışlı” duruma
getirememektedirler. Slav Yazısı ile yazılmış Adıgece bir metin
içerisinde; çok ünsüz harfli hecesi olan kelimelerin harflerinin
seçilmeleri, seslerinin anlaşılmaları, bunların anlamlarının okuma
süresince zihinde tutulması zor olmaktadır. Bu sebepten dolayı
Slav Yazısı ile yazılmış Adıgece yazıların okunmaları zevkli değil,
tam aksine sıkıcı ve sıkıntılı olmakta, bu durum ise, insanı Adıgece
yazı yazmaktan ve Adıgece’yi kullanarak çalışmaktan soğutmaktadır.
. Başka şekilde söylemek gerekirse; bu dillerin kendi doğal kullanışlı
yazı sistemlerinin öğretimde kullanılmasına müsaade edilmediği ve
ısrarla dayatılan yazı sistemi de bu dillerde kullanışlı olamadığı için,
Çerkes Dilleri’ni bilenler dünyada gittikçe azalmaktadır. UNESCO
da bu dillerin kısa zaman içinde öleceklerini belirtmekten başka bir
şey yapmamaktadır. UNESCO’nun esas görevlerinden birisi de, bu
“Kültürel Jenosid”i durdurmak olması gerekirken tam aksine olarak
olaya seyirci kalmayı tercih etmektedir. Bu durumlar görüldüğü ve
bilindiği halde; Slav Yazısı’nın Çerkes Dilleri’nde kullanılmasına
devam edilmesi için ısrar edilmektedir. Rus Yönetimi'nce; bu dillerde
yazı değişikliği yapılamayacağı hakkında, kanunla yasak getirilmiştir.
Bu yasak, çok haksız bir durumdur. İnsan haklarının ayaklar altına
alınmasıdır. Bu durum; insan haklarının genel olmadığını, ancak
uygun görülen halklar için söz konusu olabileceğini göstermektedir.
. Çerkesler, yaşayabilmek için kendilerini savunma dışında
dünyada hiçbir ulusa ve insanlara saldırmamışlar ve onlara herhangi
bir zarar vermemişlerdir. Ama Çerkesler’e en ağır jenosid
uygulanmıştır. Fiziki jenosid yeterli görülmemiş, jenosidden arta
kalan insanların % 90’ı öz vatanlarından sürülmüşlerdir. Bunların
büyük çoğunluğu da sürgün yollarında ölmüştür. Bu kadar zülum de
yeterli görülmemiş, sağ kalanların üzerinde bu güne kadar devam
eden acımasız bir “Kültürel Jenosid” uygulanmıştır. Bu da yeterli
bulunmamış ki, diyasporada kültürel bakımdan tam da nefes
alabilecekleri bir sırada, bir takım gizli temaslarla “Slav Yazısı”
prangasının diyasporadaki insanlara da vurulması sağlanmıştır.
Şimdi ise, bu pranga sayesinde Çerkes Kültürü’nün ihyâ olacağı
söylenerek Çerkes Toplumu ile alay edilmektedir!..
. Dünya’daki bilim insanları ve akademisyenler; Çerkes Dilleri’ne
ve Çerkes Kültürü’ne sahip çıkmazlarsa, kısa bir zaman içinde bu
diller ve Çerkes Kültürü dünyadan tamamen silinecektir. Çerkesler’in,
dillerini ve kültürlerini yaşatmak için önlem alabilmeleri mümkün
değildir. Çünkü, sadece kanunla yasak konulmakla kalınmamış, bir
takım gizli temaslarla “yazı prangası”nın diyasporadaki insanlara da
vurulması sağlanmıştır. Slav Yazısı teknik olarak Çerkes Dilleri’ne
uymasa da, Çerkesler bu yazıyı kullanmak zorundadırlar. Bunun
anlamı şudur: Çerkesler; dillerinin ve kültürlerinin ölümünü, elleri
bağlı olarak seyretmek zorundadırlar. Bu ne biçim bir adalet?!. Ne
kadar haksız ve hazin bir durum!..
. Değerli akademisyenlere, bilim insanlarına ve vicdanı olan bütün
aydınlara soruyorum: Lütfen aynı haksızlığın size de yapıldığını bir
düşünün! Öyle bir dünyada siz mutlu olabilir misiniz?!. Konunun çok
üzücü olan bir tarafı da; Avrupa ve dünyanın diğer ülkelerindeki bilim
insanlarının, akademisyenlerin bu kültürel jenoside ses
çıkarmamaları ve Türkiye’deki akademisyenlerin ise bu kültürel
jenoside katkıda bulunmalarıdır. Kanaatime göre Çerkes Dilleri ve
Kültürü; dünya ülkelerine ve insanlığa zararlı değildir. Tam aksine
Çerkes Kültürü; dünyaya güzellikler, moral değerleri, insani değerler,
güzel duygular ve sanatlar katmaktadır... Bu nitelikleri taşıyan Çerkes
Kültürü’nün ve onun dili Çerkesçe’nin yaşamaması mı gerekiyor?!.
. Çerkes Dilleri ve Çerkes Kültürü’nün yaşayabilmesi için onun,
ilk önce teknik olarak kendisine uymayan “Slav Yazısı” prangasından
muhakkak kurtarılması gerekmektedir. Kafkasya'daki kimi cesaretli
Çerkesler de “Slav Yazısı'nın Çerkes Dilleri’ne uymadığını" açıkça
ifade etmektedirler. Ama her ne hikmetse, Slav Yazısı'nın bu dillerde
kullanılmasına devam edilmesi için bizim akademisyenlerimiz başta
olmak üzere çok ısrar edilmektedir. Âdeta "Slav Yazısı'nın Adıgece'yi
boğmasına seyirci kalınması ve hatta marifetli kişi ve kuruluşlarca
bu kültürel jenoside katkıda bulunulması" için bütün dünya anlaşmış
gibidir. Ne diyelim, dünyaya hayırlı olsun…(!..)
. Ancak kanaatime göre yanlış yapılmaktadır. “Kültürel Jenosid”i
uygulayanlar ile onlara çanak tutanlar, aslında kendilerinin çukurlarını
kazmaktadırlar!.. Yeterli bir inceleme yapıp etraflıca düşünürlerse,
yaptıklarının ve haksız uygulamalarının çok yanlış olduklarını, kendi
çıkarlarına da uygun olmadıklarını görebilirler!.. Gene de şövence
düşünüş ve tutumlarında ısrar edeceklerse, artık kendileri bilirler…
Ama yanlışlarının gelecekteki acısını muhakkak hissedeceklerdir!..
Demek ki onlar, GRİ BİR DÜNYAYI tercih ediyorlar. Bu durumda
kendilerine, “GRİ DÜNYANIZ SİZLERE HAYIRLI OLSUN!..” demekten
ve iyilikler dilemekten başka yapılabilecek bir şey yoktur… Bizler de,
artık içi boş sözlere kanmamayı öğrenmeliyiz.
. Madem Çerkes Dilleri ile Çerkes Kültürü’nün yozlaştırılmadan
yaşatılması sahiden istenmiyor, o halde niye bu insanlar boş yere
oyalanıyor?!. Onların zamanları kendilerinden niye çalınıyor? Bu
insanlara dürüst olarak davranılsa da, “Artık Çerkesçe’nin ve Çerkes
Kültürü'nün yaşatılmasına gerek duyulmadığı” kendilerine söylense
ve ona göre davranılsa daha doğru ve etik bir hareket olmaz mı?!.
Çerkesler, kendilerine dürüst olarak davranılmayı hak etmiyorlar mı?!.
. Adıge Toplumu'ndan bir kişi olarak; Türkiye'nin ve Dünya'nın
akademik çevreleri ile dilbilim insanlarına şunu söylemek istiyorum:

. ÇERKESÇE’NİN ÖLMESİ; SİZLER İÇİN, HERKES İÇİN VE
DÜNYA İÇİN HİÇ DE İYİ OLMAYACAKTIR!..

. Yılmaz Özcan
. 29.11.2014


DIMIG’UEDIJIN CHH’AK’E ZIGUEREXER TC’EFIN XUEEYS!..

Adighe Kuilturir ziqhabeqhuenu uexuiqhuexer dimiqhazac’ew
dig’aafe quideeyk’e dig’aanew g'axhug'aac'exem deeplhiw
dichitk'e, Adighebze, Adighe Kuiltur uexuiqhuek’e xamexem
zeezipxaxem ji-ac'e daxuexhuk'e; Adighexer dig’uedijin f’ek’a
dizidinesin zi c'ip'e chi-a-am. Dy kuimbxer g'izerat' c'ik'exem
ya zyxuedexer tlhaqhuifiw, Adighexer dimig'uedijiw dipsewifin
chh'ak'e sebep xhuinu ziguerexer tc'efiw zerijilek’e witikuim
g’ytlhh’an xueeys!.. 21.12.2014 YEMUZ Yilmez


xuytin tarafından 12/29/2014 7:47:44 PM zamanında düzenlenmiştir.