KURTULUŞ SAVAŞINDA ÇIKAN İSYANLAR.
Kurtuluş Savaşımız sırasında, bütün millet, düşmanları yurttan atmak için savaşırken, İstanbul Hükümetinin. İtilâf Devletleri’nin kışkırtmalarıyla. yer yer bazı isyanlar çıktı. Bu isyanları idare edenler bölgelerinde zorbalıklariyle tanınmış kimselerdi. Çevrelerine topladıkları da kendileri gibi zorba, cahil, gerici kimselerden ibaretti. Zaman zaman patlak veren isyanlar, Ankara Hükümeti’nin sert tutumu sayesinde büyümeden Bastırıldı, böylece isyanlara bel bağlıyaıı İtilâf Devletleri’nin ümitleri boşa çıktı.
Çerkez Ethem Olayı
Bu isyanların en önemlisi Çerkez Ethem adıyla tanınan komutanın, emrindeki kuvvetlerle birlikte, Yunan saflarına geçişidir.
Çerkez Ethem Batı Cephesi komutanlığına bağlı “Kuva-yı Ses’yare” (gezici kuvvetler) diye anılan kuvvetli bir süvari birliğimizin komutanıydı. Kardeşleri Reşit ve Yüzbaşı Tevfik Beylerle birlikte Kütahya dolaylarındaki Kuva-yı Seyyare’yi elinde bulunduran Çerkez Ethem hiçbir üst kademeye bağlı olmadan çalışmak istiyordu. Bu isteğini sürekli bir propaganda halinde hem halk arasında, hem orduda, hem de Meclis’te yaymaktan geri durmuyor, “Ordudan fayda yoktur, inhilâl etsin! Hepimiz Kuva-yı Milliye olalım!” diyordu.
Bu sıralarda Kuva-yı Seyyare’nin başında vekil olarak bulunan Çerkez Etem’in kardeşi Yüzbaşı Tevfik kasım 1920’den itibaren birliğin hareketleri hakkında cephe komutanlığına bilgi vermemeye başladı. Raporlarını o sırada Ankara’da bulunan Çerkez Ethem‘e yolluyor, o da Batı Cephesi’ne gönderiyordu.
Yüzbaşı Tevfik kasım sonunda alenen Batı Cephesi Komutanlığı’nı tanımadığını, İsmet Paşa’yla birlikte çalışmayacağını bildirdi.
Yüzbaşı Tevfik bu biçim davranırken Ankara’da bulunan Çerkez Ethem‘le o sırada mebus bulunan öbür kardeşi Reşit Bey de Meclis içinde propaganda yapıyorlardı. Mustafa Kemal her şeye rağmen, belki bir anlaşmazlık vardır diye Çerkez Etem’le kardeşi Reşit Bey’i alarak birlikte Eskişehir’e gitmeye, orada İsmet Paşa‘yla karşı karşıya konuşup anlaşmazlıkları gidermeye karar verdi. 3 aralıkta Eskişehir’e doğru yola çıktılar. Çerkez Etem yolda kaçarak birliklerinin başına geçti, kardeşi Reşit de, ara buluculuk baha nesiyle, arkasından gitti.
Aralık ayı içindeki bütün gayretlere rağmen Çerkez Etem gene valilere kendi başına emirler vermeye, halktan kendi adına para vs. toplamaya devam ediyordu. Bunun üzerine Atatürk 3.000 kişiden kurulu Çerkez Ethem birliklerine karşı taarruza geçilmesini emretti. Ordu birlikleri 29 aralık 1920’de Kütahya’yı işgal ettikten sonra Çerkez Ethem birliklerinin peşine düştüler, 5 ocak 1921’de Gediz işgal edildi. Bunun üzerine Çerkez Etem, kuvvetleriyle birlikte, Yunan saflarına geçti, Yunanlılar’la birlikte Türk kuvvetlerine hücum etti. Yapılan karşı hücumda 22 ocak tarihine kadar Çerkez Etem’in bütün kuvvetleri esir edildi, kendisi de kardeşleriyle beraber Yunan ordusuna sığındılar.
Diğer İsyanlar
Anzavur İsyanı. — Batı Anadolu’daki önemli isyanlar arasındadır. Anza-vur adındaki âsi 21 eylül 1919, 16 şubat 1920 ve 11 mayıs 1920 tarihlerinde üç defa isyan hareketine girişti. Balıkesir’in kuzey kesiminde patlak veren bu hareketler 20 mayıs 1920’de tamamen bastırıldı.
Bolu – Adapazarı isyanları. — 1920 nisanında Bolu ve Adapazarı çevresin de bir isyan patlak verdi. 4.000 kişilik âsi kuvveti Düzce’deki hapisaneyi boşalttırdılar. İsyanı bastırmaya giden 24. tümenin komutanı ile bazı subaylar pusuya düşürülerek şehit edildi. Bu bölgeye gönderilen Ali Fuat (Cebesoy) Paşa ve Albay Refet (Bele) birlikleri 3 ay içinde isyanı bastırdılar.
Hilâfet Ordusu. — Bu sıralarda İzmit’te Hilâfet Ordusu adı altında hain bir kuvvet yığınağı yapılıyordu. İstanbul hükümetinin emriyle Süleyman Şefik Paşa komutasında kurulan bu kuvvet de Ankara hükümetinin hareketlerini kösteklemeye çalışıyor, milli birliklerimiz Hilâfet Ordusu’yla da çarpışıyordu. Sonunda Hilâfet Ordusu yenildi, İzmit’ten İstanbul’a kaçmak zorunda kaldı.
Afyonkarahisar ve Konya İsyanları. — Çopur Mustafa adlı biri Afyon’da çevresine topladığı asker kaçaklariyle isyana kalkıştı. 21 haziran 1920’de Çivril’i bastıysa da millî kuvvetlere yenilerek Yunanlılar’a sığındı.
Gene 1920 yılının mayıs ve ekiminde Konya’da iki isyan hareketi oldu İkinci isyanda Konya işgal edildi (3 ekim 1920), hükümet erkânı esir alındı. Giden birlikler 3 gün içinde isyanı bastırdılar.