Anlatması zor bir konuya değineceğim. Aslında üzerinde düşünülerek biraz kendiliğinden anlaşılması gerekiyor.

İki örnek cümle üzerinden hareket edersek:

1. Tolstoy iyi bir yazardır (geniş zaman kipi)
2. Demirel iyi bir siyasetçiydi (geçmiş zaman kipi)

Öncelikle bu durumun sadece Türkçe’ye özgü olmadığını, pek çok dilde yaklaşık olarak bu şekildeki ifade tarzlarının tercih edildiğini tespit ettiğimi söylemeliyim. İlk cümleyi çok istisnai durumlar hariç geçmiş zaman kipinde kurmuyoruz yine ikinci cümleyi de çok istisnai durumlar hariç geniş zaman kipinde kullanmıyoruz.

Bu durumun anlaşılabilmesi için üzerinde biraz felsefi olarak kafa yorulması gerekiyor. Bir insanın varlığının anlamlandırılabilmesi için gerekli olan tek şey kendi zihni değildir. Dolayısıyla bu anlamlandırma için başkalarının da onun varlığından haberdar olması gerekir. Yazarların, yönetmenlerin, heykeltıraşların, ressamların, bestecilerin özetle sanatçıların ve hatta bir kısım bilim kişilerinin zihinlerinin veya bilinçaltlarının bir tarafında saklı duran ve sanata veya bilime yönelmelerini sağlayan etkenlerden birisi belki de budur. Aslında varlığı yakın bir etkileşimle tanımlanmayan insanların yaşıyor ve ölmüş olması arasında kişi için hiçbir fark yoktur. Bireysel olarak tanımadığı, dokunmadığı veya yüzünü doğrudan görmediği birisinin yaşıyor olduğuna dair kanıtı zihin bir biçimde yeterli düzeyde oluşturamadığı için çoğu zaman varlığı da bir anlam kazanmayacaktır. Aynı şekilde adı hafızalarda bir biçimde yaşayan bir insanın gerçekte ölmüş olmasının da bir farkı olmayacaktır. Ancak burada ortaya önemli bir husus çıkmaktadır, etkinliğin sürüyor olması algısı. Bu da canlılığın sürüyor olduğu algısı ile ilişkilendirilecektir zihin tarafından. Bu nedenle 200 yıl önce ölmüş bir yazardan sanki şu anda yaşıyormuşçasına bahsedilebilmektedir. Bu durumun o kişinin varlığını sürdürdüğü algısıyla ilgili olduğu açıktır. (Kişisel olarak tanıyor olsaydı belki durum farklı olabilirdi.) Siyasetçi örneğinde ise yaptığı icraatların geçmişte kalmış olduğu fikri burada öne çıkmaktadır.

© Deniz Karakurt