Özet

Bu makale, Türkiye'nin 1950-1980 yılları arasındaki karma ekonomi ve planlı kalkınma süreçlerini incelemekte olup, Demokrat Parti dönemi özel sektör teşvikleri, Devlet Planlama Teşkilatı'nın (DPT) kurulması ve ithal ikameci sanayileşme modeli gibi politikaları odak noktasına almaktadır. Tarihsel bağlamda ele alınan bu süreçler, psikolojik (bireysel ve toplumsal stres etkileri), sosyolojik (gelir dağılımı bozulması ve sınıf çatışmaları), felsefi (etatizm eleştirileri) ve tarihsel (küresel entegrasyon evrimi) açılardan sorgulanmakta, eleştirilmekte ve diyalektik bir yaklaşımla (tez-antitez-sentez) analiz edilmektedir. Araştırma, ekonomik büyüme ile sosyal maliyetler arasındaki gerilimi vurgulayarak, sürdürülebilir kalkınma için alternatif politikalar önermektedir. Kaynaklar, akademik literatür, tarihsel analizler ve güncel verilere dayanmaktadır. Ayrıca, imalat sanayi yatırımları (1960-1980) ve ithalat/ihracat oranları gibi grafik önerileri, dönemsel eğilimleri görselleştirmek için faydalı olabilir.

Giriş

Türkiye ekonomisi, 1950-1980 döneminde karma ekonomi modeli altında dönüştü. Demokrat Parti (DP) dönemi özel sektörü teşvik ederken, 1960 sonrası DPT ile planlı kalkınma ve ithal ikameci sanayileşme benimsendi. Bu süreç, tarımda makineleşme, Marshall Yardımları ve sanayi yatırımlarıyla büyüme sağladı, ancak enflasyon, dış borç ve eşitsizlikler gibi sorunlar yarattı. Makale, Hegelci diyalektikle (tez: ekonomik faydalar; antitez: sosyal ve politik maliyetler; sentez: dengeli kalkınma) bu süreçleri multidisipliner bir perspektiften analiz eder. Dipnotlardaki çalışmalar (Şiriner & Doğru, 2015; Dellal, 2022) büyüme dinamiklerini ve tarımsal etkileri temel alır.

Tarihsel Bağlam: Türkiye'de Karma Ekonomi ve Planlı Kalkınmanın Evrimi (1950-1980)

Türkiye'nin karma ekonomi dönemi, 1923-1950 arası etatist modelden liberalleşmeye geçişle başladı. 1950'lerde DP, özel sektörü teşvik ederek tarım ve sanayiyi canlandırdı; Marshall Yardımlarıyla tarımda makineleşme hızlandı. 1960 darbesi sonrası DPT kuruldu, beş yıllık planlar ithal ikameci sanayileşmeyi odakladı. Bu model, iç pazarı korurken sanayi büyümesini sağladı; GSYİH büyümesi 1960-1980 arası ortalama %5-6 idi. Ancak, dış borç artışı ve 1970'ler krizi, modeli sorgulattı. Tarihsel olarak, bu dönem Osmanlı'dan miras bağımlı kalkınmayı dönüştürdü, ancak küresel sistemde yeni bağımlılıklar yarattı.

3.1 Demokrat Parti Dönemi: Tarımda Makineleşme ve Marshall Yardımları

DP dönemi (1950-1960), özel sektörü teşvik etti; tarımda traktör sayısı 1950'de 1.700'den 1960'ta 42.000'e yükseldi, Marshall Yardımlarıyla büyüme %7'ye ulaştı. Politikalar, yabancı yatırımı çekti ancak enflasyon ve dış açık yarattı. Eleştirmenler, finansal dengesizliği ve kırsal eşitsizlikleri vurgular. Tarım büyümesi, sanayiyi destekledi ancak uzun vadeli plan eksikliği krizlere yol açtı.

3.2 Planlı Kalkınma: DPT ve İthal İkameci Sanayileşme

1960'ta DPT kuruldu, beş yıllık planlar ithal ikameci modeli benimsedi; yerli üretimi teşvik etti, sanayi yatırımları arttı. İmalat sanayi yatırımları 1960-1980 arası katlandı, ithalat/ihracat oranları düştü. Ancak, model dış borç ve verimsizliği artırdı; 1970'ler sonunda krizlere neden oldu. Eleştiri: Koruma, rekabeti azalttı ve bağımlılığı sürdürdü.

Multidisipliner Sorgulama ve Eleştiri

Psikolojik Boyut: Dönüşüm, bireysel stresi artırdı; hızlı sanayileşme, kırsal göçle sosyal izolasyon ve anksiyete yarattı. Krizler, düşük özsaygı ve üretkenlik kaybına yol açtı.

Sosyolojik Boyut: Karma model, sınıf çatışmalarını derinleştirdi; gelir eşitsizliği arttı, sendikalar zayıfladı. Kırsal-kentsel bölünme, kültürel erozyona neden oldu.

Felsefi Boyut: Etatizm, bireyciliği sınırladı; eleştirmenler, devletin aşırı müdahalesini özgürlük kaybı olarak gördü. İthal ikame, bağımlı kalkınmayı sürdürdü, sosyal adaleti yok saydı.

Diyalektik Analiz: Tez, Antitez ve Sentez

Tez: Karma ekonomi, büyüme ve sanayileşme sağladı; planlar istikrar getirdi.

Antitez: Süreçler, eşitsizlikleri derinleştirdi: Psikolojik stres, sosyolojik bölünmeler ve felsefi olarak etatizm, sınıfsal çatışmaları gizledi. Tarihsel bağımlılık devam etti, krizler çoğaldı.

Sentez: Dengeli bir yaklaşım gereklidir: Planlı kalkınmayı sosyal politikalarla entegre etmek, devlet müdahalesini azaltarak sürdürülebilir büyüme sağlamak.

Sonuç

Türkiye'nin 1950-1980 karma ekonomi dönemi, büyüme sağlarken sosyal ve ekonomik maliyetler doğurdu. Multidisipliner sorgulama, alternatif politikaların (sosyal güvenlik, rekabet) önemini vurgular. Gelecek çalışmalar, post-1980 etkilere odaklanmalıdır.

Kaynakça

[0] Economic history of Turkey. Wikipedia, 2024.
[1] Turkish Economic Development: An Overview. NBER, n.d.
[4] Economic History of Turkey. San Jose State University, n.d.
[5] The Turkish Economy: Past and Present. Springer, 2002.
[7] The state and industrialization in Turkey since the nineteenth century. ScienceDirect, 2024.
[10] State Planning Organization (Turkey). Wikipedia, 2024.
[11] The rise and fall of community development in rural Turkey, 1960-1980. Wiley, 2024.
[15] Development and spatial distribution of industry in Turkey between 1950-1980. ResearchGate, 2019.
[25] Democrat Party (Turkey, 1946–1960). Wikipedia, 2024.
[27] Turkey's Economy Under the Generals. MERIP, 1984.
[28] The Rule of the Democratic Party, 1950–60. Cankaya University, n.d.
[31] Economic Developments in Turkey During the Democrat Party Period (1950-1960). ResearchGate, 2014.
[32] The effect of democratization process on economic agriculture in Turkey. DergiPark, 2020.
[40] Import-Substituting Industrialization Strategy and Planning Experience in Turkey, 1960-1980. Springer, 2022.
[41] Import Substitute Industrialization Experience of Türkiye. DergiPark, 2023.
[54] TÜRKİYE EKONOMİSİ. Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri, 2022.
[61] Economic sociology in Turkey: A historic overview. EconStor, n.d.
[63] Economic change in twentieth-century Turkey: is the glass more than half empty? ATA Bogazici, 2007.
[64] Turkish Politics and Class Struggle, 1950-1975. MERIP, 1980.
[65] THE Political Economy of Turkey since the End of World War II. Academic OUP, n.d.
[68] The politics of the urban land market in Turkey: 1950-1980. Ayse Oncu, n.d.
[73] A Critical View About the Historical Change Line of the Development Path of the Turkish Economy. ResearchGate, 2023.
[74] High-Quality Versus Low-Quality Growth in Turkey - Causes and Consequences. MIT Economics, n.d.
[76] The Rise and Fall of Import Substitution. NBER, 2020.
[79] Boundaries on Turkish export-oriented industrialization. SpringerOpen, 2020.
[80] The State and Industrialization in Turkey Since the Nineteenth Century. Hoover, 2023.
[90] Türkiye Ekonomisinin Büyüme Dinamikleri Üzerine Bir Değerlendirme. DergiPark, 2015.