DUA
Dilimize Arapça’dan girmiş bir sözcük dua. Güçsüzlüğünü ve ihtiyacını ortaya koyup Allah’a yalvarma, bir şeyin olmasını veya olmamasını isteme, yakarış, niyaz demek.
Duanın Türkçe’de halk ağzında karşılığı “alkış”tır. Alkış, “Hayır dua” mânâsına gelir. Tarihte bayram, tebrikleşme gibi törenlerde padişah ve sadrazamlara yüksek sesle dua etmeye de “alkış” adı verilirdi. Bu cümleden olarak saraylarda padişah, sadrazam ve vezirleri alkışlamakla görevli personel vardı. Adları “alkışçı” idi. Bu personelin yöneticisine de “Alkış çavuşu” denirdi. Alkışçılar törenlerde: “Padişahım çok yaşa! Padişahım devletinle bin yaşa!” diye bağırırlardı.
Alkış, hayır dua anlamını taşıyor. Peki duanın hayırlı olmayanı yok mu? Var. Hayır dilemeyen dualara “beddua” diyoruz. Bedduanın halk ağzında intizar, ilenç, kargış gibi anlamdaşlarının bulunduğunu hemen belirtelim. İlenme, lânetleme... Lanete uğramış, lanetli kişiler “kargışlı”dır.
Ziya Gökalp bir dizede her iki sözcüğü de kullanmış. Hem hayır dua mânâsıyla alkış’ı, hem de lanetleme anlamıyla kargış’ı. O dizeyi yazalım:
“Alkışı alkıştır, kargışı kargış...”
Karacaoğlan’ımızın bir kargışı var ağ (ak) geline. Görmezden gelmek olmaz:
.
“Bacanın üstünde baykuşlar öte
Kapıyın önünde çalılar bite
Ben de kargış vermem ocağın tüte
Daha derdim az diyesin ağ gelin”
.
Bir de gençlerin dilinde ‘beddua’nın karşıtı ‘guddua’ kelimesi var. Bed kötü demek Farsça’ da. Bed-dua birleşik bir kelime. “İlenme, kargış, lanetleme”mânâsına.
Aynı bu bedduanın yapılışı gibi gençler “guddua”yı bulup kullanıma geçmişler. “Gut” batı dillerinde “iyi” demek.’ Gud-dua’ da “Alkış, hayır dua” anlamına geliyor. Hele bir de söylem geliştirmişler ki pek beğendim ben:
.
“Beddua etme, guddua et.”
.
Nasıl? Güzel değil mi? İyilik dilemek, hayır temenni etmek ariflerin işidir. Bunu tüm içtenliğiyle yapabilen canlara aşk olsun!
Dostlar! Oğulcuk Ağzı’nda dua ve beddualarla ilgili araştırma yapıyorum. Çalışmalarımı bölümler halinde ilginize sunacağım. Daha sonra bu çalışmalar “Oğulcuklum”un ikinci baskısında bir bütün halinde yer alacak. Hatta Oğulcuk Ağzı ayrı bir kitapçık olacak. Çalışıyoruz bakalım. Emeğimiz yerde kalmaz inşallah!
Gayret bizden, tevfik Ulu Tanrı’dandır.