Özet

Bu makale, Türkiye'nin 2000-2023 yılları arasındaki küresel entegrasyon ve dijitalleşme süreçlerini incelemekte olup, 2001 ekonomik krizi sonrası yapısal reformlar ile e-ticaret, dijital bankacılık ve fintech gibi teknolojik dönüşümleri odak noktasına almaktadır. Tarihsel bağlamda ele alınan bu süreçler, psikolojik (bireysel stres ve davranışsal etkiler), sosyolojik (toplumsal eşitsizlikler ve kültürel değişimler), felsefi (neoliberalizm eleştirileri) ve tarihsel (küresel entegrasyonun evrimi) açılardan sorgulanmakta, eleştirilmekte ve diyalektik bir yaklaşımla (tez-antitez-sentez) analiz edilmektedir. Araştırma, ekonomik büyüme ile sosyal maliyetler arasındaki gerilimi vurgulayarak, sürdürülebilir politikalar için önerilerde bulunmaktadır. Kaynaklar, akademik literatür ve güncel verilere dayanmaktadır.

Giriş

Türkiye ekonomisi, 2000-2023 döneminde küresel entegrasyon ve dijitalleşme süreçleriyle dönüştü. 2001 krizi, bankacılık reformları ve kamu maliyesi disiplinini tetikleyerek neoliberal politikaların temellerini attı. Bu dönemde yüksek büyüme oranları, yabancı yatırımlar ve yüksek teknoloji ihracatındaki artış gözlendi. Ancak bu dönüşüm, yalnızca ekonomik değil, psikolojik, sosyolojik ve felsefi boyutlarıyla da ele alınmalıdır. Makale, Hegelci diyalektikle (tez: ekonomik fayda; antitez: sosyal maliyetler; sentez: dengeli entegrasyon) bu süreçleri analiz ederken, tarihsel bir perspektiften hareket etmektedir.

Tarihsel Bağlam: Türkiye'nin Küresel Entegrasyon Süreci (2000-2023)

Türkiye'nin küresel entegrasyona geçişi, 1980'lerdeki liberalleşme ile başladı ancak 2000'lerde ivme kazandı. 2001 krizi, IMF destekli reformlarla bankacılık sektörünü yeniden yapılandırdı: Kötü bankalar devralındı, risk yönetimi iyileştirildi ve mali disiplin sağlandı. Bu reformlar, 2002-2007 arası %7'lik ortalama büyümeyi tetikledi ve yabancı yatırımları artırdı. AB adaylık süreci (2005), ticaret entegrasyonunu hızlandırdı, ancak 2018 krizi ve pandemi, entegrasyonu sorgulattı.

Tarihsel olarak, bu dönem Osmanlı'dan miras kalan bağımlı kalkınma modelini dönüştürdü: 1923-1980 arası devletçi ekonomi, 1980 sonrası neoliberal geçiş ve 2000'lerde dijital entegrasyon. Yüksek teknoloji ihracatı, 2000'de 1 milyar dolardan 2022'de 6.8 milyar dolara yükseldi, savunma ve otomotiv sektörleri öncülüğünde. Ancak entegrasyon, Doğu Asya ile ticareti artırırken (2000: 7.8 milyar dolar; 2017: 65.3 milyar dolar), AB bağımlılığını azalttı.

5.1 Yapısal Reformlar: 2001 Krizi Sonrası Değişimler

2001 krizi, bankacılık sektöründeki kırılganlıkları (yüksek kamu borcu, kötü krediler) ortaya çıkardı. Reformlar, bağımsız merkez bankası, mali disiplin ve özelleştirmeleri getirdi. Kemal Derviş'in liderliğinde, enflasyon hedeflemesi ve dalgalı kur rejimi uygulandı, borç sürdürülebilirliğini sağladı. Bu, 2001-2008 arası yüksek büyümeye (ortalama %5.8) ve yabancı yatırımlara yol açtı. Ancak 2010'lardan itibaren popülist politikalar reformları tersine çevirdi.

5.2 Teknolojik Dönüşüm: Dijital Ekonomi, E-Ticaret ve Fintech

Dijitalleşme, genç nüfus ve hükümet destekleriyle hızlandı. E-ticaret hacmi, 2022'de 63.5 milyar dolara ulaştı; fintech yatırımları, dijital bankacılığı dönüştürdü. 2020 düzenlemeleri, dijital bankaları teşvik etti. Yüksek teknoloji ihracatı artışı, AI ve IoT ile desteklendi. Pandemi, dijital dönüşümü hızlandırdı, ancak banka karlılığını kısmen azalttı.

Multidisipliner Sorgulama ve Eleştiri

Psikolojik Boyut: Reformlar ve dijitalleşme, bireysel stresi artırdı. Ekonomik krizler (2018), düşük özsaygı ve üretkenlik kaybına yol açtı. Dijital işyerleri, yapay zeka kaygısı ve duygusal emeği yükseltti, psikolojik iyi oluşu düşürdü. Pandemi, yaşlılarda sosyal izolasyonu derinleştirdi.

Sosyolojik Boyut: Küreselleşme, toplumsal eşitsizlikleri artırdı; dijitalleşme, gençlerde farkındalığı yükseltti ancak kırsal-kentsel uçurumu genişletti. Toplumsal 5.0 geçişi, IoT ve AI'yi teşvik etti ama kültürel erozyona neden oldu. Yabancı dil eğitimi, küreselleşmeyi pekiştirdi.

Felsefi Boyut: Neoliberalizm, piyasa odaklı bireyciliği teşvik etti ancak otoriter eğilimlerle çatıştı. Eleştirmenler, finansallaşmayı bağımlı kalkınmanın devamı olarak gördü. Küreselleşme, ulusal egemenliği eritti; liberal sol stratejiler, ekonomik neoliberalizmi reddederken kültürel entegrasyonu savundu.

Diyalektik Analiz: Tez, Antitez ve Sentez

Tez: Küresel entegrasyon ve dijitalleşme, ekonomik büyüme ve yeniliği sağladı. Reformlar istikrar getirdi, fintech erişimi artırdı.

Antitez: Bu süreçler, eşitsizlikleri derinleştirdi: Psikolojik stres, sosyolojik bölünmeler ve felsefi olarak neoliberalizm, sınıfsal çatışmaları gizledi. Tarihsel olarak, bağımlılık devam etti.

Sentez: Dengeli bir yaklaşım gereklidir: Dijital dönüşümü sosyal politikalarla entegre etmek, neoliberalizmi ulusal kalkınmayla uzlaştırmak. Eğitim ve düzenlemelerle sürdürülebilir entegrasyon sağlanabilir.

Sonuç

Türkiye'nin 2000-2023 küresel entegrasyon ve dijitalleşmesi, büyüme sağlarken sosyal maliyetler doğurdu. Multidisipliner sorgulama, dengeli politikaların önemini vurgular. Gelecek çalışmalar, 2025 sonrası etkilere odaklanmalıdır.

Kaynakça

CPR for the Turkish Economy: The 2001 Financial Crisis and its Aftermath. American Diplomacy, 2024.
Banking Sector Fragility and Turkey's 2000-01 Financial Crisis. Yale University, n.d.
Turkey's Renaissance: From Banking Crisis to Economic Revival. TEPAV, n.d.
2001 Turkish economic crisis. Wikipedia.
Growth and economic crises in Turkey. European Commission, 2009.
Erdoğan's Gamble with Turkey's Economy. GMF, 2021.
Reverting Structural Reforms in Turkey. IAI, 2015.
Türkiye - Digital Economy. ITA, 2024.
Why Türkiye is set to become a digital payments powerhouse. Thunes, 2024.
Does financial inclusion moderate the effect of digital transformation. Taylor & Francis, 2023.
Conceptual awareness levels of digital logistics. Nature, 2024.
The impact of globalization and information technology. ResearchGate, 2025.
Digital Transformation and Society 5.0. Toplum, 2024.
The psychosocial effects of the COVID-19 pandemic. PMC, 2024.
The effect of digitalized workplace. IDEAS, 2023.
Turkey's economic crisis leads to increase in mental health. Stockholm CF, 2024.
Digital Government Review of Türkiye. OECD, 2023.
National Neoliberalism in Turkey. Dissent Magazine.
Neoliberalism and Financialization in Turkey. CUNY, n.d.
Neoliberal logic in the United States and Turkey. Wiley, 2024.
Rethinking Anti-Neoliberal Strategies. Columbia University, n.d.
THE CASE OF TURKEY. Rojas Databank, n.d.
Turkey High tech exports. The Global Economy.
Turkey Exports. Macrotrends.
Turkey Overview. World Bank, 2025.
Economy of Turkey. Wikipedia.
Erdoğan's Gamble with Turkey's Economy. GMF, 2021.
Turkey's Economic Turmoil: A Historical Analysis. Number Analytics, 2025.
Re-evaluating Turkey's global relationships. ScienceOpen, 2023.