Araştırma:Enver ÖZÇAĞLAYAN
TARİHİMİZDE İLK MUTASAVVIFLAR (8)
Ahmet YESEVÎ
"Hikmetler"
YESEVÎ TARİKATI :


Ahmet Yesevi’nin kurucusu olduğu ve kendi adıyla anılan Yesevi’lik, diğer İslâmi tarikatlerden âdap ve erkân bakımından farklılıklar gösterir; esasta ise hiç bir farkları yoktur. O devir tarikatlerinde olduğu gibi Yesevi’likte de zühdi bir tasavvuf anlayışı hâkimdir. Bu anlayışın temelini "Tevhid" teşkil ettiği için, Yesevi’likte tarikat ile şeriat içiçedir.Tarikatın şeriat dışına taşması sonraki asırlarda gözükmektedir.
Yesevi Tarikatının esasları, âdap ve erkânı hakkındaki bilgilerimiz, bizzat Ahmet Yesevi’nin bize ulaşan hikmetlerine, kendisine mal edilen Fakr-nâme risalesine ve Yesevi dervişi olan Hazinî’nin Ahmet Yesevi ve tarikatı hakkında kımetli bilgileri ihtiva eden Cevahirü’l-ebrâr min emvâci’l-bihâr adlı eserine dayanmaktadır.Elde edilen bilgilere göre Yesevilik esasları şöyle sıralanabilir:

1- Tevhid’i esas alan Tasavvuf anlayışı,
2- Şeriate ve Hz. Peygamber’in sünnetine mutlak bağlılık,
3- Şeriata dayanan tarikat,
4- Riyâzet ve mücahede,
5- Halvet ve zikir.
Ayrıca uzunca maddeler halinde; Tarikate giren müridlerin uyması gereken durumlar. (Görevler)
Yukarıda kısaca belirttiğimiz ana maddeler dışında, tarikatın daha pek çok ince uygulaması bulunmaktadır.
Yesevilik, başlangıçta Seyhun havalisinde, daha sonra tüm Türkistan’da sür’atle yayılıp yerleşti ve zamanla Seyhun ötesindeki bozkırlara kadar genişledi.Moğol istilasından sonra da İran ve Azerbaycan Türkleri arasında rağbet gördü.M.XIII. asırda da Yesevi dervişleri vasıtasıyla Anadolu’ya geçti. Anadolu’da en önemli Yesevi dervişleri Hacı Bektaş-ı Velî ve Sarı Saltuk idi. Bektaşi ananelerine göreHacı Bektâş-ı Velî, Ahmet Yesevi’nin halifelerindendir.Bir rivayete göre de Hacı Bektâş-ı Velî, Ahmed-i Yesevi’nin halifelerinden Şeyh Lokman-ı Perende’nin müridi idi. Anadolu evliyasından Geyikli Baba, Abdal Mûsa, ve Horoz Dede’de Ahmed-i Yesevi’nin halifeleri arasında sayılmaktadır.
Menkibeye göre Ahmed-i Yesevi, Sarı Saltuk’u 700 kişi ile Hacı Bektaş-ı Veli’ye yardım etmesi için Rum’a (Anadolu’ya) göndermiştir, beline de meşhur tahta kılıcını kuşatmıştır. Anadolu’ya gelen Sarı Saltuk’u, Hacı Bektaş-ı Veli Rumeli’ye gönderir. Sarı Saltuk birçok yerleri fethile, halkını Müslüman yapar.Bu menkibe Anadolu ve Rumeli dışında diğer Türk ülkelerine de yayılmıştır.Sülûk silsilesi bakımından Yesevi’likten gelen başlıca tarikatlar Anadolu’da süratle yayılan Bektaşilik ile Mâverâünnehr ve Horasan’da yayılan Nakşibendilik’tir.
Yesevi’lik, Anadolu’da ortaya çıkan Babailik ve Haydarîlik tarikatleri üzerinde de tesirli
olmuştur. Kazak bozkırlarında yaşayan göçebe Türk halkı büyük bir sadakatle Yesevi’lik ananesine bağlı kaldıkları için başka tarikatlar buralarda yaşama şansı bulamamışlardır.

HİKMET’LERİN GEÇMİŞ VE GÜNÜMÜZ DİLİ ÖRNEKLERİ:
l
Bismil’lâh dip beyân eyley hikmet aytıp
Tâliberge dürrü güher saçtım muna
Riyâzetni katığ tartıp kanlar yutup
Min defer-i sânii sözin açtım muna
2
Sözni aydım her kim bolsa dîdâr taleb
Cannı cânğâ peyvend kılıp rengni ulap
Garip, fakir yetimlerni könglin avlap
Köngli bütün halâyıktan kaçtım muna

3
Kayda görseng köngli sınuk merhem bolğıl
Andağ mazlum yolda kalsa hemdem bolğıl
Rûz-ı mahşer dergâhığa mahrem bolğıl
Mâ vü menlik halayıkdın kiçtim muna
4
Ğarib fakîr yetîmlerni Resul sordu
Uşol tûni Mi’râc çıkıp dîdâr kördi
Kaytıp tüşüp ğarîb yetim izlep yördi
Garîple mi izin izlep tüştüm muna
5
Ümmet bolsanğ ğarîplerge tâbi bolğıl
Âyet hadis her kim aytsa sâni bolğıl
Rızk u rûzî her ne birse kâni bolğıl
Kâni bolup şevk şarâbın içtim muna
Devam Edecek