Dr. İbrahim KARAER


Özet: Bu yazıda, Türk Ocaklarının ikinci faaliyet döneminde (1922-1931), Bakanlar Kurulunun Ocaklar hakkında almış olduğu kararlar değerlendirilecektir. Bu kararlar; Türk Ocaklarının kamu yararına çalışan dernek olarak kabul edilmesi, milliyet ve halkçılık düsturlarını benimseyen Türk Ocaklarının görevlerini başarıyla yerine getirebilmeleri için idare tarafından desteklenmesi; Ermeni ve Rumların terk ettiği ev, arsa, salon, sinema, gazino, otel ve benzeri gayrimenkullerin bedeli karşılığında Türk Ocaklarına satışı hakkındadır.

*
İstanbul Türk Ocağı 25 Mart 1912 tarihinde açılmış, savunduğu fikirler ve yaptığı faaliyetlerle Osmanlı toplumunu derinden etkilemiştir. Meşrutiyet döneminde aynı nizamname üzerine Osmanlı Devleti sınırları içinde ve dışında 35 kadar Türk Ocağı açılmıştır. Türk Ocağının savunduğu milliyetçilik, halkçılık ve medeniyetçilik düşünceleri; Türk Ocağı sayısından daha hızlı yayılmış, gençlikte büyük bir uyanışa sebep olmuştur. Mütareke döneminde işgal kuvvetlerinin ilk icraatı, işgal ettikleri yerlerde Türk Ocağını kapatmak olmuştur. Büyük Zaferin kazanılmasından sonra 15 Ekim 1922’de Anadolu’da ilk açılan Ocak, İzmir Türk Ocağıdır. İsmet Paşa, Hamdullah Suphi (Tanrıöver), bazı milletvekilleri ve kalabalık bir halkın katılması ile 22 Ekim 1922 Cumartesi günü açılış töreni yapılan Bursa Türk Ocağı ikinci açılan Ocaktır. Kasım ayında Akhisar ve İstanbul, Aralık ayında Konya, Manisa Karaağaç, Soma, Bayındır, Urla, Salihli, Kuşadası, Söke, Edirne, Edremit, Ödemiş ve Mudanya Türk Ocakları açılmıştır. 29 Aralık 1922 tarihinde Ankara Türk Ocağının açılışında bir konuşma yapan Hamdullah Suphi, Anadolu’nun çeşitli merkezlerinde 19 Türk Ocağı açıldığını söylemiştir. Bu sayı, 1927 yılı Nisan ayında 257’ye yükselmiştir (Karaer, 1992: 17-18).

Mustafa Kemal Paşa, Meşrutiyet döneminde milliyetçi, halkçı ve medeniyetçi düşünceleri savunan, Türk aydınlarını ve gençliği çatısı altında toplayan, mütareke döneminde milli uyanışı sağlamada büyük yararlıkları görülen Türk Ocaklarını; maddi ve manevi yönden destekleyerek onlar vasıtasıyla çağdaş Türkiye ülküsünün halk arasında yayılmasını amaçlamıştır. Bu amaç doğrultusunda Aralık 1922’de İstanbul Türk Ocağına 3.000 lira, Ocak 1923’de Ankara Türk Ocağına 1.000 lira, Mart 1923’te İzmir ilinde kurulmakta olan Türk Ocaklarına harcanılmak üzere 2.000 lira maddi yardımda bulunmuştur. Mustafa Kemal (Atatürk), yurt gezilerinde ve yaptığı konuşmalarda Türk Ocakları faaliyetlerinden övgüyle söz etmiş, Ocaklara destek olunmasını tavsiye etmiştir. Mustafa Kemal’in yanı sıra İsmet Paşa, Fevzi Paşa, bakanlar, milletvekilleri, valiler ve belediye başkanları; Türk Ocaklarına üye olmuşlar, yönetim kurullarında görev almışlar, her bakımdan ona destek olmuşlardır. Şehir ve kasabalarında Türk Ocağına sahip olan halk onunla gurur duymuş; Türk Ocağından mahrum beldeler ise bundan hüzün duyduklarını belirterek en kısa zamanda beldelerinde Türk Ocağı açılmasını istemişlerdir (Karaer, 1992: 19-29). Türk Ocaklarına devlet yöneticileri ve halk tarafından gösterilen bu ilgi ve sevgiyi Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı koleksiyonunda yer alan belgelerle ortaya koymak istedik. Bu yazımızda, Bakanlar Kurulunun 16 Mart 1924 – 9 Kasım 1930 tarihleri arasında Türk Ocakları ile ilgili almış olduğu kararları değerlendireceğiz.

Bakanlar Kurulunun 2 Aralık 1924 tarihli kararı ile Türk Ocaklarının kamu yararına çalışan bir dernek olduğu kabul edilmiştir. Bakanlar Kurulunun 3 Mayıs 1925 tarihli kararı ile Türk Ocaklarının görevlerinde başarılı olabilmeleri için, kamu kuruluşu yöneticilerinin Türk Ocaklarına mütemadiyen yardımcı olmaları istenmiştir. Bakanlar Kurulunda Ermeni ve Rumların terk ettiği ev, dükkan, arsa, gazino, otel ve sinema gibi gayrimenkullerin bedeli karşılığında Türk Ocaklarına satışı için 1924 yılının Mart ayından itibaren çok sayıda karar alınmıştır. Bunun yanı sıra Türk Ocaklarının matbaa, tiyatro ve benzeri faaliyetlerinin desteklenmesi için Bakanlar Kurulu tarafından kararlar alındığı görülüyor. Bu kararları kronolojik olarak ele alıp değerlendireceğiz.

Bakanlar Kurulunun 16 Mart 1924 tarih ve 398 numaralı kararıyla Adana’da Rumların terk etmiş olduğu sinema ve otel binasının bedeli karşılığında Adana Türk Ocağına satılmasına karar verilmiştir. Bu karar, Adana Milletvekili Zamir Bey ve 97 arkadaşının teklifi üzerine alınmıştır (Belge-1 CCA 30.18.1.1/ 8-19-16/2).

Bakanlar Kurulunun 20 Mart 1924 tarih ve 537 numaralı kararı, Bursa’da Ermenilerin terk etmiş olduğu bir gazino, dört dükkan ve bir evin; takdir edilecek bedel karşılığında Bursa Türk Ocağına satılması hakkındadır (Belge-2 CCA 30.18.1.1/ 9-26-14-29).

Bakanlar Kurulunun 19 Mayıs 1924 tarih ve 538 numaralı kararı, Ödemiş’te Ermenilerin terk etmiş olduğu müsamere ve temsil salonunun takdir edilecek bedel karşılığında Ödemiş Türk Ocağına satılmasına dairdir. Bu karar, Ödemiş Türk Ocağı Murahhası Doktor Şevket Beyin teklifi ve Mübadele, İmar ve İskan Bakanlığının uygun görüşü üzerine alınmıştır (Belge-3 CCA 30.18.1.1/ 9-26-15-2).

Bakanlar Kurulunun 19 Mayıs 1924 tarih ve 539 numaralı kararı, Tarsus’ta Ermenilerin terk etmiş olduğu bir kapılı ev ile bir kapılı dükkanın takdir edilecek bedel karşılığında Tarsus Türk Ocağına satışı hakkındadır. Bu karar, Mersin Mebusu Niyazi Beyin teklifi ve Maliye Bakanlığının uygun görüşüne istinaden alınmıştır (Belge-4 CCA 30.18.1.1/ 9-26-16-2).

Bakanlar Kurulunun 2 Temmuz 1924 tarih ve 675 sayılı kararı; terk edilmiş Rum gayrimenkullerinden bir kısmının bedeli karşılığında Türk Ocaklarına satışına dairdir. Söz konusu kararda; Rumların terk etmiş olduğu emlakten bir kısmının bedeli karşılığında Türk Ocaklarına satılması hakkında bir müracaat olduğu; söz konusu emlakin mübadele sebebiyle gelecek muhacirlerden başkasına tahsis edilmesinin caiz görülmediği, ancak Türk gençliğinin fikir ve seciyesinin gelişmesine ve milli benliğin billurlaşmasına hizmet eden Ocaklara bu hususta müsaade edilmesinin uygun olacağından bahisle ekli listede yerleri ve isimleri yazılı İmar ve İskan Bakanlığının 2 Temmuz 1924 ve İskan Müdüriyeti 20570 numaralı yazısıyla yapılan teklif; Bakanlar Kurulunun 2 Temmuz 1924 tarihli toplantısında kabul edilmiş ve durumun İmar ve İskan Bakanlığı ile Maliye Bakanlığına tebliği kararlaştırılmıştır. Karar ekindeki liste elimizde mevcut olmadığı için hangi Ocağa, hangi gayrimenkullerin verildiği hakkında bilgi sahibi değiliz (Belge-5 CCA 30.18.1.1/ 10-33-16-2).

Türk Ocakları Merkez Heyeti Başkanı Hamdullah Suphi (Tanrıöver), 6 Temmuz 1924 tarihinde hükümetin bina ve diğer yardımları için bir teşekkür yazısı göndermiştir. “Muhterem Efendim Hazretleri” diye başlayan bu yazının; 2 Temmuz 1924 tarih ve 675 numaralı Bakanlar Kurulu kararında imzası bulunan Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal (Atatürk), Başbakan İsmet (İnönü) ve Bakanlar Kurulu üyelerine gönderildiğini tahmin ediyoruz (Belge-6 CCA 117-816-4).
Bakanlar Kurulunun 2 Aralık 1924 tarih ve 1186 numaralı kararıyla Türk Ocaklarının kamuya yararlı dernek olduğu kabul edilmiştir. Söz konusu kararnamede “on iki yıldan beri halkçılık ve milliyet fikirlerini yurdun en uzak köşelerine kadar yaymaya çalışan Türk Ocaklarının görevlerini yerine getirmelerini kolaylaştırmak amacıyla kamuya yararlı dernek olarak kabul edildiği” belirtilmiştir (Belge-7 CCA 30.18.1.1 /12-58-16-2).

Bakanlar Kurulunun 27 Ocak 1925 tarih ve 1487 numaralı kararı; mübadeleye tabi tutulmayan Ermenilerin terk ettiği üç adet bina ve bir arsanın Elazığ, Afyonkarahisar ve Mersin Türk Ocaklarına takdir olunacak bedel karşılığında satışına; halen Mecliste görüşülmekte olan “Ermeni mallarının satışına dair kanun” kesinleşinceye kadar, adı geçen malların mahalli Türk Ocaklarına takdir olunacak bedel karşılığında kiralanması hakkındadır (Belge-8 CCA 30.18.1.1/ 12-73-17-2 ve 3). Bu kararname, Türk Ocaklarına yapılan emvali metruke malları satışının yasal sınırlar içinde yapıldığını göstermektedir.

Bakanlar Kurulunun 27 Ocak 1925 tarih ve 1498 numaralı kararı; Konya’da Rumların terk etmiş olduğu emlakten 1185 numaralı dükkanın, takdir edilecek bedel karşılığında Konya Türk Ocağına satışına dairdir. Bakanlar Kurulunun 2 Temmuz 1924 tarih ve 675 sayılı kararı ile Konya Türk Ocağına satılan 1186 ve 1187 numaralı tahtani bir dükkan ile üstündeki salona Vilayet İdare Meclisi tarafından beş bin lira kıymet takdir edildiği; ancak Türk Ocağına satılan binanın iki tahtani dükkan ile bir fevkani salondan oluştuğu, bu satışta 1185 numaralı tahtani dükkanın hariç tutulduğu anlaşıldığından; 1185 numaralı dükkanın da, takdir edilecek bedel karşılığında Konya Türk Ocağına temliki ve gereğinin Maliye Bakanlığına tebliği kararlaştırılmıştır (Belge-9 CCA 30.18.1.1/ 12-74-8/2-5).

Bakanlar Kurulunun 27 Ocak 1925 tarih ve 1499 numaralı kararı; daha önce Bakanlar Kurulu kararı ile Denizli Türk Ocağına satılması kararlaştırılan Simon (Kimon) Pandaz ve Polus’a ait hanenin; özel idare adına istimlak edilmiş olmasından dolayı tesliminin mümkün olmadığı, bunun yerine emval-i metrukeden Çarşı Caddesi üzerinde Karavancı Tat Dimitri’ye ait hanenin takdir olunacak bedel karşılığında Denizli Türk Ocağına satılması hakkındadır (Belge-10 CCA 30.18.1.1/ 12-74-9-2).

Bakanlar Kurulunun 1 Nisan 1945 tarihli ve 1887 numaralı kararı; Dahiliye Nezaretinin teklifi ile “Türk gençliğinin fikir ve seciyesinin inkişafına ve milli benliğin tebellürüne hadim olan Türk Ocaklarından” ekli listede isimleri yazılı olanların hizalarında yazılı olan emlak ve binaların takdir olunacak bedel karşılığında satışına karar verilmiştir (Belge-11 CCA 30.18.1.1 / 13-27-20-2,3,4,5 ve 6). Bu karar ile Akçaşehir, Alaşehir, Amasya, Antalya, Babaeski, Balıkesir, Bayındır, Bayramiç, Bergama, Beyazit, Bor, Burdur, Burhaniye, Çal, Çanakkale, Çankırı, Çarşamba, Çorum, Edirne, Edremit, Elazığ, Elmalı, Eskişehir, Garbikaraağaç, Fethiye, Hayrabolu, Ilgın, Isparta, İzmir, İzmit, Kandıra, Karahisar-ı Şarki, Kars, Kırkağaç, Kastamonu, Kırşehir, Koca-i Atik, Malatya, Manisa, Manisa/Palamut nahiyesi, Menemen, Mersin, Milas, Muğla, Nazilli, Nevşehir, Niğde, Salihli, Samsun, Sarayköy, Silifke, Sinop, Söğüt, Tarsus, Tire, Trabzon ve Uzunköprü olmak üzere 57 Türk Ocağına; takdir olunacak bedel karşılığında adı, miktarı, nerede ve kime ait olduğu belirtilen arsa, bina ve benzeri gayrimenkullerin satışına karar verilmiştir.

Bakanlar Kurulunun 3 Mayıs 1925 tarih ve 1850 numaralı kararında; “kültür ve medeni gelişmenin başlıca amili olarak kabul edilen Türk Ocakları”nın görevlerinde başarılı olmalarını sağlamak “hükümetin siyaseti icabatından” olduğu belirtilerek; bütün idarenin Türk Ocaklarına sürekli yardımcı olmaları istenmiştir (Belge-12 CCA 30.18.1.1/13-26-4-2).

Belgeler

Belge- 1
Belge yer numarası: CCA 30.18.1.1/ 9-19-16-2
Türkiye Cumhuriyeti
Başvekalet Kalem-i Mahsus Müdüriyeti
Aded: 398
Özet: Adana Türk Ocağına sinema ve otel satışı
Kararname
Adana’da kain Rumlardan metruk sinema binasıyla Osmanlı Otelinin münasip bir bedel ile Türk Ocağına devir ve ferağı hakkında Adana Mebusu Zamir Beyle doksan yedi refiki tarafından verilip Millet Meclis-i Riyaseti Celilesinden tevdi olunan temenni takriri ile bu babda Maliye Vekaleti Celilesinin 12/16 Mart sene 1340 tarih Emlak-ı Emiriye Müdüriyeti 2796 numaralı mütalaa-namesinin İcra Vekilleri Heyetinin 16. 3. 1340 tarihli içtimaında tezekkür olunarak Mezkur mebaninin münasip bir bedel ile Türk Ocağına devir ve ferağı kabul edilmiştir.
16.3.1340
Türkiye Reis-i Cumhuru
Gazi M. Kemal
Bakanlar Kurulu (imzalar)

Belge- 2
Belge yer numarası: CCA 30.18.1.1/ 9-26-14-2
Türkiye Cumhuriyeti
Başvekalet Kalem-i Mahsus Müdüriyeti
Adet: 537
Özet: Bursa Türk Ocağına bir gazino, bir ev ve dört dükkan satışı
Kararname
Bursa’da Türk Ocağı taht-ı işgalinde bulunduğu anlaşılan Ermenilerden metruk bir gazino ve dört dükkan ile bir hanenin mezkur Ocak namına ferağ ve tefvizinde mahzur görülememekte olduğu hakkındaki Mübadele, İmar ve İskan Vekaleti Celilesinin işarından bahis ve mebani-i mezkurenin kıyam-i mukayyidesi veya bedelat-ı mukaddereleri mukabilinde mezkur Ocak namına ferağının Heyet-i Vekilece bir karara raptı talebini mutazammın Maliye Vekaleti Celilesinin 14 Nisan 1340 (1924) tarih ve Emlak-ı Emiriye Müdüriyeti 3841 numaralı tezkeresi İcra Vekilleri Heyetinin 20 Mart 1340 (1924) tarihli içtimaında lede’t-tetkik mebani-yi mezkurenin bedelat-ı mukaddereleri mukabilinde mezkur Ocak namına ferağına karar veridi
19. 5. 1340 (1924)
Türkiye Reis-i Cumhuru
Gazi M. Kemal
Bakanlar Kurulu (imzalar)

Belge- 3
Belge yer numarası: CCA 30.18.1.1/ 9-26-15-2
Türkiye Cumhuriyeti
Başvekalet Kalem-i Mahsus Müdüriyeti
Adet: 538
Özet: Ödemiş Türk Ocağına müsamere ve temsil salonu satışı
Kararname
Ödemiş’te kain ve Ermenilerden metruk müsamere ve temsil salonunun bedeli mukadderi mukabilinde Türk Ocağına temliki Ödemiş Türk Ocağı Murahhası Doktor Şevket Bey tarafından istida edildiği ve keyfiyetin tasvip edilmekte olduğu Mübadele, İmar ve İskan vekaleti Celilesinin iş’arına matuf ve mezkur binanın taktir edilecek bedel mukabilinde Türk Ocağına temliki hususunun takriri talebini mutazammın Maliye Vekaletinin 17 Mayıs 1340 (1924) tarih ve 4594 numaralı tezkeresi Heyet-i Vekilenin 19. 5. 1340 (1924) tarihli içtimaında lede’l-mütalaa takdir edilecek bedel mukabilinde mezkur binanın Türk Ocağına temliki kabul edilmiştir.
19. 5. 1340 (1924)
Türkiye Reis-i Cumhuru
Gazi M. Kemal
Bakanlar Kurulu (imzalar)

Belge- 4
Belge yer numarası: CCA 30.18.1.1/ 9-26-16-2
Türkiye Cumhuriyeti Başvekalet
Kalem-i Mahsus Müdüriyeti
Aded: 539
Özet: Tarsus Türk Ocağına bir kapılı ev ile bir kapılı dükkan satışı
Tarsus’ta kain Ermenilerden metruk bir bab-hane ile bir bab-hane maa-dükkanın kıymeti mukayyideleri mukabilinde ve bedeli yirmi senede mukasseten tesviye olunmak şartıyla mahalli Türk Ocağına devir ve ferağı Mersin Mebusu Niyazi Bey tarafından mu’ta takrirde talep ve temenni edilmekte olduğunu mübeyyin ve keyfiyetin takriri talebini mutazammın Maliye Vekaleti celilesinin 25 Nisan 1340 (1924) tarih Emlak-i Emiriye Müdüriyeti 4153 numaralı tezkeresi Heyet-i Vekilenin 19.5.1340 (1924) tarihli içtimaında lede’l-mütalaa emlak-i mezkurenin takdir edilecek bedel mukabilinde Tarsus Türk Ocağına ferağına kabul edildi. 19.5.1340 (1924)
Türkiye Reis-i Cumhuru
Gazi M. Kemal
Bakanlar Kurulu (imzalar)

Belge- 5
Belge yer numarası: CCA 30.18.1.1/ 10-33-16-2
Türkiye Cumhuriyeti Başvekalet
Kalem-i Mahsus Müdüriyeti
Aded: 675
Özet: Türk Ocaklarına Rumların terk ettiği bazı emlakin satışı
Kararname
Bazı mevakide kain Rum emlak-ı mezkuresinden bir kısmının münasip bir bedel mukabilinde Türk Ocaklarına terki hakkında müracaat vaki olduğu ve filhakika mezkur emlakin mübadeleten vürud edecek muhacirine muhassas bulunmasına mebni mavudia lehinden gayriye tahsisi caiz görülememekte ise de Türk gençliğinin fikir ve seciyesinin inkişafına ve milli benliğin tebellürüne hadim olan Ocaklara bu hususun müsaadekar bulunması muvafık olacağından bahisle merbut cetvelde mevaki ve esamisi muharrer İmar ve İskan Vekaleti Celilesinin 2.7.1340 (1924) tarih ve İskan Müdüriyeti 20570 numaralı tezkiresiyle vuku’ bulan teklifi İcra Vekilleri Heyetinin 2.7.1340 (1924) tarihli içtimaında kabul edilmiş ve keyfiyetin Vekalet-i müşarünileyha ile Maliye Vekaleti Celilesine tebliği karargir olmuştur.
2. 7. 1340 (1924)
Türkiye Reis-i Cumhuru
Gazi M. Kemal
Bakanlar Kurulu (imzalar)

Belge- 6
Belge yer numarası: CCA 30.10.0.0/ 117-816-4
Türk Ocakları Merkez Heyeti Riyaseti
Özet: Türk Ocakları Merkez Heyetinin, hükümetin bina ve diğer yardımlarına teşekkür yazısı
Muhterem Efendim Hazretleri
4 Temmuz 1340 tarihinde aylık içtimaını akdeden Türk Ocakları Merkez Heyeti taht-ı riyaset-i aliyenizde bulunan hükümetimizin Türk Ocakları hakkında ibzal ettiği her türlü muaveneti bir lisan-ı minnetle kayıt ve tezkar etmiştir. Ve bilhassa son defa Ocaklara merkez hizmeti görecek binaları temini içün Heyet-i Vekilenin ittihaz buyurduğu karar dolayısıyla zat-ı devletlerine arz-ı teşekkür ve minnet etmeği karar altına almıştır. Heyet-i Vekilenin kendileri lehine ittihaz buyurduğu karardan telgrafla haberdar edilen Ocaklar vasıtamızla zat-ı devletlerine arz-ı şükran etmek üzere birçok telgraflar göndermeğe başlamışlardır. Memleketin her tarafında gitgide inkişaf eden Ocaklarımızın Heyet-i Vekileden ve tahsisen şahs-i aliyelerinden gördüğü mü’essir müzaheret sayesinde deruhte ettikleri vazifeyi daha şamil ve feyizli bir surette ifaya muktedir olacakları beyan ve merkezi heyetle beraber bütün Ocakların hissiyat-ı minnet ve şükranını arz ederim efendim
6 Temmuz 1340 (1924)
Merkez Heyeti Reisi
Hamdullah Suphi

Belge- 7
Belge yer numarası: CCA 30.18.1.1/ 12-58-16-2
Türkiye Cumhuriyeti Başvekalet
Kalem-i Mahsus Müdüriyeti
Aded: 1186
Özet: Türk Ocaklarının kamuya yararına çalışan dernek olarak kabul edildiği
Kararname
On iki seneden beri halkçılık ve milliyet düsturlarını memleketin en uzak köşelerinde neşr ve tamime çalışan Türk Ocaklarının ifa-yı vazife hususunda daha ziyade mazhar-ı teshilat olabilmesi zımnında menafi-i umumiyeye hadim cemiyetler meyanına ithali içün cemiyetler kanununun 17.maddesi mucibince tasdik olunması talebini havi Dahiliye Vekaleti Celilesinin 8/ 9/ 1340 (1924) tarih ve Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti 17744/ 4498/ 30185 numaralı tezkiresi İcra Vekilleri 2 / 12 / 1340 (1924) tarihli içtimaında lede’l-kıraa Türk Ocaklarının menafi-i umumiyeye hadim olduğu kabul edilmiştir. 2 / 12 / 1340 (1924)
Türkiye Reis-i Cumhuru
Gazi M. Kemal
Bakanlar Kurulu (imzalar)

Belge- 8
Belge yer numarası: CCA 30.18.1.1/ 12-73-17-2 ve 3
Türkiye Cumhuriyeti Başvekalet
Kalem-i Mahsus Müdüriyeti
Umumi /Hususi: 1487
Özet: Elazığ, Mersin ve Afyonkarahisar Türk Ocaklarına gayrimenkul satışı
Kararname
Mübadeleye gayr-i tabi eşhastan metruk olup cins ve mevkileri merbut ve musaddak cetvelde muharrer üç kalem emval-i gayr-i menkulenin El’aziz, Afyonkarahisar ve Mersin Türk Ocaklarına tahsisi talep edilmiş ve emlak-i metrukenin mahall-i Meclis-i İdarelerince ale’l-usul takdir olunacak bedelleri istifa olunmak ve ihtiyaçları ile mütenasip olmak şartıyla Türk Ocaklarına terk veferağı Hazinece de muvafık görülmüş olunduğundan iktizasının ifası Maliye Vekaleti celilesinin 21.10.1340 (1924) tarih ve Emlak-i Milliye Müdüriyeti 10483 numaralı tezkiresiyle iş’ar kılınmıştır. Keyfiyet İcra Vekilleri Heyetinin 27.1.1341 (1925) tarihli içtimaında lede’t-tezekkür Ermeni emvalinin füruhtu hakkında Meclis-i Ali’de derdest-i müzakere olan kanun kesb-i meriyet ettiği zaman satılmak üzereşimdilik takdir olunacak bedel mukabilinde emlak-i mezkurenin mahalli Türk Ocaklarına icarı tensip edilmiştir. 27.1.1341 (1925)
Türkiye Reis-i Cumhuru
Gazi M. Kemal
Bakanlar Kurulu (imzalar)
Kararname eki:
Bulunduğu mahal Cinsi
Elaziz Emval-i metrukeden İzzet Paşa mahallesinde Harputlıyan Leon’a ait 167 numaralı hane
Afyonkarahisar Ermeni milletine ait 410 numarada kayıtlı bina
Mersin Çırçıryan Ohanes Savamas Viktorya’ya ait bina ile 1195 ziraında arsa
Mühür
Başvekalet Kalem-i Mahsusu
(İmza)

Belge- 9
Belge yer numarası: CCA 30.18.1.1/ 12-74-8-2 ve 3
Türkiye Cumhuriyeti Başvekalet
Kalem-i Mahsus Müdüriyeti
Umumi / Hususi: 1498
Özet: Konya Türk Ocağına dükkan satışı
Kararname
Konya Türk Ocağına devri takarrür eden binanın keyfiyet-i ferağına dair icra edilen tebligat üzerine mahalli defterdarlığından mevrud tahrirat-ı cevabiyede 1186 ve 1187 numaralarla murakkam tahtani bir dükkan ile fevkindeki salona Meclis-i İdarece beş bin lira kıymet takdir edildiği ve bedel-i mukadderin tesviyesi hakkında vaki müracaat neticesinde fevkani bir salon ve tahtani iki dükkandan ibaret olan mahall-i mezkura Meclis-i İdare-i Vilayetçe kıymet takdir edilirken tahtani kısımdaki bir dükkan hariç bırakılmış olduğundan, binanın tahsisindeki maksadın temin edilemeyeceği beyanıyla Ocak Riyasetinden, binanın tamamen işgaline müsaade talep edildiği ve halbuki işgali arzu olunan dükkan öteden beri 1185 numara ile murakkam olup, buna dair bir serahat mevcut olmadığından Meclis-i İdarece mevzu-u baha dükkanın hariç bırakıldığı bildirilmiş filhakika bazı mevakide kain bazı Rum emval-i metrukesinden bir kısmının münasip bir bedel mukabilinde Türk Ocaklarına devir ve ferağı hakkında Heyet-i Vekilece müttehaz 2.7.1340 (1924) tarih ve 675 numaralı kararnamede Konya Türk Ocağına ferağ edilecek bina için “elyevm Ocak’ın işgali altında bulunan 1186 ve 1187 numaralı emval-i metruke binasının tahtani kısmıyla birlikte” diye tasrih edilmiş olmasına mebni salif-üz-zikr 1185 numaralı dükkan hakkında Hazinece bir muamele ifasına imkan görülmemiş olduğundan vuku bulan müracaata nazaran bu babta muktazi kararın ittihazı Maliye Vekaleti celilesinin 26.1.1341 (1925) tarih ve Emlak-i Milliye Müdüriyeti 1019 numaralı tezkiresiyle iş’ar kılınmıştır.
Keyfiyet, İcra Vekilleri Heyetinin 27.1.1341 (1925) tarihli içtimaında lede’t-tezekkür, mezkur 1185 numaralı dükkanın dahi takdir-i bedel ile Konya Türk Ocağına temliki ve ifa-yı icabının vekalet-i müşarün-ileyhaya tebliği takarrür etmiştir. 27.1.1341 (1925)
Türkiye Reis-i Cumhuru
Gazi M. Kemal
Bakanlar Kurulu (imzalar)

Belge- 10
Belge yer numarası: CCA 30.18.1.1/ 12-74-9-2
Türkiye Cumhuriyeti Başvekalet
Kalem-i Mahsus Müdüriyeti
Umumi /Hususi: 1499
Özet: Denizli Türk Ocağına bedeli karşılığında bina satışı
Kararname
Denizli’de istasyon civarında kain olup bedeli mukabilinde mahalli Türk Ocağına devr-ü ferağı Heyet-i Vekilece takarrür etmiş olan Simon (Kimon) Pandaz ve Polus’a ait hanenin daha evvel vilayet-i idare-i hususiyesi namına istimlak edilmiş olmasına mebni terk ve teslimi kabil olamayacağından bahisle Ocak Heyetinin talep ve muvafakati üzerine emval-i metrukeden Çarşı Caddesi üzerinde Karavancı Tat Dimitri’ye ait hanenin itası hakkında muktezasının ifası, vilayet-i mezkure muhasebeciliğinin iş’arına atfen Maliye Vekaleti celilesinin 27 Eylül 1340 (1924) tarih ve Emlak-i Milliye Müdüriyeti 9459 numaralı tezkiresiyle iş’ar kılınmıştır.
Keyfiyet, İcra Vekilleri Heyetinin 27.1.1341 tarih (1925) tarihli içtimaında lede’t-tezekkür, Ocak Heyetinin talep ve muvafakat ettiği bildirilen mezkur hanenin, mahalli Meclis-i İdaresince takdir olunacak bedel mukabilinde Denili Türk Ocağı namına tefvizi takarrür etmiştir. 27.1.1341 (1925)
Türkiye Reis-i Cumhuru
Gazi M. Kemal
Bakanlar Kurulu (imzalar)

Belge- 11
Belge yer numarası: CCA 30.18.1.1 / 13-27-20-2,3,4,5 ve 6
Türkiye Cumhuriyeti
Başvekalet Kalem-i Mahsus Müdüriyeti
Aded: 1887
Özet: Türk Ocaklarına emval-i metrukeden bazı bina, arsa ve emlakin satışı
Kararname
Dahiliye Vekaleti Celilesinden mevrud 5 Kanun-ı sani ve 8 Şubat 1341 (1925) tarih ve 1289/1 ve 4441/17 numaralı tezkirede, Türk gençliğinin fikir ve seciyesinin inkişafına ve milli benliğin tebellürüne hadim olan Türk Ocaklarından isimleri merbut cetvelde muharrer bulunanlara, hizalarında gösterilmiş olan emval-i metrukeye ait emlak, mebani ve arsaların temliki için karar ittihazı teklif edilmiş ve keyfiyet İcra Vekilleri Heyetinin 1 Nisan 1341 (1925) tarihli içtimaında lede’t-tezekkür, Türk Ocaklarına muktezi olan merbut cetvelde muharrer emlak, mebani ve arsaların takdir-i bedel ile mezkur Ocak’a temlikine karar verilmiştir. 1 Nisan 1341 (1925)
Türkiye Reis-i Cumhuru
Gazi M. Kemal
Bakanlar Kurulu (imzalar)
Ekli Liste
İzmir Türk Ocağı - Bakırcıyan’a ait bina
Bayramiç Türk Ocağı - Petro Hanı
Elmalı Türk Ocağı - Saçlıoğlu Hacı Yorgi’ye ait 5 fevkani kısmıyla beraber
Kastamonu Türk Ocağı - İzbeli Sokağında Artin Süzeryan’a ait mağazalar
Edremit Türk Ocağı - Cami-i Vasat Mahallesinde Midillili Karamalu Mihalaki ve Gazar Yorgi’ye ait hisseler
Çarşamba- Türk Ocağı - Güdükyan Hanı
Samsun Türk Ocağı - 210 numaralı Portakaloğlu zevcesine ait hane, Şekuroğlu Kozma’nın tahtani, fevkani kısmıyla birlikte
Ilgın Türk Ocağı - 10 numaralı bina
Alaşehir Türk Ocağı - Rum Meki ve Karapolit hane arsaları
Kandıra Türk Ocağı - Çarşı arkasında Terzi Hacı hanesi müştemilatıyla birlikte
Nevşehir Türk Ocağı - Orta Mahalledeki Filipaki hanesi, Kandoviçoğlu İstefan’ın evi Ermeni Kilisesi ile birlikte
Eskişehir Türk Ocağı - Hoşnudiye Mahallesinde Sivrihisarlı Kalpakyan (okunamadı) hanesi ile Arifiye Mahallesinde Karit’in zevcesi Mihriye hanesi
Kırşehir Türk Ocağı - Bedrosyan Eczacı Mihran’a ait harap fırın dükkanı
Malatya Türk Ocağı - Ermeni emvali metrukesinden 156 numaralı (okunamadı) oğlu Artiş Toros Hamparsun ve 1 numaralı Harputlu Haçador’un haneleri
Bor Türk Ocağı - İbn-i Sırri Mahallesinde Kavak Yaprak Hacı Yanko hanesi
Karahisar-ı Şarki (Şebinkarahisar) Türk Ocağı - Rum emvalinden 8 numaralı hane
Sarayköy Türk Ocağı - Kilise binası
Elaziz Türk Ocağı - Çolak Mardiros’a ait 23 numaralı otel ve kıraathane
Balıkesir Türk Ocağı - Keresteci Corci metrukatından 497 numaralı hane
Kars Türk Ocağı - Gazi Paşa Caddesi 70 ve 70/4 numaralı hane
Nevşehir Türk Ocağı - Beydeğirmeni mevkiinde 3398 umumi ve 14 hususi numaralı Kavaviçoğlu İstefan hanesi ve müştemalatı ve bahçe ile beraber
Garbi Karaağaç (Acıpayam) Türk Ocağı - 50 dönümlük metruk arsa
Alaşehir Türk Ocağı - Meyhaneci kerimesi Fotini’ye ait bina

- 2 –

Bergama Türk Ocağı - İstiklal Meydanında sarraf Apustol zevcesi Aspasya’ya ait bina
Beyazit Türk Ocağı - Toraman oğlu Hacı Atina’ya ait bina
Nazilli Türk Ocağı - Yani Kalidisi’ye ait bina
Burdur Türk Ocağı - Emvali metrukeden 9 numaralı Makasçı Yorgi hanesi Rum Kilisesi ile beraber
Akçaşehir Türk Ocağı - Çuhalı çarşısında Yanyalı Foti veresesine ait bina
Sinop Türk Ocağı - Kosti Cemidi ve Akbaş Dimitri vereselerine ait haneler
Edirne Türk Ocağı - Rum Kulübü binası
Burhaniye Türk Ocağı - Kidoti Adon’a ait Çamlı Kahve namıyla maruf bina
Isparta Türk Ocağı - Çayyolu nam mahalde Doryeşoğlu hanesi, gazinosu ile birlikte
Babaeski Türk Ocağı - Koço Yorgiyadis hanesi
Antalya Türk Ocağı - Rum cemaati evkafından Metropolithane ile müştemilatından kilise, sinema, leski gazinosu, idman alanı arsası
Koca-i Atik? Türk Ocağı - 189 numaralı Fırıncı Todori hanesi, mezkur haneye muttasıl 190 numaralı Çaçaron Elki hanesiyle birlikte
Çorum Türk Ocağı - Sofular Mahallesinde Simon Peronidis hanesi
Samsun Türk Ocağı - İstiklal Cad. 221 iskan numaralı hane ile aynı cadde üzerinde Polihron oğlu Yauko hanesiyle birlikte
İzmit Türk Ocağı - Hürriyet Cad. Eskiyalı Camii Sokağında Ziya Eczanesi karşısında Tanaşaki Konstantinidis hanesi
Söğüt Türk Ocağı - Uncu Aleko hanesi
Hayrabolu Türk Ocağı - Soytarıoğlu Tanaşo hanesi müştemilatıyla birlikte
Manisa Türk Ocağı - Palamut nahiyesi Türk Ocağı için 72 numaralı bina
Salihli Türk Ocağı - Meyhaneci Tako hanesi, ittisalindeki Mihal oğlu Tanaş ve Vasil’e ait arsa ile birlikte
Çankırı Türk Ocağı - Rum emvali metrukesinden Ayvazoğlu Todor’a ait 130, 131 numaralı bina
Amasya Türk Ocağı - Kaçoni binası
Niğde Niğde Türk Ocağı - Yani Kiryakidis vereselerine ait 279 numaralı hane müştemilatıyla

- 3 –

Manisa Türk Ocağı - Veziroğlu Yanko’nun evi
Silifke Türk Ocağı - Agayyos hanesi ve müştemilatı
Tarsus Türk Ocağı - Meyhaneci Harolem veresesine ait dükkanlarıyla birlikte dört bab hane
Çanakkale Türk Ocağı - Hükümet caddesi Yorgi Sayako mahdumu Niko hanesi, Yukarı Çarşıda Dr. Mihran hanesi müştemilatıyla
Kırkağaç Türk Ocağı - Mürsel Paşa Cad. 27 numaralı Sazlıoğlu Ligor hanesi
Muğla Türk Ocağı - 4 numaralı Manolaki hanesi, 5 numaralı Bozacı Kara Lemyos hanesiyle birlikte
Menemen Türk Ocağı - Mermerli Mahallesinde Fabrikacı Dimosten namıyla mukayyed 42 numaralı hane
Tire Türk Ocağı - Vasfi Bey Caddesinde Arabacıoğlu Aristidi hanesi, maa-müştemilat
Uzunköprü Türk Ocağı - Halen Ocağın işgalindeki Rum binası
Çal Türk Ocağı - Çarşı dahilinde Külbaş (veya Gölbaş) oğlu Palli hanesi
Fethiye Türk Ocağı - Hacı Niko Özidi (veya Öjidi) hanesi maa-miştemilat
Milas Türk Ocağı - Çanağaki Aleksi hanesi, Kartaloğlu Foli (veya Koli) hanesiyle birlikte
Trabzon Türk Ocağı - Kostapulo’ya ait bina
Bayındır Türk Ocağı - Toramanoğlu Hacı Atina’ya ait bina
Mersin Türk Ocağı - Ohanes madaması Viktorya’ya ait hane ile arsa ve Mahmudiye Mahallesinde Safralı ve Mavromali’ye ait sinema

Belge- 12
Belge yer numarası: CCA 30.18.1.1 / 13-26-4-2
Türkiye Cumhuriyeti
Başvekalet Kalem-i Mahsus Müdüriyeti
Aded: 1850
Özet: Türk Ocaklarının idarece desteklenmesi
Kararname
İcra Vekilleri Heyetinin 3 Mayıs 1341 (1925) tarihli içtimaında karar-ı ati ittihaz olunmuştur:
“Harsi, medeni inkişafatımıza başlıca evamilden adolunan Türk Ocaklarının vazifelerinde muvaffak olmalarını temine çalışmak hükümetin siyaseti icabatındandır. Binaenaleyh, ale’l-umum rüesa-yı idarenin Türk Ocaklarına müzaheret-i mütemadiye ile bunların terakki ve tekamüllerine muavenet edilmesi müstelzimdir.”
3 Mayıs 1341 (1925)
Reis-i Cumhur
Gazi M. Kemal
Bakanlar Kurulu (imzalar)

(Devam edecek)

Kaynakça
Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi Başkanlığı (CCA)
- CCA 30.10.0.0/ 117-816-4
- CCA 30.18.1.1/ 9-19-16-2
- CCA 30.18.1.1/ 9-26-14-2
- CCA 30.18.1.1/ 9-26-15-2
- CCA 30.18.1.1/ 9-26-16-2
- CCA 30.18.1.1/ 10-33-16-2
- CCA 30.18.1.1/ 12-58-16-2
- CCA 30.18.1.1/ 12-73-17-2 ve 3
- CCA 30.18.1.1/ 12-74-8-2 ve 3
- CCA 30.18.1.1/ 12-74-9-2
- CCA 30.18.1.1 / 13-26-4-2
- CCA 30.18.1.1 / 13-27-20-2,3,4,5 ve 6
- Karaer, İbrahim (1992), Türk Ocakları (1912-1931), Ankara: Semih Ofset