MEZOPOTAMYA UYGARLIĞI.
İlk çağlarda Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan bölgeye Mezopotamya adı verilmiştir. Mezopotamya, verimli topraklara sahip olduğu için sık sık istilaya uğramış, birçok kavim gelerek bölgeye yerleşmiş, bu nedenle birçok uygarlık kurulmuştur.
a) Sümerler:
Mezopotamya’nın siyasi ve kültürel tarihi Sümerlerle başlar. Sümerler Asya kökenli bir kavim olup, MÖ IV. binde Aşağı Mezopotamya’ya yerleşmiş, burada Lagaş, Ur, Uruk, Eridu, Ummo ve Kaş gibi “şehir devletleri” kurmuşlardır.
Sümerler yazıyı kullanan ilk toplumdur. Dilleri Asya kökenlidir. Yazı sayesinde edebi türler gelişmiştir. Bunların başında destanlar gelir. Gılgamış Destanı, Tufan Hikâyesi, Yaradılış Manzumesi günümüze kadar gelen klasik eserlerdir.
Sümerler hukuk devletinin kurulmasına öncülük etmişlerdir. İlk kanun Lagaş Kralı Urukagina tarafından çıkarılmış; burada, kralın baskı ve zulme son vererek özgürlüğü getirdiği anlatılmıştır. Bu kanunlarda cezalandırma yöntemi “fidye” (bedel)’dir.
Sümer dini çok tanrılı Toprak tanrıların malı sayılıyor ve rahiplerin gözetiminde işletiliyordu. Urukagina reformlarıyla özel mülkiyet ortaya çıkmıştır. Sümer sanatı canlı ve gerçekçi idi. Kabartma, oyma, kuyumculuk ve heykelcilik gelişmiş, “Zigurrat” denilen çok katlı tapınaklar yapılmıştır.
Sümerlerde düzenli bir ordu yoktu. Köleler dışında her erkek asker sayılırdı. Sümerler bilimin gelişmesine önemli katkılarda bulunmuş; ayı 30, yılı 360 gün olarak hesaplamış; daireyi 360 dereceye bölmüşlerdir.
b) Akadlar:
Sâmi ırkındandırlar. MÖ IV. binde, Arap yarımadasından gelerek, Mezopotamya’ya yerleştiler. Başkentleri Agede Sümerleri yıkarak tüm Mezopotamya’yı egemenlikleri altına aldılar.
c) Elamlılar:
MÖ IV. binden itibaren varlık gösterdiler. Sümer ve Akad himayesinde yaşadılar. Başkentleri Sus şehri idi. Tarım ve hayvancılıkla uğraştılar.
d) Babilliler:
Sâmi ırkından olan Amurrular, MÖ 2000 yıllarında Babil merkez olmak üzere bir devlet ve düzenli bir ordu kurdular. Babillilerin ilk devletine Hititler, ikinci devletlerine ise Persler son verdiler. Babil Kralı Hammurabi önemli yasalar çıkardı. Kişi ve toplum hukukunu birbirinden ayırdı Devletin teokratik özelliğini kaldırdı. Cezalandırmada kısas yöntemini uyguladı. Babil Kulesi ve Asma Bahçeleri dünyanın başlıca şaheserlerindendir.
e) Asurlular:
Sâmi kökenli bir diğer kavim olan Asurlular, MÖ 2000’de Ninova şehri çevresine yerleştiler. Egemenlik alanlarını Kapadokya’ya kadar genişlettiler. Anadolu’da çeşitli koloniler kurarak ticareti geliştirdiler. Bu sayede Mezopotamya uygarlığını Anadolu’da yaydılar. MÖ VII. yüzyılda Medler ve Babilliler Asur hakimiyetine son verdiler. Asurlular kaya oymacılığında geliştiler. Kütüphanecilik faaliyetini başlattılar. Hammurabi Kanunları’ndan daha sert cezalar içeren yasalar çıkardılar.
Mezopotamya uygarlıklarının genel özellikleri:
Siyasi yapı “şehir devletleri” biçimindeydi. Bunlardan biri diğerine üstünlük kurunca, hakim şehrin kralı tüm ülkenin kralı olurdu.
Patesi adı verilen krallar, ülkelerini tanrı adına idare ederlerdi. Kralların yanında, gerektiğinde toplantıya çağrılan danışma meclisleri vardı.
Mezepotamya uygarlığının dini çok tanrılı idi. Sümerlerde ahiret inancı vardı. Sâmilerin Mezopotamya’ya gelmesiyle bu inanç kayboldu.
Halk hürler, korunanlar ve köleler şeklinde sınıflara ayrılmıştı. Kölelerinin hiçbir hakkı yoktu.
Ekonominin temeli tarımdı. Tüccarlar Anadolu, Suriye, Mısır ve Hindistan’a giderek, ticaret yapıyorlardı. Bütün ticari faaliyetler takas esasına dayanıyordu. Ölçü birimleri sistemleştirilmişti.
Mezopotamya medeniyeti Akdeniz medeniyetinin temeli oldu. En çok etkilediği yer ise Anadolu’