Hayatı
Asıl adı Şehmuz olan Cigerxwin 1903 yılında Mardin’in (şimdi Batman’a bağlı) Gercüş ilçesine bağlı Hisar Beldesi’nde (Hesarê) Şehmus Hasan olarak dünyaya geldi. 1914 yılında I. Dünya Savaşı’nın başlaması sonucu ailesi ile birlikte Suriye’de bulunan Amude şehrine göç etti. Küçük yaşlarda çobanlık ve ırgatlık yaptı. 18 yaşında Diyarbakır’a gelen Cigerxwin buradaki medresede dini eğitim veren şeyhlerin yanında din eğitimi aldı. Bu dönemde Kürt kültürü ve edebiyat klasikleri ile tanıştı.

1928 yılında Kürtçe şiirler yazmaya başladı, Hawar dergisinde, Kürt halkının o dönem içinde bulunduğu durumun kendi üzerindeki etkisinden yola çıkarak, “Yüreği Kanlı” anlamına gelen Cigerxwin ismini kullanarak şiirler yayınladı.

1959 yılında Irak’a geçti. Bağdat Üniversitesi’nde Kurmanci şivesiyle Kürtçe ders veren ilk öğretmen oldu. Kürt dili için çalışmalar yaptı ve öğrenci yetiştirdi.

1979 yılında İsveç’in Stockholm şehrine geçerek edebi çalışmalarını burada sürdürdü. Burada çeşitli eserler yayımlamaya başlayan Cigerxwin 1984 yılında 81 yaşında Stockholm’de hayatını kaybetti. Cenazesi daha sonra Kamışlı’ya getirilerek burada defnedildi.

Edebi anlayışı
Cigerxwin, II. Dünya Savaşı’nden sonraki şiirlerinde Kürt işçi ve köylülerin yerel burjuvalara ve toprak ağalarına karşı verdiği mücadeleyi işlemiştir. Şiirleri genelde yoksulluğu konu alır, dünya üzerindeki savaşlara karşı barışı öneren eserlere sahiptir. Cigerxwin, savaşların asıl galibinin zenginler olduğunu vurgulayarak savaşlara karşı tüm ezilenleri birleşmeye çağırır. Cigerxwin’e göre bu birleşme "tüm sömürücülere karşı" olduğu kadar, kendi deyimiyle "cehennemi kalkan, cenneti kılıç gibi kullanan" ağalar, beyler, mollalar ve şeyhlere karşı da olmalıdır.

Cigerxwin, özgürlük konusunda, sömürünün olmadığı bir özgürlüğü anlatır. Onun için gerçek özgürlük; sınırların olmadığı, emeğin ve emekçilerin yönettiği bir dünyadadır. Şiirleri daha çok tanıdığı tarım emekçilerinin yaşadıklarını yansıtır.

Cigerxwin’in üzerinde durduğu önemli konulardan birisi de "vatan" ve "aşk kavramlarıdır. Aşkının ön plana çıkması, Cegerxwîn’in Dîwan (Divan) olarak adlandırdığı şiir kitaplarının biçimsel dizilişinde de görülür. Bazı şiir kitaplarında bölüm sayısı daha fazla olmakla birlikte, kitapların genelde “Vatanseverlik”, “Sosyal Olaylar” ve “Aşk” bölümleri olmak üzere üç bölüm şeklinde biçimlenmiş olduğu görülür. “Aşk” bölümü tüm kitaplarda son bölümde yer alır.

Hawar dergisi, Cigerxwin’in eserlerindeki edebi anlayışında önemli bir yer tutmuştur.

Eserleri

Şiir
Diwan Dîwana yekem: Prîsk û Pêtî, 1945 Şam.
Diwan Dîwana diwem: Sewra Azadî, 1954 Şam.
Diwan Dîwana siyem: Kîme Ez?, 1973 Beyrut.
Diwan Dîwana çarem: Ronak, Roja Nû Yayınevi, 1980 Stockholm.
Diwan Dîwana pêncem: Zend-Avista, Roja Nû Yayınevi, 1981 Stockholm.
Diwan Dîwana şeşem: Şefeq, Roja Nû Yayınevi, 1982 Stockholm.
Diwan Dîwana heftem: Hêvî, Roja Nû Yayınevi, 1983 Stockholm.
Diwan Dîwana heyştem: Aşîtî, Avesta Yayınevi, 2003 İstanbul.
Diwan Dîwana nehem: Salar û Mîdya, Avesta Yayınevi, 2003 İstanbul.
Diwan Dîwana dehem: Şerefnama Menzûm, Avesta Yayınevi, 2003 İstanbul.

Öykü
Reşoyê Darê, Lîs Yayınevi, 2008 Diyarbakır.
Cim û Gulperî, Lîs Yayınevi, 2008 Diyarbakır.
Dil ve kültür hakkındaki eserleri
Destûra Zimanê kurdî (Kürt dil bilgisi), 1961 Bağdat.
Ferheng, perçê yekem (Sözlük, 1. Bölüm), 1962 Bağdat.
Ferheng, perçê diwem (Sözlük, 2. Bölüm), 1962 Bağdat.
Folklora Kurdî (Kürt Folkloru), Roja Nû Yayınevi, 1988 Stockholm.