Çorum Alaca’da bulunan ve bakımsızlık yüzünden yok olma tehlikesi yaşayan bir tarihi mirasımızla ilgili derlediğim bilgileri değerli okuyucularımızla paylaşmak istiyorum. Umarım Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkilileri, yok olmayla karşı karşıya olan bu tarihi mirasımıza sahip çıkarlar. Unutmayalım ki, geçmişine sahip çıkmayan milletlerin gelecekleri de garanti altında değildir.
Alaca İlçesinin 3 km. güneyinde bulunan medrese pek az tanınan fakat orijinal bir mimari düzen göstermesi bakımından son derece ilginç bir yapıdır. Açık avlulu Anadolu Selçuklu medreselerinin tipik bir örneğidir. Mimari olarak 1.Alaaddin Keykubat (1218-1236) döneminin karakteristik özelliklerine sahiptir.Kitabesi olmadığı için yapım tarihi belli olmayan ancak mimari özellikleri göz önüne alınarak 13.yy a tarihlenen yapı çevresindeki yapılarla birlikte bir külliye görünümü vermektedir. Bu yönüyle Kayseri Hunat Hatun Medrese kompleksini hatırlatır.Birbirine geçme iki bölüm halinde düzenlenmiş olan yapı kompleksine doğudaki beyaz ve siyah mermerden yapılmış portalle giriş sağlanmaktadır. Sanat tarihi açısından oldukça önemli olan ve basit bir bordürün çerçevelediği portalin kapı nişi derin ve kemeri altı sıra stalaktit (Mukarnas) dolguludur. Altta üzerinde yazı bulunmayan levha ile levhanın iki yanında iki oymalı kabara yer almaktadır. 13.yy. ortalarına tarihlenen bu Selçuklu portalinden giriş holüne geçilmektedir. Dikdörtgen planlı holün kuzeyinde iki kademeli olarak dışarıya çıkıntı yapan bir kanat mevcuttur. Kuzey duvarında bulunan ocak yeri bu mekanın yapı komleksine ait aşevi olduğunu göstermektedir. Giriş holünün batı duvarında kesme taştan örülmüş, kemerli basit bir kapı ile avluya geçilmektedir. Giriş kapısıyla avlu arasında bir eyvan ve avlu ile eyvanın yanlarında odaların bulunduğu mevcut olan duvar kalıntılarından anlaşılmaktadır. Avlunun güneyinde ise ana eyvan ile eyvanın batısında bir oda, doğusunda türbe yer almaktadır.
Yapıyla ilgili vakfiye , yapım kitabesi olmadığından, banisi ve sanatçısı hakkında bilgimiz bulunmamaktadır(1)
Sonradan yapılan tadilatlarla ana eyvanın güney duvarına kapı açılarak, bu bölüme geçiş sağlanmıştır.
Medrese birbirine geçme iki bölüm halinde düzenlenmiştir.Beyaz ve siyah mermerden yapılmış portal binanın doğusunda yer alır. Portalden medresenin giriş holüne geçilir.İzlerden buranın üstünün tonoz örtülü olduğu anlaşılıyor.Giriş holünün kuzeyinde iki kademeli olarak dışarı çıkıntı yapan bir kanat bulunur. Giriş holünde olduğu gibi, eyvan biçimindeki iki kademeli hacmin de üst yapısı çökmüştür. Kuzey duvarının ortasında bulunan ocak yeri burasının medresenin imareti olduğunda şüpheye bırakmaz. Giriş holünün batı duvarında bulunan kapı medrese avlusuna açılır. Avlunun iki yanında talebe hücreleri vardır. İzlerde anlaşıldığı kadarıyla giriş eyvanının doğusunda mazgal pencereli bir oda, batısında ise kubbeli küçük bir oda bulunur. Avlunun batısı binanın diğer kısımlarından daha haraptır. Güney kısmında, ortada bir eyvan, eyvanın batısında mazgal pencereli, beşik tonozlu oda, doğusunda iyi durumda olan türbe yer alır.(2)
“Çorum, Alaca ilçesinin 3 km. güneyinde bulunan Alaca Hüseyin Gazi Medresesi’ni XIII. Yüzyılda Selçuklulardan Alaca Hüseyin Paşa yaptırmıştır.

Medresenin diğer medreselerden farklı orijinal bir plan düzenlemesi vardır. Birbirine geçme iki bölüm halinde düzenlenmiş olan yapının doğusunda beyaz ve siyah mermerden 4.80 m. yüksekliğinde görkemli bir kapısı bulunmaktadır. Basit bir bordürün çerçevelediği portal nişi derin, altı sıra stalaktit bezelidir. XIII.yüzyıl Selçuklu portalinden giriş holüne geçilmektedir.
Dikdörtgen planlı bu holün kuzeyinde iki kademeli olarak dışarıya çıkıntı yapan bir yan bölüm görülmektedir. Kuzey duvarında bulunan ocak bu yerin aşevi olduğuna işaret etmektedir. Buradan geçilen medrese avlusu 3.30 x 4.35 m. ölçüsünde olup çevresine tonozlu odalar sıralanmıştır. Avlu çevresindeki izlerden medrese odalarını önünde bir revak olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca avlunun bir kenarında Alaca Hüseyin Paşa’nın türbesi bulunmaktadır.

Medrese günümüze harap bir durumda gelebilmiştir.”(3)
“Günümüzde yapı kompleksinin çevresi, mal sahibi tarafından etrafı duvar ve tellerle çevrilmiştir. Hüseyin Gazi Külliyesi medrese, medresenin girişindeki aşevi, medresenin doğusunda türbe, medresenin kuzeyinde havuz, avlunun kuzeyinde çeşme ve kompleksin kuzeydoğusunda bugün depo olarak kullanılan misafirhane yapısından oluşmaktadır.”(4)
Medresedeki tek süsleme portalde bulunur.Mermer portali basit bir bordür çevirir. Kapı nişi derin ve kemeri altı sıra stalaktik dolguludur. Stalaktiklerin altında, üzerinde yazı bulunmayan siyah mermer kitabe levhası, levhanın yanında iki oymalı kabara bulunur. Üstünde ucu yukarı kalkık bir kemer bulunan kapının sövesi bir sıra beyaz bir sıra siyah mermerden geçmeli olarak yapılmıştır. Portalin yanlarında mihrabiyeler bulunur. Kapı nişinin köşelerinde ise süs kolonları konulmuştur. Bunlardan soldaki düşmüş, sağdakinin bitkisel motiflerle süslü yüksek başlığıyla gövdesinin üst kısmı yerinde durmaktadır.
Hüseyin Gazi Medresesi az tanınan fakat orijinal bir mimari düzen göstermesi bakımından önemlidir. Yapının yeri 1966 yılda tespit edilmiştir.

Türbe:
“Çorum Alaca ilçesinin güneyindeki Mahmudiye Köyü’nün yakınında bulunan XIII yüzyıla tarihlendirilen Hüseyin Gazi yapı topluluğunun türbesi, kaba moloz taştan yapılmıştır Yapı değişik dönemlerde yapılan onarımlar sonucu mimari özelliğini yitirmiştir “(2)

“Türbe, buradaki Hüseyin gazi yapı topluluğunun avlusunda yer almaktadır Dikdörtgen planlı olup, üzeri çapraz tonozla örtülüdür Dışarıdan görülen kubbenin sonradan yapıldığı sanılmaktadır Türbeye yuvarlak kemerli bir kapıdan girilmektedir Kapı kemerinin üzerine renkli mermerlerden yapılmış 12 köşeli bir yıldız motifi ile dört sıra halinde kitabesi yerleştirilmiştir Türbe içerisinde bir sanduka vardır Mezarın baş kısmında 12 dilimli bir mezar taşı bulunmaktadır ”(1)
KAYNAKÇA:
(1) Oktay Aslanapa; Anadolu Seçuklu Mimarisi, İstanbul 1992.
(2) Aptullah Kuran, Anadolu Medreseleri, C I, Ankara 1969.
(3)Çorum Kenthaber Gazetesi, 28.02.2008, Çorum
(4) Çorum Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü (www.corum.com.tr)