Milattan Önce 300 yılında Büyük İskender’in generallerinden I. Selevkos Nikator, Büyük İskender’in, Fırat Nehri’ni geçtiği yerde, Selevkeia Euphrates ismiyle bir kent kurmuştu.
Bu kentin karşısına da eşi Apama’nın adıyla ikinci bir kent kurarak, bu iki kenti bir köprüyle birbirine bağlamıştı.Böylece kent,Roma’ya bağlanmış,adı köprü anlamına gelen ‘Zeugma’ olarak değişmişti.
Zeugma Antik Kenti, bugün Gaziantep’in Nizip ilçesinin 10 km doğusunda, tepeler üzerine kurulmuş bir kenttir. Roma zamanında kent; sanatta çok ilerlemiş, zengin villalarda boy gösteren mozaiklerle eşsiz bir örnek sergilemiştir.
1998 yılında, Zeugma Mozaikleri’nin kurtarılması çalışmasında, kazı esnasında dere yatağında enkazlar arasında bir sütunun kaldırıldığı an, bu güzeller güzeli gizemli mozaikle karşılaşıldı.Büyük gözleri,saçındaki bandaj ve küpeleri nedeniyle çingene kızına benzetildiğinden adı da böyle kalmış ve Zeugma Antik Müzesi’nin baş tacı olmuştur.
Ben de 17 Haziran 2018 tarihinde Antep’e gittiğimde görme fırsatı bulmuştum bu nadide parçayı. Rehberimiz, çingene kızı mozaiğinin sergilendiği korunaklı odaya bizleri bilgilendirerek götürmüştü, odanın içine girdiğimizde, bu değerli mozaiğin flaşlardan etkilenmemesi için, flaşsız bir şekilde fotoğraf alabileceğimiz konusunda özellikle uyarmıştı.
Bir mozaiğin neden bu kadar nadide ve değerli olduğunu, çingene kızının gözlerine bakınca anladım. Odanın neresine giderseniz gidin, gözleri ile sizi takip ediyor. Buğulu ve bi o kadar da gizemli bir bakışı var çingene kızının.
Hal böyle olunca, elin ecnebisi bu durumu bizden daha önce anlamış olacak ki, Romalıların zengin villalarını süsleyen mozaikler 1960 yılında ABD’ye kaçırılmış. Bowling Green Devlet Üniversitesince 35 bin dolar karşılığında satın alınarak o tarihten bu güne üniversitede sergileniyormuş. Çingene kızının üstündeki sütun nedeniyle çalarken fark edilmediği anlaşıldığında, çalıntı parçaların anavatanına geri getirilmesi için 2012 yılında çalışma başlatılmıştı.
Bu çalışmalar artık nihayete erdi. 26.11.2018 tarihinde kayıp 12 parça ABD’den alınarak anavatanı Türkiye’ye getirildi. Parçaların çalınma sürecini anlatan Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı Fatma Şahin;
"Amerika gezimizde, ’siz üniversitesiniz, dünyaya örnek olun’ dedik. Yine ’dünyanın en güzel eserinin ve roma döneminin en güzel eserlerinin anavatanına dönmesine siz destek olun ki dünyaya bunun kanıtlanabileceğini gösterelim’ dedik ve teklifimizi kabul eden üniversite rektörüne ve yönetim kuruluna çok teşekkür ediyorum." ifadelerini kullandı.
Anavatanı Türkiye’ye getirilen mozaiklerin 6’sında kuş, 1’inde tavus kuşu, 2’sinde tiyatral mask, 2’sinde mitolojik karakterler ve bir parçada da "Belkıs" olarak isimlendirilen kadın figürü yer alıyor. Mozaiğin 12 parçası birleştiğinde; Roma dönemi villalarında sergilenen mozaikler daha net görülecek. Ancak kaç parçasının kayıp olduğuna dair herhangi bir bilgi olmadığından dolayı mozaiğin tam hali hiçbir zaman bilinemeyecek.
Merve Şahan