Bilgi Kirliliği

Bilginin temiz veya kirli olması, bilgi açısından anlamsız. Bilginin, doğru veya yanlış olması da aslında anlamsız. Bilgi, işine yarıyorsa kullanılacak bir şey. Yaramıyor ise almazsın. Burada asıl sorun şu; bilgiyi analiz edemeyenler hazır analiz edilmişini arıyor. O zaman da bilgi, analizcinin elemesine takılıyor. Aynı konuyu, aynı içerikle, aynı gün, onlarca yazarın yazması gibi. Bir de bilgi tekeli var. "Doğru" bilgiye sahip olma iddiası. Bu "Doğru" olma iddiasıyla paralel işliyor. Bazı kişi veya meslekte- meşrepte olanların, "Doğru" olduğunun peşin kabulü. Bu kişi veya mesleki- meşrebi grupta olanlardan gelen bilgilerin "Doğru" olduğu kabulü mecburi istikamet olunca, yanlışlığı da zaten iddia edilemiyor hatta kişi kendi vicdanında bile sorgulamayı kendince samimiyetsiz buluyor.

Bir komedi sahnesinde; trafik polisi, sarhoştan alkolmetreye üflemesini istiyor. Sarhoş da ona şişirilmiş balonu gösterip; "Hazır üflenmişi var burada, onu vereyim diyor." Hazır üflenmiş balondaki hava, alkol ölçümünde "Temiz" çıkar. Bu bilgiye ulaşımda da sık görülür. Bir konu hakkında araştırma yapmaya kalkışan veya bir şeyleri sorgulamaya çalışan kişinin genelde karşısına "Hazır bilgi" çıkar. İçeriği, aynı balondaki hava gibi "Temiz", güvenle gargara yapılabilir.

Bilginin "Doğru" veya "Yanlış" olması üzerinden değerlendirme yapanların en büyük hatası "Yanlış" damgalı olanları elemesidir. Oysa bir şeyin ne olduğunu, ne olmadığı, belirler. Yine matematikten örnek vereceğim; "Değil" konusu, bir şeyin değili onun dışındaki her şeydir. Yani aslında bir şeyi onun bizzat kendisi belirlemiyor, değili belirliyor. Şu ifadeyi bilirsiniz ; "Eşsiz, benzersiz" yani soyutlanamıyor. "Değili" yok ise "Tüm" dür. "Hep" ve Hiç", gibi. (5) in değili, (5) hariç herşey. Herşeyden (5) çekiliyor, soyutlanabiliyor. Yani sayı doğrusundaki tüm sayılardan (5) soyutlanınca biliniyor. Diğer sayılar olmasa o da olmayacaktı. Bilgi konusunda da aynı durum var, bilgiye doğru veya yanlış olarak tümüne ulaşılabilmeli ki "Doğru" olduğuna kanaat oluşturulan içinden çekilip alınsın. Önceden seçilmiş- elenmiş "Doğru" olarak zaten belirlenmiş bilgileri tekrarlamak bilgi kirliliği bile değil; olsa olsa bilgi eksikliği olur.

Son tahlilde; hazır üflenmiş balondaki temiz hava ile alkolmetreye üflenmez! Hazır elenmiş tırnak içi "Doğru" bilgiler de eksik olabilir. Bilimsel incelemelerde doğruya ulaşmak için tüm veriler işlenir. Elenmiş veriler ile sonuca ulaşmak mümkün değil. Hem bilgilerin- verilerin "Doğru- yanlış" olması da ayrı bir değerlendirme olacaktır. İstatistik biliminde, "Hata payları" vardır. Bir de "Marjinal veri"; bir araştırmada mesela "Bir kişi günde kaç ekmek yiyor?" gibi veriler içinde 100 ekmek yediğini söyleyen de olabilir. Bu bilgi yanlış olduğundan değil, sonucu çok fazla etkileyeceği için çıkarılır. Bunlar ortalamaya etki edeceği için baştan elenir. Bu verinin sonucu bozacağını anlamayan için "Hazır üflenmişi" gayet faydalıdır hem de "Doğru"!

Saygılarıımla,

Ahmet Bektaş