Dr. İbrahim KARAER

NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan 23408 numaralı evkaf defteri Hamid Sancağı dahilinde kain evkaf-ı şeriflerinde doksan senesi kanun-ı evvel iptidasından (1 Aralık 1874) Şubat nihayetine kadar (12 Mart 1875) üç mah (ay) zarfında vuku’bulan harç, ferağ ve intikalat-ı müstagallat ve varaka baha ve kalemiyenin miktarını mübeyyin defterdir. Söz konusu defterde Uluborlu kazasında 12 vakıfla ilgili kayıt vardır. Bu vakıflardan yedisi kaza merkezinde, ikisi Senirkent’te diğer üçü Kabaca-i Kebir, Ayazmana ve Bisse (Başköy)’de bulunmaktadır.

Bu defterde kayıtlı bilgilerden vakfa ait taşınmazların işletmeci/kiracılar arasında el değiştirmesi işlemlerinden gelir elde ettikleri anlaşılmaktadır. Mesela Senirkent ilçesindeki Elperek Cami-i Şerif Vakfı iki ferağ üzerinden yaptığı işlem karşılığında harç ferağı 30 kuruş, varaka baha ve kalemi karşılığı 8 kuruş olmak üzere toplam 38 guruş; Büyükkabaca köyündeki Çaylak Kuyusu Vakfı 8 ferağ işleminden harç ferağ ve intikalattan 114 guruş, varaka baha ve kalemiyesinden 32 guruş olmak üzere toplam 146 guruş gelir elde etmişlerdir.

Miladi 1874 yılı sonu, 1875 yılının başında Senirkent ilçesi sınırları içinde bulunan vakıfların yaptıkları ferağ işlemleri ve bu işlemlerden elde ettikleri gelirlerin dökümü aşağıya çıkarılmıştır. Bisse (Başköy)’deki Bula Hatun Zaviyesi Vakfında on sekiz ferağ işlemi yapılmış ve bunun karşılığında 135 guruş gelir elde edilmiştir. Kabaca-i Kebir köyündeki Çaylak Kuyusu Vakfında sekiz ferağ işlemi yapılmış, 146 guruş gelir elde edilmiştir. Bisse köyündeki Bula Hatun Zaviyesi Vakfında daha fazla ferağ işlemi yapılmasına rağmen, Çaylak Kuyusu Vakfına göre daha az gelir elde edilmiştir. Ayazmana köyündeki Zekeriya Zaviyesi Vakfında sadece bir ferağ işlemi yapılmış, karşılığında 23 guruş gelir elde edilmiştir. Senirkent köyündeki Elperek Cami-i Şerifi Vakfında iki ferağ işleminden 38 guruş gelir elde edilirken, Ahi Hüseyin Zaviyesi Vakfında iki ferağ işleminden 58 guruş gelir elde edildiği görülüyor. Arazinin büyüklüğü / küçüklüğü veya değeri ile orantılı olarak vakıflarda yapılan ferağ işlemi ücretlerinin değiştiğini söyleyebiliriz.

1- Evkaf-ı hümayun nezareti celilesine mülhak evkafından Uluborlu kazasında Elperek Camii Şerifi Vakfından
Sayfa Paye Guruş
107 00 34 Bir kıta tarla Hacı Ali Ağa ferağından Abdullah Efendi üzerine
148 00 4 Bir kıta tarla senedi tebdilen Hacı Ali Ağa üzerine
000 00 38
Harç ferağı: 30
Varaka Baha ve Kalemi: 8

2- Nezaret-i Celile-i Evkaf Humayunu mülhak evkaftan Uluborlu kazasında Senirkent karyesinde Ahi Hüseyin Zaviyesi Vakfından
Sayfa Paye Guruş
108 00 34 Bir kıta tarla Hacı Ali Ağa ferağından Abdullah Efendi üzerine
109 00 24 Bir kıta tarla Ayşe ferağından Halil Efendi üzerine
000 00 58
Harc ferağı: 50
Varaka Baha ve Kalemiyesi: 8

3- Nezaret-i Celile-i Evkaftan Uluborlu kazasında Çaylak Kuyusu Vakfından
Sayfa Paye Guruş
113 20 16 Bir kıta tarla Testici Mehmet ferağından kızı Abide üzerine
117 20 57 Bir kıta tarla Süleyman ferağından Süleyman ve Ali üzerlerine
120 00 22 Bir kıta tarla Ali ferağından Ali ve Mustafa ve Hasan üzerlerine
121 00 17 Bir kıta tarla Hasan Efendi intikalinden zevcesi Neslihan üzerine
122 00 7 Bu dahi
123 00 12 Bu dahi
124 00 10 Bir kıta tarla Neslihan ferağından Hasan Efendi üzerine
150 00 4 Bir kıta tarla senedi tebdilen Süleyman üzerine
000 00 146
Harç ferağ ve intikalat: 114
Varaka baha ve kalemiyesi: 32

4- Evkaf-ı Hümayun Nezareti Celilesine mülhak Uluborlu kazasında Bisse karyesinde Bula Hatun Zaviyesi Vakfından
Sayfa Paye Guruş
126 00 9 Bir kıta tarla Hacı Musa ferağından Musa üzerine
129 00 9 Bir kıta tarla İbrahim ferağından Mustafa üzerine
130 20 7 Bir kıta tarla Molla Hüseyin ferağından Molla Hüseyin üzerine
133 20 8 Bir kıta tarla Hafız Ali ferağından oğlu Mustafa üzerine
134 20 5 Bir kıta tarla bu dahi
135 00 8 Bu dahi
136 20 8 Bu dahi
137 10 6 Bu dahi
138 20 6 Bu dahi
139 20 7 Bu dahi
140 20 6 Bu dahi
141 00 6 Bir takım tarla Hafız Ali ferağından Molla Hüseyin üzerine
142 20 5 Bu dahi
143 00 16 Bu dahi
144 00 5 Bu dahi
145 00 6 Bu dahi
146 20 9 Bu dahi
147 00 5 Bu dahi
000 30 135 guruş 30 para
HARÇ FERAĞ:30 63,30
Varaka Baha ve Kalemiyesi: 72

5- Nezaret-i Celile-i Evkaf Hümayunu mülhak evkaftan Uluborlu kazasında Zekeriya Zaviyesi Vakfından
Sayfa Paye Guruş
178 00 23 Bir kıta tarla Süleyman ferağından İbrahim üzerine
Harç ferağı: 19
Varaka Baha ve kalemiye: 4

Hamid sancağı dahilinde kain evkaf-ı şeriflerin 90 senesi kanun-ı evveli iptidasından Şubat nihayetine kadar üç mah (ay zarfında) on bin iki yüz on altı guruş otuz para arazi harç ferağ ve intikalatı vukubulmuş ve bundan iki bin yüz altmış sekiz guruş otuz dört para aidat ve yoklama masraf karşılığı ve hisse-i mütevelliye olarak balada ez-bakıyesi olan sekiz bin kırk yedi guruş otuz altı para şuhur-ı merkume cedveliyle hane-i mahsusasına idhalen mahsubu icra kılınmış olmakla icabı babında emr ü ferman hazret-i veliyyün emrindir
9 Mart 91 (21 Mart 1875)
Yazı sancak merkezinde yetkili on kişi tarafından mühürlenmiştir.

Hamid Sancağı Evkaf Defteri, 21 Mart 1875 tarihinde bir üst yazı ile Evkaf-ı Hümayun Nezaretine takdim edilmiştir.

Evkaf-ı Hümayun Nezareti Celilesi Canib-i Alisine
Devletli Efendim Hazretleri
Hamid sancağı dahilinde kain evkaf-ı şerifelerin doksan senesi Kanun-ı evvel iptidaisinden Şubat nihayetine kadar üç mah zarfında on üç bin beş yüz seksen bir guruş yirmi para varidat vuku’bulmuş ve bundan maaş ve mesarifat ve aidat olarak sekiz bin dört yüz kırk altı guruş on dört parası bi’l-ifraz baki kalan beş bin yüz otuz beş guruş yirmi altı parası bir kıta (poliçe?) senedi mucebince bu kere irsal kılındığı gibi şuhur-ı (aylar) merkume cetveliyle masraf pusulası ve arazi ve mukzat? defterleri bir kıta cedvel-i mezkurun havi olduğu beş kıta muhasebe koçanıyla dört yüz elli dört kıta arazi ve mukzat ferağ ve intikalat koçanları kezalik bir torba derunine vaz’an ve Isparta postanesine teslimen takdim kılınmış olmakla icra-yı icabı babında emr ü ferman hazreti menlehülemrindir.
9 Mart 91 (21Mart 1875)
Bende
Mühür

Sonuç
Vakfa ait taşınmazların işletmeci/kiracılar arasında el değiştirmesinden alınan verginin bir kısmı çeşitli adlar altında devlete, bir kısmı mütevelli vs. vakıf yöneticilerine ödendikten sonra kalan kısmı vakfın net geliridir ki; daha bundan vakfın masrafları düşülecek ve geriye bir şey kalırsa vakıf kasasına girecektir. Ancak çoğu zaman geriye kalan para vakıf masraflarına bile yetmez. Defterde kayıtlı Hamit sancağı vakıflarının varidatı ile ilgili yapılan son değerlendirmeye göre; 454 parça arazi ve vakıf mekanının devrinden gelen 23.581 guruş 20 para varidattan (vakfın arazi geliri), maaş mesarifat ve aidat 8.446 guruş 14 para düşüldüğünde (vakfın masrafları) baki kalan 5.135 guruş 26 para (geriye kalan)’dır.