PANÇATANTRA NEDİR?
Pançatantra (Sanskrit dilinde “Beş Bölüm”), Hintli bilge Bidpai’nin (Sanskrit dilinde Vidyapati) anlattığı hayvan fabllarından oluşan derlemedir. Çeviri ve uyarlamalar yoluyla 11. yüzyıldan başlayarak birçok ülkeye yayılmıştır.
Yardımseverlikten çok kurnazlığı ve açıkgözlüğü öven özdeyişleriyle yapıt aslında bir artha metnidir. Düzyazı ve manzum bölümlerin bir arada yer aldığı özgün metin beş ana öykü ile bunların içine serpiştirilmiş yan öykülerden oluşur. Bütün yapıtın çerçevesini çizen giriş bölümünde, öyküler Vişnuşarman adlı bilge bir Brahman’a dayandırılır; Vişnuşarman bir kralın üç akılsız oğlunu adam etmek için fabllardan yararlanmıştır.
Bugün kayıp olan Sanskrit dilindeki özgün metnin İÖ 100-İS 500 arasında bir zamanda yazıldığı sanılır. İS 6. yüzyılda Sasani hükümdarı I. Hüsrev‘in özel hekimi Burzo yapıtı Pehlevi diline çevirmiştir. Burzo’nun metni de kayıp olmakla birlikte, onu temel alan Süryanice bir çeviri günümüze ulaşmıştır. İbn Mukaffa‘nın yaptığı ve ilk fablın kahramanı iki çakaldan ötürü Kelile ve Dimne diye bilinen Arapça çeviri de Süryanice metnin içindedir. Kelile ve Dimne bir başka Süryanice metin ile Stephanites kai ikhnelates (11. yy) adlı bir Yunanca çeviriye kaynak olmuştur. Latinceye ve çeşitli Slav dillerine yapılan çeviriler bu Yunanca metne dayanır. 17. yüzyılda hazırlanan ve Türk edebiyatının en önemli çevirilerinden sayılan Hümayunname ise, Kâşifi’nin Farsça çevirisi Envar-ı Süheyl’i yi (15. yy) temel alır. Avrupa’da ise, büyük olasılıkla 12. yüzyılda fabl yazan Baldo yapıtı altılı ölçüyle Latinceye çevirmişti; ayrıca 13. yüzyılda Léon ve Kastilya kralı X. Alfonso’nun emriyle yapılan bir İspanyolca çeviri vardır. Ama Avrupa’da yapılmış çevirilerin çoğu Haham Yoel’in İbranice metnine (12. yy) dayanır. Böylece Capua’lı Ioannes, Liber Kelilae et Dimnae (Kelile ve Dimne Kitabı) ya da Directorium vitae humanae (İnsan Yaşamının Rehberi), Béziers’li Raimond da Liber de Dina et Kalila (14. yy) adıyla Latinceye; Pforr’lu Antonius ise Buch der Beispiele der alten Weisen (15. yy; Eski Bilgeliklerden Örnekler Kitabı) başlığıyla fablları Almancaya çevirmiştir. Sir Thomas North’un The morali philosophie of Doni’si de (1570; Doni’ nin Ahlak Felsefesi), A. F. Doni’nin 16. yüzyılda yaptığı İtalyanca çeviriye dayanır.
Pançatantra öyküleri, Eski Cava dilinde yazılmış metinler ve büyük olasılıkla sözlü aktarımlar aracılığıyla Endonezya’ya da ulaşmıştır. Hindistan’da, 12. yüzyılda Narayana’nın derlediği ve daha çok Bengal’de yaygın olan Hitopadeşa da (Yararlı Öğüt) serbest bir Pançatantra uyarlamasıdır.