Alevi Yolculuğunun Haritası: Terk ve Tekmil
Alevilik, durağan bir inanç veya sadece şekilsel ibadetler bütünü değildir; o, insanın özüne doğru yaptığı manevi ve sürekli bir yolculuktur. Bu yolculuğun haritası ve manevi merdiveni, Dört Kapı Kırk Makam ilkesinde somutlaşmıştır.
Dört Kapı Kırk Makam, Hacı Bektaş-ı Veli felsefesinin temelini oluşturur ve İnsan-ı Kâmil (Olgun İnsan) olma hedefine ulaşmak için canın kat etmesi gereken manevi aşamaları ve ahlaki disiplinleri tarif eder. Bu, Tarikat (Yol) adını verdiğimiz manevi eğitimin sistemidir. Her kapı, canın nefsini (benliğini) terbiye etmek için attığı önemli bir adımı, her makam ise o kapı içinde öğrenilmesi ve uygulanması gereken ahlaki ve ilmi dersleri temsil eder.
Bu, bir terk ve tekmil (bırakma ve tamamlama) sürecidir; her makamda kötü huylar terk edilir, iyi huylar tamamlanır.
Birinci Kapı: Şeriat (Kural) Kapısı (10 Makam)
Şeriat, dinin ilk ve en görünür kapısıdır; zahiri (dışsal) kuralları ve toplumsal düzeni ifade eder. Alevilikte bu kapı, kuru bir kuralcılık değil, toplumsal düzen ve ahlaki başlangıç noktası olarak görülür. Bu kapıdaki 10 makam, canın en temel ahlaki ve dini sorumluluklarını yerine getirmesini öğretir:
Temel Makamlar: İman etmeyi, helal kazanmayı, namuslu olmayı, Allah’a şükretmeyi ve zalim olmamayı öğrenmek. Eline, Diline, Beline sahip olma düsturunun temelleri burada atılır.
Amaç: Canı, manevi yola hazırlamak ve toplumsal ahlakını düzeltmek.
İkinci Kapı: Tarikat (Yol) Kapısı (10 Makam)
Tarikat, canın manevi yolculuğa İkrar vererek (söz vererek) resmen girdiği ve bir Pir’e (mürşide) bağlandığı kapıdır. Bu, artık sadece kurala uymak değil, aşk ve teslimiyetle yola yürümek demektir.
Temel Makamlar: Bir mürşide bağlanmak, canlarla Musahip (yol kardeşi) olmak, nefsini terbiye etmek, giydiği lokmasını (yediğini) bölüşmek ve Hizmet’e talip olmak.
Musahiplik: Bu kapının en önemli erkanıdır. Musahiplik, iki ailenin birbirine yol kardeşi olması, yani bir ömür boyu maddi ve manevi olarak birbirine destek olma, birbirinin sırrını ve ayıbını örtme sözü vermesidir. Musahipsiz Cem’e girilmez.
Amaç: Ego ve kibirden arınarak Gönül Birliğini sağlamak ve canı manevi disipline sokmak.
Üçüncü Kapı: Marifet (Biliş) Kapısı (10 Makam)
Marifet, bilgi ve irfan kapısıdır. Bu kapıya gelen can, artık Batınî İlimler ile tanışır; Hakikat’in sırlarını çözmeye, Vahdet-i Vücud'u anlamaya başlar. Bu makamlar, kişinin dünyevi tutkulardan uzaklaşarak gönül gözünü açmasını sağlar.
Temel Makamlar: Gönlü pak (temiz) kılmak, alçakgönüllü olmak (Tevazu), sabretmek, cömert olmak, korkmamak ve doğru sözlü olmak. Bu aşamada Can, dünyayı gönlünden çıkarmayı öğrenir.
Amaç: Kuru bilgiden kurtulup İrfan’a ulaşmak; Hak’kı sadece akılla değil, aynı zamanda Gönül Gözü ile de görmeyi öğrenmek.
Dördüncü Kapı: Hakikat (Gerçek) Kapısı (10 Makam)
Hakikat, Alevi yolculuğunun zirvesi ve son durağıdır. Bu kapıya ulaşan Can, İnsan-ı Kâmil mertebesine yakınlaşmış, Hak ile Halk arasında bir köprü olmuştur. Artık ibadetler zorunluluktan değil, tamamen Aşk’tan ve Rızalık’tan kaynaklanır. Bu mertebe, Enel Hak bilincinin yaşandığı yerdir.
Temel Makamlar: Kendini (nefsini) bilmek (Nefsini Bilen Rabbini Bilir), yetmiş iki millete bir gözle bakmak, sırrı ifşa etmemek, Sema’yı (Evreni) ve tüm varlığı sevmek, Allah’ın tecelli ettiği her yerde O’nu görme idrakine ermek.
Amaç: İkilikten (ikilikten) kurtulup Birlik’e ermek (Tevhid/Vahdet-i Vücud), Hak’kın yeryüzündeki sureti olarak adil ve kâmil bir hayat sürmek.
Dört Kapı Kırk Makam, Aleviliğin sadece bir inanç teorisi değil, aynı zamanda aşama aşama yükseltilen bir ahlak felsefesi olduğunu kanıtlar. Bu yolun her makamı, canı daha saf, daha adil ve daha sevgi dolu bir İnsan-ı Kâmil yapma gayretidir.
Sonraki Bölümde: Alevi toplum düzeninin temel taşları olan Musahiplik ve Görgü Cem'i konuları ele alınacaktır.