AYDIN - IŞIK - NUR
Kökü ’’AYMAK’’ fiili olan ‘aydın’ kelimesinin ilk anlamı ışıktır. Bu kelime mecazen, görüşleriyle ve kaleme aldığı yazılarıyla topluma yön veren düşünür anlamında da kullanılır.
Aydın, aynı zamanda şehirlerimizden birinin adıdır.
İlk hecesi "Ay" olan en popüler isimler şunlardır:
Aycan, Aydan, Ayhan, Aynur, Aytaç, Ayten, Aybüke…
.
‘Aydın’ kelimesinin anlamı nedir?
Işığın bol olduğu yerler, aydınlık olarak nitelendirilir.
Toplumda ’’aydın’’ olarak nitelendirilen kişiler, açık fikirlidir ve başkalarının düşüncelerine saygı gösterirler.
‘Münevver’ kelimesi ile ‘aydın’ eş anlamlıdır.
.
‘Aydın’ İsminin Özellikleri:
Aydın isminin başına farklı kelimeler getirilerek birçok yeni isim türetilmiştir. Örneğin: Özaydın, Tanaydın, Günaydın…
Türkiye’de 90 bin civarında kişi ’Aydın’ ismini taşımakta.
.
‘Aydın’ İsminin Analizi
Haksızlığa tahammül edemez ve hakkını her yerde arar.
Mükemmeliyetçi olduğu için hem yakın çevresindeki insanları hem de kendisini eleştirir.
Tartışmaktan hoşlanmaz ama kimseyle kolay kolay uzlaşamaz.
Kendisine yapılan kötülüğü affetse bile hiçbir zaman unutmaz.
Koleksiyon yapmaya ve yeni hobiler edinmeye meyillidir.
Kurallara bağlı olsa da yeniliklere açıktır.
.
‘Aydın’ Kelimesinin Kökeni
Aydın, öz Türkçe bir isimdir ve Anadolu’da yaklaşık 10 asırdır kullanılmaktadır.
.
"Ay"lı Kelimeli İsimler:
Ayça, Ayşen, Ayşin, Ayfer, Günay, Seray, Şenay; Ayaz, Alpaydın, Barkay Eray…
.
‘AYDIN’ kelimesiyle ilgili kelime ve deyimlerden birkaç örnek:
Aydınlatmak: Bilgilendirmek, bir konuyu açıklığa kavuşturmak.
Aydınlığa çıkmak: Sorunların çözülüp rahat bir duruma gelmek.
Aydınlanma çağını yaşamak: Bilim, sanat ve düşünce alanında hızlı bir gelişme ve yenilik süreci geçirmek.
"GÖZ AYDINLIĞI" sevindirici bir haber için kullanılır ve “gözünüz aydın” denilir.
.
Aydın İsmi Kur’an’da Geçiyor mu?
Kuran’ı Kerim’de ‘Aydın’ kelimesi olmasa da birçok ayette aynı anlama gelen ‘Nur’ kelimesi geçmektedir.
.
Aymak:
Nesnesiz (nesne almayan) eylem
Bayılma, sarhoşluk, uyku durumu gibi bir durumdan kurtulup kendine gelmek, ayılmak.
"İçkiyi çok kaçırınca aymak uzun sürer."
.
MECAZEN:
Dalgınlıktan kurtulmak, kendine gelmek, aldatıldığının farkına varmak, gerçeği anlamak.
"Adam, aymak üzereyken sözü değiştirdim."
.
ESKİ TÜRKÇEDE AYMAK NE DEMEK?
Aymak sözü, ayırmak, ayrı bölmeler, grup, kabile, toplum anlamlarına gelir.
Türklerin yaşadığı Çin’in batı ve kuzey kesimi gibi yerlerde ‘aymak’ kelimesi bölge, ilçe; yöre için ‘idari’ anlamda kullanılmaktadır
Aymak kelimesi Türkçe ‘OYMAK’ veya Moğolca ‘AİMAG’ kelimelerinden gelir ve ‘BOY’ demektir.
.
TDK’ye göre ‘aymak’ kelimesi ise şu anlama gelmektedir:
- Kendine gelmek, aklı başına gelmek, ayılmak
- Gerçeği anlamak

"IŞIK" KELİMESİYLE İLGİLİ OALRAK:
"IŞIKLAR İÇİNDE UYUSUN”
Ölmüş bir kimsenin ışığa ihtiyacı yoktur.
‘IŞIK’tan ‘NUR’ kastediliyorsa nur, ışıktan farklıdır.
Nur’da manevilik vardır. Ruhu rahatlatıcı bir özellik vardır. Dua olarak söylendiğinde ‘öte dünyaya aitlik’ vardır.
-
‘IŞIK’ kelimesiyle ilgili birkaç deyim:
Işık olmak: Yol göstermek, rehberlik etmek.
Işık saçmak: Bilgelik veya mutluluk yaymak, çevresine olumlu bir enerji vermek.
Işık tutmak: Bir konuya açıklık getirmek, açıklamak veya yol göstermek.
Işığı sönmek: Karamsarlığa düşmek.
Dayanağı kalmamak. (Sevilen bir kişinin hayatını kaybetmesi ya da bir şeyin sona ermesi ile olumsuzluk, çaresizlik, yalnızlık yaşamak.)

"NUR" KELİMESİYLE İLGİLİ OALRAK:
Nur topu gibi: Sağlıklı, güzel ve kusursuz bebek için kullanılır.
Nur yüzlü / yüzü nurlu: Aydınlık, sevimli ve huzur veren bir yüze sahip olan kişiler için kullanılan bir ifadedir.
Daha çok dini mahiyette, ‘kalbinin duruluğu, saflığı, inancı yüzünden okunuyor’ gibi bir düşünce ve anlayışla söylenir.
İslam kültüründe ise "nur" genellikle ilahi ışık ve aydınlanma ile ilişkilendirilir.
Ay’ın bu ışığı yansıtması onu, ‘nur’un bir sembolü haline getirmiştir. Karanlıkları aydınlatan “ilahi ışık” anlamında değerlendirilir.
-
“NURLAR İÇİNDE YATSIN”
İslam’ın ölüm ve sonrasına ait açıklamalarına göre böyle bir ifadenin yeri ve manası yoktur.
Dindar bir Müslüman bu ifadeyi kullanmaz; çünkü kullanması caiz olmaz.
İslam inancında "nur," genellikle ilahî ışığı ve manevi aydınlanmayı ifade eder .
Bununla birlikte zaman içinde oluşan kültür ve anlayış, ölümü algılama ve dua biçimi kendiliğinden oluşan bir durumdur.
Kısaca, ölen kişinin ruhunun huzur içinde olması ve Allah’ın rahmetiyle nurlanması temennisi anlamında bir niyazdır. Bu nedenle bu tür ifadeler oldukça anlamlıdır ve kalanları teskin edicidir.
.
Abdülhak Hamit Tarhan’ın ‘Makber’ şiirinden bir beyit:
“Her yer karanlık pür-nûr o mevkî
Mağrip mi yoksa makber mi yâ Râb”
-
“NUR” ile ilgili pek çok isim kullanılmaktadır.
Nuray, Nuran, Nurhan, Nurdan, Nurcan, Nurten, Nursima, Aynur; Nuri, Nurullah, Nurol, Nurdoğan...
.
“NURLU YÜZ:
İnsanların siması biçim ve renklere göre değişir. Bu konuda Müslüman veya gayrimüslim fark etmez. Nice yakışıklı ateistler var, yüzleri nur gibi parlar. Nice Müslüman var ki yüzü “yakışıklı -parlak” olmayabilir.
Müslüman bir zenci ile ateist bir beyaz arasında da bu farkı görmek mümkündür.
Öyle anlaşılıyor ki, “nurlu sima / yüz" dediğimiz zaman, bunun bir zahirî (görünen), bir de bâtıni (görünmeyen, içsel) yüzü vardır.
Zahir sima, daha çok “yakışıklı, güzel, parlak” gibi kelimelerle ifade edilir. Bunda Müslüman ile gayrimüslim; salih (dürüst, erdemli, faziletli, inançlı) ile fasık (sapkın, inançsız, ahlaksız, günahkâr) arasında fark yoktur. Bu tamamen Allah’ın ezeli hikmetinin öngördüğü fiziksel yaratılıştan kaynaklanmaktadır.
Buna mukabil, “Din, Takva” eksenli ve batıni bir sima da söz konusudur.
Bu simaların güzel olanları için daha çok “nurlu, nurani” sözcükler kullanılır.
Bu sebeple, “yüzlerindeki simaları secde izleri ile tanınır” (Fetih, 48/29) mealindeki ayette dikkat çekilen simaları her zaman tanıma imkânı olmayabilir.
O, bazen siyah perdelerin geresinden akıp gelen takva dolu izlerle kendini gösterir. Bunu görmek için de bakanın “Allah’ın nuru ile gören bir ferasete sahip kimse” olması gerekir.
Nice siyah simaların perde gerisinde nurlu gönüller var ki, melekler bile onlardan hayâ eder.
Ve nice parlak, yakışıklı yüzlerin arka planında öyle karanlık gönüller var ki, zifiri geceler bile onlardan kaçar.” (Alıntıdan düzenleme)
*
SONUÇ OLARAK:
Türkçe’de kullandığımız her bir kelimeye, zaman içinde kendi benliğimizle, kimliğimizle, anlayışımızla, algımızla, inancımızla yeni ve hatta bazen farklı anlamlar kazandırmış ve yüklemiş olabiliriz.
Aydın - münevver – âlim – bilge kelimelerinin her birinin kullanıldığı yerler başka başkadır.
Aydın, ‘ışık’ demek değildir. Ancak ‘aydınlık’ kelimesi ‘karanlık, loş olmayan; bol ışıklı” anlamında kullanılabilir.
Işık, ‘nur’ demek hiç değildir.
Bunun için ‘ışıklar içinde uyusun’ ifadesi, ilahi veya uhrevi olmaktan çok dünyevi, gerçek anlamda ‘ışık’ anlamı ve algısı taşır.
Nur da tam olarak ‘ışık’ anlamında kullanılamaz.
‘Nur’ kelimesinde ‘ilahi’lik vardır.
Misal; çokça kullandığımız ‘ilahi aşk’, ‘ilahi adalet’ ifadeleri gibi ‘nurlar içinde uyusun’ da ilahi bir huzur, ilahi bir rahatlık için; Allah’ın affına mazhar olunması için, kalanların gidene duası, niyazı, temennisi, dileğidir.

Türkçe, milli kültürümüzün bayrağıdır.

Hikmet Çiftçi
08 Nisan 2025