31 Ocak 1928’de Cumhuriyetimizin eğitim alanındaki ilk sivil toplum kuruluşu olarak, Birinci Büyük Millet Meclisinin toplandığı binada “Türk Maarif Cemiyeti” adıyla hayat buldu. Ülkemizde 1923-1924 eğitim öğretim döneminde 72 ortaokul ve 23 lisede eğitim gören sadece 7.146 öğrenci vardı.

Türk Eğitim Derneği’nin çalışmalarına başlamasından sonra, kurucusu Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’e, Derneğin “yüksek koruyucusu” olmaları dileğinde bulunulmuş ve kendisi de bunu kabul etmiştir.

Kamu yararına çalışıp kâr amacı gütmeyen Türkiye Maarif Vakfı, tüm ülkelerde okul öncesinden yükseköğretime, örgün öğretimden yaygın eğitime her türlü etkin çalışmayı gerçekleştirmektedir. İnsanlığın ortak birikimi ile Anadolu’nun irfan geleneğini esas alarak iyi insan yetiştirmek.

BURSA AMERİKAN KOLEJİ VE MİSYONERLİK FAALİYETLERİ

Bursa Amerikan Kız Mektebi, 1876-1928 yılları arasında Bursa’da hizmet vermiş lise düzeyinde bir okuldur.

Ülkedeki diğer Amerikan okulları arasında büyük bir önemi olmayan, 5 sınıflı küçük bir okuldu. Okulda din propagandası yapıldığı, bazı öğrencilerin öğretmenlerinin etkisi ile Hristiyan olduğu iddiasının 1928’de gazetelerde yer alması ile Türk basınında gündeme geldi. Türkiye’deki Amerikan okulları sorunu bu olay üzerine Türk-Amerikan ilişkilerinde bir kriz niteliğini kazandı ve okul kapatıldı.

Okulun binası, Türk Maarif Cemiyeti (Türk Eğitim Derneği) tarafından alınarak cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa’nın himayesinde Bursa Kız Lisesi binası olarak kullanılmıştır.
Okulun kapatılması ile sonuçlanan olaylar şöyle gelişti. 22 Ocak 1928’de Cumhuriyet Gazetesinde Bursa Amerikan Kız Koleji’nde okuyan 4 kız öğrencinin Hristiyanlığa geçtiği yolunda bir haber çıktı. İddiaya göre öğrenciler, sabah erken vakitte Amerikalı öğretmenlerle beraber dağlara, tepelere çıkıyor, yemeklerden önce hızlı hızlı bazı dualar okuyorlardı. Bu iddia Türk ve Amerikan basınında çok yer tuttu.

Müfettişlerin incelemesi sonucu 4 arkadaşın davranışlarında tuhaflık sezen ve onları takibe alan 12 kişilik bir öğrenci grubu arkadaşlarının hatıra defterlerini gizlice alarak içlerinde İsa’ya duyulan sevgi ve hristiyanlığın yüceliğine ilişkin ifadeler bulmuşlar, bunu Millî Eğitim Müdürüne ihbar etmişlerdi. Müfettişlerin incelemesi sırasında olay çığ gibi büyüdü, öğretmenlerin öğrencileri Hristiyanlığa teşvik etmek için yortu, yılbaşı ve Pazar günlerinde öğrencilere hediyeler verdikleri, hatıra olarak İncil dağıttıkları, yemekten önce İncil’den dualar okudukları, Protestan öğrencilere okul ücretlerinde indirim yaptıkları, karşı çıkanlara düşük notlar verdikleri iddiaları ortaya atıldı.

Okulun eski öğrencilerinden Sabiha Hanım ile Pakize Tarzi’nin de okulda okurken din değiştirdiği iddiası öne sürüldü. Müfettişler, 4 öğrencinin telkinler sonucu din değiştirdiği, öğretmenlerin görevlerini kötüye kullanmış oldukları yolunda rapor hazırladılar. Okul derhal kapatıldı.

Okul müdürü Miss Jillson, jimnastik öğretmeni Miss Sanderson, biyoloji öğretmeni Miss Day Hristiyanlık propagandası yaptıkları gerekçesiyle Bursa Sulh Ceza Mahkemesinde yargılandı ve üçer gün hapis cezası ile 3’er lira para cezasına çarptırıldı.

Üç Amerikalı kadının yargılanması ve ceza alması Amerikan kamuoyunda Türkiye aleyhine bir tepki yarattı. O dönemde ülkede sekiz Amerikan okulu bulunmakta ve geçici olarak kapalı bulunan Amerikan okularının yeninden açılması sorunu ABD ile Türkiye arasında 1925’ten beri devam etmekteydi. Türkiye’deki Amerikan okulları sorunu bu olay üzerine Türk-Amerikan ilişkilerinde bir kriz niteliğini kazandı. Bu olaydan sonra Millî Eğitim Bakanlığı Ahlâk Dersi, Türkiye Coğrafyası, Türkçe ve Türk Ticaret Hukukunun Türkçe okutulması ve Okulun Müdür Yardımcısı’nın Türk olması şartıyla, sadece Talas Koleji’nin açılmasına izin verdi. Bursa Kız Koleji kesin olarak kapatıldı ve bir daha açılmadı.

Bu olayın bu kadar büyümesi ve ulusal bir mesele halini alması tarihçiler tarafından cumhuriyetin kurucusu olan Mustafa Kemal Atatürk’ün konuya ne kadar önem verdiğinin bir göstergesidir. Konu ile Alakalı Saygı değer Hayri Yıldırım Hocamın çok detaylı bir kitabı var. Mutlaka Tavsiye ediyorum. Elimde 1937 yılı Türk Maarif Teşkilatı yıllığı var. Yıllıkta o döneme ait çok kapsamlı fotoğraf ve Yazılar bulunmaktadır. Türk Eğitim camiasının o meşhur Fulbright anlaşmasına kadar olan süreç maalesef Mustafa Kemal Atatürk’ün vefatı ile ortadan kalkıyor, Anıtkabir Müzesi’nde ki kitaplığını gördüğümde ne kadar akademik bir liderimizin olduğunu daha iyi anladım.
Misyoner cemiyetleri Anadolu’da cirit attığı şu günlerde Mustafa Kemal Atatürk’ün üç kızın din değiştirmesine verdiği tepkinin çeyreğini veremiyoruz. Bundan mütevellit şimdi soruyorum;
Bu milli eğitim meselesi ne olacak?
Maarif modeli dediğimiz model nedir?
Okullarda Milli Eğitim Bakanımız Üniversitelerde olan bitenlerden haberdar mı?
Yazılarımda defaatle söylediğim mevzularda hiç bir gelişme yok.
Gününüz güzel Hızır Nebi ve Ricaül Gayb erenleri yoldaşınız olsun.
Tanrı Türk’ü korusun.
Kaynak : Bursa Amerikan Kız Kolejinin Misyonerlik Davası
Hayri Yıldırım | KUM SAATİ YAYINLARI

Türk Maarif Cemiyeti
BURSA Kız Lisesi ve Mahalli Teşkilatı
1937
Not: Bu makale 19 Şubat 2025 günü sabit haber de tefrika edilmiştir.