ARDAHAN’IN KURTULUŞU!
1878 Berlin kongresi ile Çarlık Rusya’sına savaş tazminatı olarak verildi.
Ekim 1917 de Lelin’in kurduğu bolşevik yönetimi, Osmanlı Devleti ile 3 Mart 1918 de Brest-litovski antlaşmasını imzalar, Kars - Batum - Ardaha Osmanlı devletine geri verdi. Böylece kırk yıllık ayrılık sona etmişti.
Itilaf devletleri; bu birleşmeye engel çıkardı.
Şöyle ki; Mondros ateşkes antlaşmasın da 1.Dünya savaşı başladığında ki sınırları esas alımıştı. Osmanlı devletine derlerki birinci dünya savaşına girerken Kars - Ardahan - Batum senin toprağın değildi. Buraları boşaltacaksın, Osmanlı Devleti’de boşaltı.
Ortaya çıkan boşluğu; Gürcüler ve İngilizlerin desteği ile Ermeniler doldurdu.
Bu süreç, yerli halkın tepkisi artırdı. Çözüm yolları aranır. 3-5 ile 7-9 Ocak 1919 da Ardahan kongreleri yapıldı. Kars merkez olmak üzere Cenubu Garp Kafkas Cumhuriyeti (Güney Kafkasya) veya diğer adı ile Milli şura devleti kuruldu.
16 Nisan 1919 İngilizler Kars’ı alarak bu devlete son verdiler. Hükümet üyelerini tutuklayarak sürgün ettiler.
İlk cumhuriyet sona ermişti.
Ama; bir meşale yakılmıştı!...
Bu devletin, meclis başkanı,
Dr. Esat Oktay şöyle demişti!...
"Her insan kümesi, mücadale merkezidir."
Kurtuluş mücadelesinin Kafkas cephesi, bu coğrafyadır.
Kazım Karabekir komutasında ki 15.Kolordu, Ermenileri yenilgiye uğratır.
2-3 Aralık 1920 de Gümrük anlaşması imzalanır, Ermeniler ile barış yapılır.
Gürcüler ile yapılan görüşmeler sonucu, 23 Şubat 1921 de Ardahan’ı boşaltırlar.
Türk birlikleri Ardahan’a girer. Ardahan Türkiye’ye katılır. 23 Şubat 1921.
Kutlu Olsun!...