4.1. Adalet (Kıst ve Adl): İslam'ın Vazgeçilmezi
İslam'ın toplumsal yapısının ve ahlaki sisteminin kalbinde Adalet kavramı yer alır. Kur'an, adaleti ifade etmek için sıklıkla iki kelime kullanır:
Adl: Denge, eşitlik ve ölçülülük.
Kıst: Hakkaniyet ve tam olarak yerine getirme.
Kur'an, adaletin sadece Müslümanlara karşı değil, tüm insanlara ve hatta kişinin kendisine karşı da uygulanması gerektiğini emreder. Adalet emri, imanın bir gereği olarak sunulur ve duygusal bağların veya kişisel menfaatlerin önüne geçer.
Nisa, 4:135: "Ey iman edenler! Kendiniz, anne babanız ve yakınlarınız aleyhine de olsa, Allah için şahitler olarak adaleti titizlikle ayakta tutanlar olun. (Şahitlik ettiğiniz kimseler) zengin olsunlar, fakir olsunlar, Allah onlara (sizden) daha yakındır. Öyleyse keyfinize uyarak adaletten sapmayın..."
Bu ayet, Hüseyin Turhal'ın vurguladığı gibi, adalet uygulamasında kimseye torpil geçilemeyeceğini ve nefsi arzuların bu ilkeyi bozmaması gerektiğini gösterir. Siyasi liderler, yargıçlar, tüccarlar ve sıradan vatandaşlar için adalet, Kur'an'ın öngördüğü toplumun temel direğidir.
4.2. Ahd ve Emânet: Sözleşmeye Sadakat ve Güven
Kur'an'daki ahlak sisteminin diğer iki temel bileşeni Ahd (Sözleşme/Taahhüt) ve Emânet (Güven/Sorumluluk) kavramlarıdır.
A. Ahde Vefa (Sözde Durma)
Kur'an, Müslümanları verdikleri sözlere, yaptıkları anlaşmalara ve aldıkları taahhütlere kesinlikle sadık kalmaya çağırır. Sözleşmeye sadakatsizlik, bireysel ahlakın çöküşü olduğu gibi, toplumsal düzenin de bozulmasına yol açar.
Örnek: İş anlaşmaları, evlilik yeminleri, toplumsal sözleşmeler ve Allah ile yapılan iman ahdi.
İsra, 17:34: "...Verdiğiniz sözü de yerine getirin. Çünkü verilen sözden sorumluluk vardır."
B. Emaneti Koruma (Güvenilir Olma)
Emânet, sadece maddi bir eşyayı korumak değil, aynı zamanda verilen görevi, makamı, sırrı ve sorumluluğu layıkıyla yerine getirmektir. Yönetim, makam ve ilim, Kur'an'a göre birer emanettir.
Örnek: Yönetici, halkın kaynaklarını emanet olarak görür; öğretmen, öğrencisinin geleceğini emanet olarak taşır.
4.3. Bireysel Sorumluluk ve Hesap Günü Bilinci
Kur'an'daki İslam, bireyi özgür iradesiyle eylemlerini seçen, bu eylemlerden tamamen sorumlu ve nihayetinde Hesap Günü'nde tek başına sorgulanacak bir varlık olarak tanımlar. Hiç kimse bir başkasının yükünü taşımaz.
Fatır, 35:18: "Hiçbir yük taşıyan, bir başkasının yükünü taşımaz..."
Bu ilke, Müslümanı taklitçilikten, başkalarını suçlamaktan ve sorumluluğu otoritelere yıkmaktan alıkoyar. Birey, kendi inancının, ibadetinin ve ahlaki seçimlerinin tek sahibidir. Bu, aynı zamanda kişisel gelişimin ve sürekli özeleştirinin de temelini oluşturur.
Sorumluluğun Alanları:
Kendine Karşı Sorumluluk: Sağlığı, bedeni ve aklı korumak.
Aileye Karşı Sorumluluk: Eşitlik, sevgi ve şefkatle davranmak.
Topluma Karşı Sorumluluk: Adil olmak, iyiliği emredip kötülükten sakındırmak (Emr-i bi'l-Maruf, Nehy-i ani'l-Münker).
Çevreye Karşı Sorumluluk: Yeryüzünde bozgunculuk yapmamak, dengeyi korumak.
Bu sorumluluk bilinci, sadece uhrevi bir korkudan değil, aynı zamanda Allah'a karşı duyulan derin bir sevgi ve saygıdan kaynaklanır. Kur'an ahlakı, dışsal baskıdan ziyade, içsel bir vicdan ve ahlak motoru oluşturmayı hedefler.