FERGANİ KİMDİR?
Fergani Kimdir? Fergani’nin Bilime Katkıları ve Kısaca Hayatı
Tam ismi Ebu el-Abbas Ahmed bin Muhammed bin Kesir el-Fergani olan ve 9. yüzyılın en ünlü astronomlarından olan Fergani’nin, doğum tarihi net olarak bilinmese de 800 ila 805 yılları arasında dünyaya geldiği düşünülmektedir. İlim tahsilini zamanın kültür merkezi olan Fergana’da yapan Fergani, daha sonra Bağdat’a gitmiştir. Bağdat’ta kısa sürede kendini tanıtmayı başaran Fergani, astronomi ve matematik alanında kendini kabul ettirmiştir.
Abbasi halifeleri Memun, Mutasım, el-Vasık ve el-Mütevekkil devirlerinde önemli ilmi araştırmalar yapmış ve birçok eser yazmıştır. Halife Mütevekkil, Fergani’yi 861 yılında Nil kıyısındaki ölçümleri yapması, Ravda adasında bulunan nilometrenin inşasını yönetmesi ve yapılan ölçüm işlerini takip etmesi için Mısır’a gönderdi.
Fergani, aklın prensiplerine uygun olmayan astronomiyi ilk defa eleştirenler arasında yer aldı. Gök cisimlerinin, Batlamyus (Hayatıyla ilgili detaylı bilgi için tıklayın.) ve izindekilerinin iddia ettiği gibi bazı akıl dışı ruhi cisimler olduğunu kabul etmemiştir. Gök cisimlerinin akli, kati, homosentrik ve eksantrik daireler şeklinde hareketlere sahip olduklarını ispatlamıştır. Kainatın ve gezegenlerin hacim ve büyüklükleri ile birbirine uzaklıklarını incelemiş ve yapmış olduğu hesaplamalar Batı astronomisinde değişmez ölçüler olarak kabul edilmiş ve asırlarca kullanılmıştır. Fergani, Güneş’in yarıçapının uzunluğunun 3250 Arap mili yani 6.410.000 metre olduğunu söylemiştir.
Fergani, Güneş’in de kendine göre hareketli olduğunu ilk defa keşfeden alimdir. Güneş’in de bir yörüngesinin bulunduğunu ve kendi etrafında batıdan doğuya doğru döndüğünü ilk defa Fergani keşfetmiştir. Ayrıca 41 yıl boyunca sürdürdüğü astronomi incelemeleri sonucunda enlemler(paralel) arasındaki mesafeyi hesaplamıştır.
Fergani, Güneş tutulmasını önceden tespit eden bir yöntem geliştirmiş ve bulduğu bu yöntemle 842 yılında bir Güneş tutulması olacağını önceden tespit etmiştir. Ayrıca Dünya’nın yuvarlak olduğu konusunda yeni deliller göstermiştir.
Astronomi dışında fizik ve mekanik alanlarında da çalışmalarda bulunan Fergani, Mikyas ül-Cedid adında bir alet yapmıştır. Mikyas ül-Cedid sayesinde Nil nehri sularının hızını ve seviyesini ölçmüştür.
Yaptığı çalışmalarla astronomi alanında önemli bir yere sahip olan Fergani, 870 yılında Fergana, Özbekistan’da hayatını kaybetmiştir.