Yüce kitabımıza ve efendimizin
Hayatına baktığımızda mertebeler görürüz, varlığın ve insanın derecelendiğini
İnsan-ı kamil, en üst mertebeyi işaretliyor, demek ki altlarda da mertebe bulunmaktadır.
Peki, nedir bu mertebeler diye dikkatlice nazar edersek, işte o vakit

Bir piramit örneği aklıma geliyor
En geniş olan piramidin en alt kısmıdır. Piramit yükseldikçe alan daralırİnsanların çoğu, piramidin en alt kısmına karşılık gelir, çoğunluk altlarda yaşar
Nitelik ve dereceye vuruldukça insanların sayısında azalma olur, zirvede çok az insan kalır

İrfan geleneğinde “yedi katlı insan modeliyle karşılaşıyoruz
Kur’an’ı Kerim, Hz. Peygamber’in sünneti ve İslam’ın ruhundan hareketle
bu model belirlenmiş. Harici bir okumaya yaslanmıyor bu model, çıplak bir metin
okumasından çıkmıyor, Kur’an’ın ruhunun verdiği ilhamla doğuyor

Yedi katlı insan modeli
Nefs-i emmare ile nefsi-i safiye arasındakileri içeriyor
Her makamın bir hususiyeti ve özelliği var; insan hangi makamdaysa makamının
Hususiyetlerini taşıyor, nefsi emmare insanın en alt makamını oluşturuyor
Nefs-i emmare de insan büsbütün kötü/aşağı olana açıktır, iyiye kapalı bir alandır

İnsan içindeki kötü sese kulak kesilir
Bu sesin işaret ettiği yere gider, kendisinde eksiklik, yanlışlık görmez
Ve hatta günahkar olduğunu düşünmez. Arifler, bu mertebedekilerin münafık ve fa sıkların
özelliğini taşıdığını söylerler, velev ki Müslüman olsa da nefsi emmare mertebesin de yaşıyorsa münafık ve fasık gibi olur

Nefs-i emareden çıkmak için Müslüman olmak yetmiyor
Daha fazlası gerekiyor, nefsin terbiye ve tezkiyesi, yani nefsin sesini kısmak
Ve böylece ruhun gürleşmesine imkan vermek, insan bir nevi içinde miraç yaşatarak
Nefs-i emareden nefsi levvameye yükselmeli, Nefs-i levvamede insan nefsinden yana düşmez, eksik ve günahkar olduğunu düşünür

Nefs-i levvameye yükselmiş insanda
İnsan-ı kamile doğru bir seyir vardır. Kişi Nefs-i emmare de sosyolojik olarak Müslümandır.
Arkasından nefsi mülhime geliyor, ilhama açık Nefs demektir, Nefs, tövbe, zikir, rabıta ve mücahedeyle
günahların ağırlığından ve şehvet bağından kurtulunca, ilham ve feyz almaya kabiliyet kazanır….

Mustafa Cilasun