Özet

Bu makale, Türkiye'nin 1980-2000 yılları arasındaki liberal ekonomik dönüşümünü ve dışa açılma süreçlerini incelemekte olup, 24 Ocak 1980 kararları, ihracata dayalı büyüme stratejisi, özelleştirme ve finansal serbestleşme gibi politikaları odak noktasına almaktadır. Tarihsel bağlamda ele alınan bu süreçler, psikolojik (bireysel ve toplumsal stres etkileri), sosyolojik (gelir dağılımı bozulması ve sınıf çatışmaları), felsefi (neoliberalizm eleştirileri) ve tarihsel (küresel entegrasyon evrimi) açılardan sorgulanmakta, eleştirilmekte ve diyalektik bir yaklaşımla (tez-antitez-sentez) analiz edilmektedir. Araştırma, ekonomik büyüme ile sosyal maliyetler arasındaki gerilimi vurgulayarak, sürdürülebilir kalkınma için alternatif politikalar önermektedir. Kaynaklar, akademik literatür, tarihsel analizler ve güncel verilere dayanmaktadır.

Giriş

Türkiye ekonomisi, 1980-2000 döneminde radikal bir liberal dönüşüm yaşadı. 24 Ocak 1980 kararları, ithal ikameci modeli terk ederek serbest piyasa ekonomisine geçişin temelini attı. Bu süreç, ihracata dayalı büyüme, özelleştirme ve finansal serbestleşme politikalarıyla desteklendi. Dönem, yüksek büyüme oranları ve dış ticaret artışı sağlarken, enflasyon, gelir eşitsizliği ve krizler gibi sorunlarla da karakterize oldu. Makale, Hegelci diyalektikle (tez: ekonomik faydalar; antitez: sosyal ve politik maliyetler; sentez: dengeli kalkınma) bu süreçleri multidisipliner bir perspektiften analiz eder.

Tarihsel Bağlam: Türkiye'de Liberal Dönüşümün Evrimi (1980-2000)

Türkiye'nin liberal dönüşümü, 1970'lerin sonundaki ekonomik krizlere (yüksek enflasyon, dış borç ve ithalat bağımlılığı) yanıt olarak başladı. 1923-1980 arası devletçi ve ithal ikameci model, 1980 askeri darbesiyle neoliberal politikalarla yer değiştirdi. IMF destekli reformlar, 1980'lerden itibaren dışa açılmayı hızlandırdı: İhracat 1980'de 2.9 milyar dolardan 2000'de 30.9 milyar dolara yükseldi. Ancak, 1994 ve 2000-2001 krizleri, liberalizasyonun kırılganlığını gösterdi. Tarihsel olarak, bu dönem Osmanlı'dan miras kalan bağımlı kalkınma modelini dönüştürdü, ancak küresel entegrasyon yeni bağımlılıklar yarattı.

4.1 24 Ocak Kararları: Serbest Piyasa Ekonomisine Geçiş ve İhracata Dayalı Büyüme

24 Ocak 1980 kararları, Turgut Özal'ın liderliğinde devalüasyon, ithalat kotalarının kaldırılması, faiz oranlarının serbestleştirilmesi ve ihracat teşviklerini getirdi. Bu, ithal ikameci modeli ihracata dayalı büyüme stratejisiyle değiştirdi, enflasyonu %100'den %30'a düşürdü ve ihracatı ikiye katladı. Ancak, gerçek ücretlerde düşüş ve tarımsal gelirlerde azalma, sosyal maliyetler yarattı. 1980-1988 arası büyüme %5'in üzerindeydi, ancak 1989 sonrası finansal serbestleşme spekülatif sermaye akımlarını artırdı.

4.2 Özelleştirme ve Finansal Serbestleşme

Özelleştirme, kamu iktisadi teşebbüslerini (telekom, enerji) özel sektöre devretmeyi hedefledi, verimliliği artırmak ve yabancı yatırımı çekmek için. Finansal serbestleşme, 1989'da sermaye hesaplarının açılmasıyla gerçekleşti, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nı güçlendirdi. Bu, kısa vadeli sermaye girişlerini artırdı ancak 1994 krizi gibi finansal istikrarsızlıklara yol açtı. Gelir dağılımı bozuldu; Gini katsayısı yükseldi.

Multidisipliner Sorgulama ve Eleştiri

Psikolojik Boyut: Liberal reformlar, bireysel stresi artırdı; ücret düşüşleri ve işsizlik, düşük özsaygı ve üretkenlik kaybına neden oldu. Krizler (1994), toplumsal anksiyete ve ekonomik belirsizlik yarattı, bireyleri tüketim odaklı davranışlara yöneltti.

Sosyolojik Boyut: Dönüşüm, sınıf çatışmalarını derinleştirdi; işçi ücretleri düşerken sermaye sahipleri kazandı, gelir eşitsizliği arttı. Kırsal-kentsel göç hızlandı, sosyal hareketleri (sendikalar) zayıflattı ve neoliberal popülizmi besledi.

Felsefi Boyut: Neoliberalizm, bireyciliği teşvik etti ancak otoriter eğilimlerle çatıştı; ulusal egemenlik eridi. Eleştirmenler, finansallaşmayı bağımlı kalkınmanın devamı olarak gördü, piyasa özgürlüğünün sosyal adaleti yok saydığını savundu.

Diyalektik Analiz: Tez, Antitez ve Sentez

Tez: Liberal dönüşüm, ekonomik büyüme ve küresel entegrasyonu sağladı; ihracat artışı ve yabancı yatırımlar istikrar getirdi.

Antitez: Süreçler, eşitsizlikleri derinleştirdi: Psikolojik stres, sosyolojik bölünmeler ve felsefi olarak neoliberalizm, sınıfsal çatışmaları gizledi. Tarihsel bağımlılık devam etti, krizler çoğaldı.

Sentez: Dengeli bir yaklaşım gereklidir: Liberalizmi sosyal politikalarla entegre etmek, devlet müdahalesini artırarak sürdürülebilir kalkınma sağlamak.

Sonuç

Türkiye'nin 1980-2000 liberal dönüşümü, büyüme sağlarken sosyal ve ekonomik maliyetler doğurdu. Multidisipliner sorgulama, alternatif politikaların (sosyal güvenlik, düzenleme) önemini vurgular. Gelecek çalışmalar, post-2000 etkilere odaklanmalıdır.

Kaynakça

[0] Turkey, 1980–2000: Financial Liberalization, Macroeconomic (In ... Academic OUP, 2006.
[1] 40th year of Turkey's transition to liberal economy. Anadolu Ajansı, 2020.
[2] The Stabilization Decisions of January 24th 1980, Economic Situation. David Publisher, n.d.
[3] Investment under Financial Liberalization: Post 1980 Turkey Case. Expert Journals, 2015.
[4] Opening up the Economy of Turkey to the Outside World. ResearchGate, 2016.
[5] A PROCESS ANALYSIS: 24 JANUARY DECISIONS. DergiPark, 2023.
[6] A Brief Account of the Turkish Economy, 1980-2000. CORE, n.d.
[7] Developments in the Turkish Economy During the Period Between. David Publisher, n.d.
[8] II Economic Growth in Turkey, 1960–2000. IMF eLibrary, 2005.
[9] Turkey's Economy After 1980 From Different Perspectives. ResearchGate, 2021.
[11] Influences of Decree No. 32 on capital movements in Turkey. Global Science Research Journals, n.d.
[12] THE IMPACTS OF NEO-LIBERAL POLICIES ON TURKEY IN 2000. CUNY, 2010.
[13] The impact of economic growth oriented development policies. ScienceDirect, 2019.
[16] The Political Economy of Economic and Social Policy in Contemporary Turkey. ResearchGate, 2017.
[17] Politics, Society and Financial Liberalization: Turkey in the 1990s. ResearchGate, 2000.
[18] Understanding the Process of Economic Change in Turkey. Academia.edu, 2014.
[19] An overview of Turkey's experience with economic liberalization. ScienceDirect, 1990.
[20] Liberalization and concentration: Case of Turkey. ScienceDirect, 2006.
[21] Repression and growth in the periphery of Europe. SAGE Journals, 2024.
[22] Turkey, 1980-2000: Financial Liberalization. Academia.edu, 2006.
[23] Turkey, 1980-2000: Financial Liberalization. Academia.edu, 2006.
[24] Redemocratization and economic liberalization in Turkey. Springer, 1992.
[25] Politics, Society and Financial Liberalization: Turkey in the 1990s. Wiley, 2000.
[26] Economy of Turkey. Wikipedia, 2024.