Özet:

"Post-Keynesyen İktisat (20. yüzyıl)

Temsilciler: Joan Robinson, Hyman Minsky.

Temel Görüş: Keynes’in temel görüşlerini genişleterek belirsizlik, finansal istikrarsızlık ve gelir dağılımı eşitsizliği üzerine odaklanır. Devlet müdahalesini gerekli görür.

Önemli Kavramlar: Finansal krizler, içsel para."

Bu makale, Mustafa Kemal Atatürk'ün iktidar döneminde (1923-1938) uygulanan ekonomi politikalarını, Post-Keynesyen İktisat'ın temel kavramları olan belirsizlik, içsel para yaratımı, finansal istikrarsızlık hipotezi ve gelir dağılımı merceğinden analiz etmeyi amaçlamaktadır. Çalışma, 1929 Büyük Buhranı'nın radikal bir dönüşüme sebep olduğu bu dönemi, devlet müdahalesinin sadece bir tercih değil, belirsizlik koşullarında zorunluluk olduğu tezi üzerinden inceler. Antitez olarak, bu müdahaleci modelin, devlet bankaları (Ziraat Bankası, İş Bankası) ve Sümerbank gibi KİT'ler aracılığıyla "içsel" bir para ve kredi mekanizması yarattığı, ancak bu yapının gelir dağılımını dengelenmekten ziyade yeni bir "seçkinler sınıfı"nı beslediği öne sürülmektedir. Sentez ise, Erken Cumhuriyet'in finansal sisteminin, Minsky'nin tanımladığı anlamda "istikrarlı bir yapının istikrarsızlığa eğilimi"ni barındırdığı ve devletçiliğin, Joan Robinson'un vurguladığı türden bir gelir dağılımı adaletsizliğini çözmekten ziyade sanayileşmeyi önceleyen bir amaç güttüğüdür. Makale, bu argümanları tarihsel, sosyolojik ve felsefi bağlamla desteklemektedir.

Anahtar Kelimeler: Post-Keynesyen İktisat, Devletçilik, İçsel Para, Finansal İstikrarsızlık Hipotezi, Gelir Dağılımı, Erken Cumhuriyet, Belirsizlik.

Giriş: Teorik Çerçeve ve Tarihsel Bağlam

Post-Keynesyen iktisat, piyasaların doğal olarak istikrara kavuşacağı neoklasik varsayımı reddeder. Onun yerine, radikal belirsizlik (geleceğin olasılıklarla değil, bilinmezlikle dolu olması), içsel para (para arzının merkez bankalarınca değil, ticari bankaların kredi verme kararlarıyla belirlenmesi) ve finansal istikrarsızlık hipotezi (istikrarın, spekülasyonu ve nihayetinde krizleri beslemesi) üzerine odaklanır. Ayrıca, gelir dağılımının bir sonuç değil, ekonomik sistemin merkezinde yer alan bir belirleyen olduğunu vurgular.

1923'te kurulan Türkiye Cumhuriyeti, tam da böyle bir belirsizlik ortamında doğdu. Lozan Antlaşması'nın kısıtları, azınlıkların tasfiyesi ile ticari hayatın sekteye uğraması ve 1929 Dünya Buhranı, Keynes'in "hayvanî güdüler" (animal spirits) dediği, yatırımcıların iyimserlik ve güven duygusunu derinden zedeledi. Bu koşullar, özel sektörün yatırım yapmakta isteksiz olduğu, dolayısıyla devletin yatırımcı olarak öne çıkmak zorunda kaldığı bir ortam yarattı.

1. Post-Keynesyen Bir Tez: Belirsizlik ve Devlet Müdahalesinin Zorunluluğu

Belirsizlik ve Yatırım Çöküşü: 1929 Buhranı, Türkiye'nin ana ihraç malları olan tarım ürünleri fiyatlarını çökertti. Bu radikal belirsizlik ortamında, özel teşebbüsün uzun vadeli, sermaye-yoğun sanayi yatırımları yapması beklenemezdi. Hyman Minsky'nin ifadesiyle, ekonomik aktörler "borç verilebilir fonlar"a değil, likiditeye yöneldi.

Devlet: "Yatırımcı olarak Son Çare": Bu durum, devleti yatırımcı olarak son çare (investor of last resort) konumuna itti. 1930'ların devletçilik politikası, özel sektörün doldurmadığı yatırım boşluğunu doldurmak için tasarlandı. Bu, Post-Keynesyenlerin savunduğu gibi, piyasa başarısızlığına bir müdahale değil, piyasanın var olmadığı koşullarda piyasanın kendisini inşa etme hamlesiydi.

İçsel Para Mekanizması Olarak Devlet Bankaları: Türkiye'de özel bankacılık sektörü zayıf olduğu için, "içsel para" yaratma mekanizması devlet bankaları (TC Ziraat Bankası, Türkiye İş Bankası) ve sonrasında Sümerbank, Etibank gibi sanayi kuruluşları üzerinden işledi. Bu kuruluşlar, merkez bankasından bağımsız bir şekilde, devlet garantisiyle kredi yaratarak ve yatırım yaparak fiilen bir "içsel para yaratma odağı" haline geldiler.

2. Post-Keynesyen Bir Antitez: Finansal Yapı ve Gelir Dağılımındaki Çarpıklıklar

Finansal İstikrarsızlığın Tohumları: Minsky'nin Finansal İstikrarsızlık Hipotezi, istikrarlı dönemlerin spekülatif ve Ponzi finansman biçimlerini teşvik ettiğini, bu durumun da nihayetinde krize yol açtığını söyler. Erken Cumhuriyet'te devlet, finansal sistemin neredeyse tek hakimiydi. Bu durum, kısa vadede istikrar sağladı ancak uzun vadede iki sorun yarattı:

Riske Göre Fiyatlanmayan Krediler: Krediler piyasa koşullarına göre değil, siyasi önceliklere göre dağıtılmaya başlandı.

Özel Sektörün Finansal Derinleşme Eksikliği: Devletin hakim olduğu bir finans sisteminde, rekabetçi ve dinamik bir özel bankacılık sektörü gelişemedi.

Gelir Dağılımı: Robinsoncu Bir Eleştiri: Joan Robinson, kapitalizmin temel sorununun verimsizlik değil, adaletsiz gelir dağılımı olduğunu vurgular. Devletçi sanayileşme modeli, kârları ve birikimi, geniş köylü kitlesinden ve işçi sınıfından, devlet eliyle yeni oluşturulan sanayici ve tüccar bir sınıfa transfer etti. Şehirlerdeki modern sektörlerle kırsaldaki geleneksel tarım sektörü arasında derin bir verimlilik ve gelir uçurumu oluştu. Ücretler, siyasi bir kararla düşük tutularak yatırımlar için kaynak yaratıldı; bu da iç pazarın ve tüketim kapasitesinin sınırlı kalmasına neden oldu.

3. Sosyolojik, Psikolojik ve Felsefi Boyutların Post-Keynesyen Yorumu

Sosyolojik (Yapısal Güç İlişkileri): Post-Keynesyenler, gelir dağılımını sınıfsal güç mücadelesinin bir sonucu olarak görür. Erken Cumhuriyet'te, devlet bürokrasisi ve onun himaye ettiği ticaret erbabı, ekonomik fazlanın dağıtımında belirleyici güç haline geldi. Bu, toprak ağalarının gücünü kırmak için bilinçli bir strateji olsa da, yerine yeni bir "devlet burjuvazisi" sınıfı inşa etti.

Psikolojik (Belirsizlik ve Güven): Toplumun "hayvanî güdüleri", Kurtuluş Savaşı'nın zaferle bitmesi ve Atatürk'ün karizmatik liderliği sayesinde bir ölçüde onarıldı. Ancak ekonomideki belirsizlik, halkta bir devlete bağımlılık psikolojisi yarattı. İktisadi kalkınma, bireyin girişimciliğinden ziyade, devletin "lütuf ve himmetine" bağlı görülmeye başlandı.

Felsefi (Pozitivizm ve Toplum Mühendisliği): Dönemin hakim pozitivizm anlayışı, ekonominin de "akılcı bir planlama" ile yönetilebileceği inancını besledi. Bu, Post-Keynesyenlerin vurguladığı radikal belirsizliği görmezden gelen, aşırı iyimser bir mühendislik zihniyetini yansıtıyordu. Planlama, piyasanın kaotik doğasını ıslah etme çabasıydı.

Sentez ve Sonuç: İstikrarsız Bir İstikrarın Diyalektiği

Post-Keynesyen bir bakış, Atatürk dönemi ekonomisini diyalektik bir çerçevede yorumlamamıza olanak tanır:

Tez: 1929 sonrası derin belirsizlik koşulları, devlet müdahalesini kaçınılmaz kıldı. Devlet, içsel para yaratma mekanizmalarını harekete geçirerek, özel sektörün giremeyeceği alanlarda yatırım yaptı ve temel bir sanayi altyapısı inşa etti.

Antitez: Bu müdahaleci model, Minskyen anlamda uzun vadede istikrarsızlığa yol açabilecek bir finansal yapı (kredilerin siyasileşmesi, özel sektörün gelişmemesi) inşa etti. Aynı zamanda, Joan Robinson'un işaret ettiği türden, iç pazarı kısıtlayan ve sınıfsal eşitsizlikleri derinleştiren bir gelir dağılımı modeline yol açtı.

Sentez: Erken Cumhuriyet'in ekonomik modeli, "istikrarsız bir istikrar" yarattı. Kısa vadede, belirsizliği kontrol altına alan ve büyümeyi sağlayan istikrarlı bir yapı kurdu. Ancak bu yapının kendisi (devletin ekonomideki ağırlığı, siyasetle finansın iç içe geçmesi, gelir dağılımındaki adaletsizlik), Türkiye'nin gelecekteki ekonomik krizlerinin ve yapısal sorunlarının (örn. kronik cari açık, düşük tasarruf oranı) tohumlarını attı. Sonuç olarak, devletçilik, belirsizliğe verilen olağanüstü bir tepkiydi ancak bu tepki, kendi içinde yeni ve farklı türden belirsizlikler ve istikrarsızlıklar üretti.

Kaynakça

Post-Keynesyen Teoriye İlişkin Kaynaklar:

Minsky, Hyman P. (2008). Stabilizing an Unstable Economy. McGraw-Hill Professional.

Robinson, Joan. (2006). The Economics of Imperfect Competition. Palgrave Macmillan.

Lavoie, Marc. (2014). Post-Keynesian Economics: New Foundations. Edward Elgar Publishing.

Wray, L. Randall. (2015). Modern Money Theory: A Primer on Macroeconomics for Sovereign Monetary Systems. Palgrave Macmillan. (İçsel para kavramını anlamak için).

Tarihsel ve Analitik Kaynaklar (Türkçe):

Boratav, Korkut. (2003). *Türkiye İktisat Tarihi 1908-2002.* İmge Kitabevi. (Gelir dağılımı ve sınıfsal analiz için temel kaynak).

Tekeli, İlhan & İlkin, Selim. (1982). Uygulamaya Geçerken Türkiye'de Devletçiliğin Oluşumu. ODTÜ Gelişme Dergisi Özel Sayısı.

Aysan, Mustafa. (2007). Atatürk’ün Ekonomi Politikası: Devletçilik. Kaynak Yayınları.

Kocabaşoğlu, Uygur & Sükan, Sana. (2010). Türkiye’de Milli İktisat ve Devletçilik. İletişim Yayınları.

İkincil Kaynaklar (İngilizce):

Pamuk, Şevket. (2018). Uneven Centuries: Economic Development of Turkey since 1820. Princeton University Press. (Uzun dönemli iktisadi trendler için).

Hale, William. (1981). The Political and Economic Development of Modern Turkey. Croom Helm.

Keyder, Çağlar. (1987). State and Class in Turkey: A Study in Capitalist Development. Verso Books. (Sınıfsal analiz için).