Emir ŞIKTAŞ
Genelde Balkanlardan Çin’e kadar, özelde ise bütün Türk Devletleri ve Türk boylarının yaşadığı ülkelerde değişik ritüeller ile tahmini 11. asırdan beridir kutlanmakta olduğu iddia edilmektedir.
21 Mart Nevruz bayramı, isabet eden bir çok tarihi olayı da içine alarak çok geniş bir yapı oluşturmuş, maddi, ruhani, kültürel, yardımlaşma, barış, yılbaşı, toprağın uyanışı, yeni bahar (nev bahar), kötülükten arınma, toplumsal hoşgörü, kardeşlik, Türklerin bir bozkurt kılavuzluğunda demir dağını eriterek Ergenekon’dan çıkışı destanı, Hz. Ali’nin Halife oluşu, Hz. Fatıma ile evlendiği gün, kışın sert soğuklarının sona ermesi, yumurtaların allı - yeşilli boyanarak dövüştürülmesi (kırılan yumurtanın kıran tarafa verilmesi ve kırılanların soyulup oracıkta yenilmesi), bahara giriş, fakirlerle yardımlaşma, ölmüş yakınları ziyaret ve ihsanla yad etme, kara bayramı, toplumun büyüklü - küçüklü her kesiminin kutlamaya fırsat bulabilmesi, niyet tutularak başka bir evin konuşmalarının dinlenilmesi (güzel sözler duyulduğunda niyetin kabul olabileceği yorumlanmakta - diğer adı kulak asma), Nişanlı kızlara mevsimin meyvelerinden oluşan meyve xonçalarının/tepsilerinin - tatlıların - altın hediyelerin götürülmesi, Nevruz ateşi yakılması (bahçenin süpürülüp temizlenmesi neticesi çıkan çöplerin yakılması, çevreyi dumanı ile kirletecek lastik, plastik gibi maddeler asla yakılmaz), Nevruz orucu tutulması, yeşilin tabiata hakim olmaya başlaması, Hacı Leyleklerin Iğdır’a dönmesi .içeriğinde yer almaktadır. Leyleklerin gelmesi baharın gelişine işaret olarak yorumlanırken çocukların dudaklarından şu dörtlük dökülmekteydi;
"Hacı Leylek havada,
Yumurtası tavada,
Çağırın gelsin et yesin,
Başına vurum dert yesin."
Böyle sevgi, dostluk, kardeşlik, barış, zengin içerik bulunan, herkesin değerlerinin yer aldığı bayramın kutlanmaya başlanması tarihi çok eskilere dayanması olasılığı bence yüksek bir ihtimaldir. İçeriğinde ki olayları tarihleri bazında değerlendirirsek daha eskilere gider diye düşünüyorum.
Özelde ise Iğdır’ımızda Nevruz, Narvız, Novruz, Nevroz vd. adlarıyla anılmakta ve çok detaylı yaşatılarak kutlanmaya devam edilen bayramın bugün yani 21 Mart kutlandığı gündür. Artık gece gündüz eşitlenmiş, bahar gelmiştir.
21 Mart’ın yukarıda zikrettiğimiz içeriğine ve hele fazlasına (çeşitli eğlenceler, müzikli gösteriler, at yarışları, kosa kosa oyunları, bahar yağmurlarının başlangıcı, fidan dikimi ve tarla işlerinin bu tarihten itibaren yöremizde başlaması) sahip olduğu, halkın kendi yaşayıp benimsediği, tecrübeye dayanan ata-baba tespitleri olduğu gibi, bu çalışma takvimi ilim adamlarımızca da onaylandığı görülmektedir.
21 Mart Doğu da yaşamın dönüm noktası olmakta. Güneş varlığını ispat etmeye çalışmakta, insanlar kışın uyuşukluğunu üzerlerinden atmaya başlamaktalar. Yeni bir tarım döneminin başlangıcı olmakta. Hayvanlar için geçen yazdan temin edilen yemler tükenmeye başladığı için bir an evvel yeni ürünlerin ekilip yem elde edilmesi çalışması yapılmaktadır. İşlere engel olmasın diye nişanlılara düğün yapılmakta, Hayvanları yaylaya götürecek yaz ayında çalıştırılacak çoban tutulmakta, çobanda dahil çocuktan büyüğe mevsimin giyim ihtiyacı alınır. Geçmişten bir empati yaptığımızda şunu yöremizde görmekteyiz. Ramazan ve Kurban bayramları büyükler tarafından ağırlıklı olarak kutlanırken, Nevruz bayramında çocuklar çeşitli oyunlar oynayarak eğlenirlerdi, büyüklerin ziyaretine giderek, topaç, saklambaç, alev topu, beştaş, vs. oyunlar oynarlardı.
Nevruz, günümüzdeki gibi resmi bayram kabul edilmemişti fakat halk arasında etkinliği çoktu. Örneğin; küsülü olanlar Nevruz da barıştırılırdı. Nevruz da ekmeklik unu bitenler komşudan teneke, kova ölçüsüyle borç yada fakirse yardım amaçlı un alırdı. Yazın tarladan çıkacak buğdayı öğüttüğünde borç almışsa un olarak iade ederdi. Yine yemi bitmişse komşuda varsa paylaşılırdı. Nevruz bayramı yöremizde her zaman milli ve manevi anlamda bayram olarak halk nezdinde en üst seviyede kutlanmaktadır.
Rahmetli Şehriyar Haydar Baba şiirinde;
"Bayram yeli çardağları yıkanda,
Novruz gülü, kar çiçeği çıkanda,
Ağ bulutlar köyneklerin sıkanda,
Bizden de bir yâd eyliyen sağ olsun,
Derdlerimiz koy dikkelsin dağ olsun."
Mübarek olsun adlı şiirimde şöyle yazmışım bayram için;
"Anam, babam ile bayram güzeldi,
Hayat ıssız, ürkek, dostluk azaldı,
Emircan da, ömrü gibi gocaldı,
Nevruz bayramınız mübarek olsun."
NEVRUZ BAYRAMINIZ MÜBAREK OLSUN..
Kyn.; Şerif Kutludağ "Kötü söz orucu" yazısı
C. Oğuz Nevruz kutlaması araşt. yazıları,
A. Eroğlu Nevruz bayramı sohbeti Kürecik tv.
Prof. Dr. N. ÇETİN "TÜRK EDEBİYATINDA NEVRUZ" arş. yazısı.
Yeşil Iğdır Gazetesi Nevruzla ilgili muhtelif yazıları