a-Ateş: Yapısında tutuşma özelliği bulunan bir maddenin yanmasıyla ısı ve ışığın birlikte belirmesine ateş, bu olaya da yanma denir. Yanma olayında tutuşma özelliği olan bir madde, tutuşunca oksijen olduğu müddetçe açıklayarak yanıcı bir maddenin oksijenle birleştiğini keşfetti.
Ateşin bulunması insanoğlunun uygarlık yolundaki en önemli adımlarından biridir. İnsanın ateşi ilk kez nasıl bulduğu kesin olarak bilinmiyorsa da, yıldırımın ateşin bilinmesine ve yakılmasına kaynaklık ettiği, bu nedenle tarih öncesi araştırmalar ve bu ateşlerden bazılarının söndürülmeden binlerce yıl devam ettirilenlerinin olduğunu (Ör: Mecusilerin ateşi gibi) biliyoruz. Bu nedenle Tarih öncesi araştırmalar, insanın ateşi ilk kez 1,5 milyon yıl önce kullandığını göstermektedir. Bu nedenle ateş kutsal sayılmış ve sönmemesi için elden gelen çaba harcanmıştır. İnsanın sürtünme yoluyla ilk kez ateşi elde etmesi, MÖ 7000’lerde Neolitik Çağ’da başlamıştır. Hemen dünyanın her yanında uygulana ateş yakama yöntemi sert ağaçlardan yapılmış bir delginin iki avuç arasına sıkıştırılarak, diğer ağacın üzerinde açılan bir oyuğun içinde sürtünme yoluyla döndürülerek tutuşturulmasıyla elde edilmesidir.
Yasin 80.surede de Rab’bimiz, yukarda söyledğim ağaçları sürterek “Yemyeşil ağaçtan sizin için ateş çıkaran O’dur; işte ondan yakıp durmaktasınız” diyerek ateş yakmayı işaret eder. Burada adı geçen ağaçlara Araplar merh ve afar adları vermişlerdir. İnsanlar bu ağaçlardan ateş yakmayı öğrenince ateşi devamlı yakmaktan vazgeçmişlerdir. Her defasında yeniden yakmaya başlamışlardır. Bu yöntem, ilkel yaşam süren kabilelerde de halen görülür.
Ateş uygarlaşmanın öncü kuvvetidir:
Tarım alanları açmak için çıkarılan orman yangınları tarım çağı insanı için oldukça önemliydi. Günümüz insanı da rant elde etmek için sit alanlarını, dünya mirası eserleri, evleri, ormanı ve hatta protesto için kendini bile yakıyor...
1- Vahşi hayvanlara karşı kabilenin korunması,
2-Ateş sayesinde insanların soğuk iklimlere göç etmesi mümkün olmuştur. Ateş olmasaydı insanlık tropik kuşaklardan çıkamayacaktı,
3-Fırın, ocak ve körüğün keşfiyle madenlerin eritilmesi ve cam gibi önemli ham maddelerin elde edilmesi
4-Tuğla yapımı ve çömlek imalatı,
5-Yaraların dağlanması,
6-Demircilik,
7-Paslanma da bir nevi yanmadır,
8-Ateşin enerjisi sayesinde gerçekleşen kimyasal reaksiyonlar,
9-Ateşli silahlar vs.
Ateş, birçok bilim adamı için bütün zamanların tartışmasız en önemli buluşudur, medeniyetin öncü kuvvetidir…
b- Tekerlek: Çömlekçi çarkından ya da taşıma kütüğünden türediği sanılan tekerlek cilalı taş devrinde bulunmuştur. En önemli parçası dingildir. Dingil olmadan tekerlek bir işe yaramaz. Tekerleğin üretimi hiç de kolay değildir. İlk zamanlarda tekerleğin mükemmel daire biçiminde olması, hem sağlam hem de hafif olması, kolay tamir edilebilmesi, dingilin tekerin ortasına denk getirilmesi, iki tekerin iyi dengelenmiş olması, dingilin tekerlekle birleştiği noktanın ne çok sıkı ne de çok gevşek olmaması gerekmektedir. Bu da tekerlek üretimini zorlaştırır. Ancak, öylesine önemli bir buluştur ki uğruna katlanılan tüm zahmetlere değmiştir. Tekerlek, esasında çok geç bir buluştur. Tekerlek bulunduğunda insanlık beş bin yıldır toprağa yerleşik durumdaydı. Bulunması endüstri devrimini gerçekleştirmiş, uygarlığa doğru bir adım daha atılmıştır.
Uygarlık Yolunda Tekerlek Neden önemlidir?
Kısaca şunu belirtebiliriz ki; bir düşünün tekerlek bulunmamış olsaydı şuan tekerlek yardımıyla kullandığımız hiç bir aleti ya da eşyayı kullanamayacaktık.
1- Çarklar, direksiyonlar, makaralar, bilyeli yataklar… Hareket eden her şey bir yerinde tekerlek bulundurmaktadır. Saatler, oyuncaklar, arabalar, makineler vs.
2- Tekerlek insanoğlunun ağır yükleri kolayca ve daha uzağa taşımasını sağladı. Tekerlekle birlikte insanoğlu daha hareketli ve hızlı hale geldi. Ticaret hacmi arttı ve birim kütle başına taşıma maliyetleri düştü.
3- Tekerler, hareket enerjisini depolayabilme özelliğinden dolayı da enerji verimini arttırmıştır.
4- Demir çağının savaş arabalı fatihleri tekerlek sayesinde yerleşik tarım toplumlarını işgal ettiler.
5- İnsanoğlunun hem en büyük yardımcısı hem de düşmanlarından biri olan sürtünme kuvveti üzerinde hâkimiyetimiz arttı. Makineler daha verimli çalışmaya başladı. Birim enerji başına elde edilen yararlı iş miktarı arttı.
7- Tekerlek sayesinde artık insanoğlu bir yerden bir yere göçtüğünde ürettiklerini, birikimlerini de yanında götürebiliyordu. Böylece kültür ve emeğin bir noktadan ötekine ve gelecek kuşaklara taşınması kolaylaştı ve.vb gibi daha ne kolaylıklar sağladı. Ve ayrıca tekerleğin bulunmasıyla uygarlık yolunda büyük bir adım daha atılmış oldu…
Ateş ve tekerlek uygarlığın ayaklarından ikisidir. Bundan sonraki yazılarımda diğer ayaklarının da inşallah birer birer altını çizeceğim. Bunlar olmasa uygarlık yani bilim teknik ve tekâmül yol alamazdı veya daha doğru tabirle bunlarla olduğu zamanki hızda ilerleyemezdi. Kitabımızın istediği ve yaradılışımızın amacı da tekâmül değil mi?
Her şey gibi bunlar da doğru faydalanılmadığında bu teknik gelişmeler ve uygarlık insanları bedbaht edebilir. Dikkat edilmesi gereken ve asıl olan, efendisi olmamız gerekenlerin kölesi olmamaya dikkattir… ESEN AKALINIZ.

Abdullah HAKTANKAÇMAZ
[email protected]