Güneydoğu Anadolu'nun kadim kentlerinden Adıyaman'ın Merkez ilçesine bağlı, yerel halk arasında Balyan adıyla da bilinen Yaylakonak Beldesi, sahip olduğu doğal su kaynakları potansiyeli ve asırlar öncesinden günümüze ulaşan tarihi çeşmeleriyle önemli bir kültürel miras alanıdır. Yaylakonak'ın coğrafyası, dağlık yapısı sayesinde zengin su kaynaklarına ev sahipliği yapmış, bu durum yerleşimin ve toplumsal hayatın temelini oluşturmuştur.

Bölüm I: Yaylakonak'ın Hayat Veren Doğal Su Kaynakları
Belde, çevresindeki dağlık alanlardan beslenen ve bölgenin yaşam damarı olan önemli su kaynaklarına sahiptir. Bu kaynaklar, bölgenin tarım ve hayvancılığı için hayati önem taşır. El yazması notlarda bu kaynaklar arasında özellikle şunlar vurgulanmaktadır:
Gürlevik/Gönlüaçık Suyu: Bölgenin en bilinen ve su debisi yüksek ana kaynaklarından biri olup, yerel yaşam için kritik öneme sahiptir.
Törkmen Pınarı
Çatal Pınar
Uzun Pınar
Zivar Göleti
Bu pınar ve göletler, bölgenin karasal iklim koşullarında bile su ihtiyacının büyük bir kısmını karşılayarak Yaylakonak'ın verimli topraklarının hayat bulmasını sağlamıştır.
Bölüm II: Tarihin Sessiz Tanıkları - Yaylakonak'ın Çeşme Mirası
Yaylakonak Beldesi'nin kültürel ve tarihi zenginliğini yansıtan en çarpıcı unsurlardan biri de sayısız tarihi çeşmeleridir. Bu yapılar, yüzyıllardır sadece su sağlamakla kalmamış, aynı zamanda sosyal toplanma ve dinlenme noktaları olarak da işlev görmüştür.
Belde sınırları içinde, eldeki notlara göre, 16 adet tarihi çeşme ve su yapısı tespit edilmiştir. Bu çeşmelerin birçoğu, önemli dere yatakları olan Çatal Dere ve Çıncık Dere mevkiilerinde yoğunlaşmıştır.
Önemli çeşmeler ve su yapıları ile bulundukları mevkiler:
Çeşme Adı Mevkii ve Önemli Notlar
Muj Asma Çeşmesi İncirlik dere ( Han Dere ) mevkiinde, tarihi ipek yolu üzerinde bulunmasıyla kültürel ve stratejik açıdan büyük önem taşır.
Kantara Çeşmesi Karaçalı düz yazısı mevkiinde bulunur.
Yaylakonak Merkez Çeşmesi Romo yanı olarak bilinen merkezi bir konumdadır.
İnceköz / Gönlüavuç Çıncık Dere mevkiinde yer alan bir su yapısıdır.
Türkmen Çeşmesi Çıncık Dere'de bulunur. ( İncekoz)
Çatal Dere Çeşmeleri Soku Çibek, Çoban, Sorgin, İstanbul, Sarı Murat, Fatma Pınar, Ori Rasık ve Uzun Pınar Çeşmeleri bu kritik su havzasında yoğunlaşmıştır.
Zıvar Göleti Listede yer alan önemli bir su birikimi alanıdır.

Özellikle Muj Asma Çeşmesi'nin İpek Yolu üzerindeki konumu ve Gürlevik Suyu gibi ana kaynakların varlığı, Yaylakonak'ın tarih boyunca sadece yerel bir yerleşim değil, aynı zamanda bölgesel güzergahlar üzerinde de önemli bir durak olduğunu kanıtlamaktadır.
Sonuç
Adıyaman'ın Yaylakonak (Balyan) Beldesi, doğal su kaynaklarının cömertliği ile insan eliyle inşa edilmiş tarihi çeşmelerin uyum içinde olduğu eşsiz bir mirasa sahiptir. Bu çeşmeler ve pınarlar, sadece fiziksel yapılar değil, aynı zamanda beldenin tarihi, kültürü ve sosyal yaşamının somutlaşmış halidir. Bu kadim su mirasının korunması ve gelecek nesillere aktarılması, Yaylakonak'ın kimliğini yaşatmak adına hayati bir sorumluluktur.