2.DERS: KÜRT ALFABESİ’NDE TÎP(TÎP)LER



Bu Derste Neler Öğreneceğiz?

1-Kürt Alfabesi’indeki Tîpler ve Karşıladığı Sesler

2-Kürt ve Türk Alfabelerindeki Tîplerin Sessel ve Şekilsel Farkları

3- Tüm Tîpler için Örnek(Mînak)ler



J Kurdî’de harflere, “tîp” denir. Kimi dilciler tîpe, “herf” demektedir. Her iki kullanım da, doğrudur; ancak biz “tîp” olarak kullanmayı tercih ediyoruz.



Aa Tîpî: Bu tîp, Türkçe’deki “A” ile birebir aynıdır.

Örnek(Mînak): Adar(Mart), Agir(Ateş)



Ba Tîpî: Bu tîp de, Türkçe’deki “B” ile aynıdır.

Örnek(Mînak): Baran(Yağmur), Bager(Rüzgar)



Cc Tîpî: Bu tîp de, Türkçe’deki “C” ile aynı sestedir.

Örnek(Mînak): Cîran (Komşu), Colemêrg (Hakkarî)



Çç Tîpî: Bu tîp, kimi zaman Türkçe’deki ile birebir aynı olduğu halde, kimi yerlerde yumuşar. Yumuşayan “Ç”de ç-c arası bir ses verir.

Örnek(Mînak): Sert Ç: Çil(Aç Göz), Yumuşak Ç: Çil(Kırk)



Dd Tîpî: Türkçe’deki “D” ile aynıdır.

Örnek(Mînak): Dest(El), Diran(Dîş)



Ee Tîpî: Türkçe’deki “E” ile aynıdır. Ancak kimi zaman Arapçadaki “ع” sesini de verir.

Örnek(Mînak):” ع” sesini veren; Elok(Hîndî), Normal “E” sesini veren; Endezyar(Mühendîs)



Êê Tîpî: Bu tîp aslında Türkçe’de kullanılan bir tîptir. Ancak, Türk Alfabesi’inde 29 tîp içinde yer almadığı için, zamanla kullanımı azalmış, kullanıldığı yerde de şapka bırakılmamıştır. Türkçe’deki; “hayvan yemi” aslında “Yêm” şeklinde, yaban-yabancı anlamına gelen “el” ise “êl” şeklindedir. İşte “ê” sesi, Türkçe’deki “I” tîpîne biraz yakınlığı ile birlikte, Türkçe’deki bilinen uzun “e” ile birebir aynıdır.

Örnek(Mînak): Lev (Dudak), Êzing(Odun-yakacak)



Ff Tîpî: Türkçe’deki “F” ile aynıdır.

Örnek(Mînak): Fêkî(Meyve), Fîstan(Fistan)



Gg Tîpî: Türkçe’deki “G” ile ayndır.

Örnek(Mînak): Genim(Buğday), Gûz(Cevîz)



Hh Tîpî: Tükçe’deki “H” ile aynı olmakla beraber, kimi zaman, Arapça’daki “ح” sesini de verir.

Örnek(Mînak): Türkçe’deki “H”ye benzeyen; Hêk(Yumurta)

Arapça’da yer alan “ح” sesini veren; Hesen(Erkek ismi)



Ii Tîpî : Kürtçe’de şekilsel olarak faklılık gösteren bir sestir. Ses olarak Türkçe’deki “I” ile birebir aynıdır. Ancak bu tîpte, istisnai bir durum vardır. Küçük(hûrdek) yazıldığında; “i” şeklinde; büyük(girdek) yazıldığında “I” şeklinde yazılır. Bu Kürtçe için olmazsa olmaz, önemli bir kuraldır.

Örnek(Mînak): Bizin(Keçî), BIZIN(KEÇÎ)



Îî Tîpî:Türkçe’deki “İ” ile tamamıyla aynıdır.

Örnek(Mînak): Îşev(Bu akşam), Îran(İran)



Jj Tîpî: Türkçe’deki “j” ile tamamıyla aynıdır.

Örnek(Mînak): Jin(Kadın), Jiyan(Hayat-Yaşam)



Kk Tîpî: Türkçe’deki “K” ile tamamıyla aynıdır. Ancak kimi zaman, daha kalın okunur. k-g sesleri arası bir ses verir.

Örnek(Mînak): Normal “K”: Kelem(Lahana), Kalın “K”: Kanî(Çeşme)



Ll Tîpî: Türkçe’deki “L”ile ayndır.

Örnek(Mînak): Lewend(Erkek ismi)



Mm Tîpî: Türkçe’deki ile aynıdır.

Örnek(Mînak): Masî(Balık), Mamoste(Hoca,Öğretmen)



Nn Tîpî: Türkçe’deki ile aynıdır.

Örnek(Mînak): Nan(Ekmek), Nûpelda(Kız ismi)



Oo Tîpî: Türkçe’deki “O” ile aynıdır.

Örnek(Mînak): Doz(Dava), Hevok(Cümle)



Pp Tîpî: Türkçe’deki ile ayndır.

Örnek(Mînak): Pir(Çok), Pesin(Övgü,Meth)



Qq Tîpî: Bu tîp Arapça’daki “ق” ile hemen hemen aynıdır.

Örnek(Mînak): Qad(Alan-Meydan), Qelî(Kavurma)



Rr Tîpî: Türkçe’deki ile aynıdır.

Örnek(Mînak): Roj(Gün), Rê(Yol)



Ss Tîpî: Türkçe’deki ile aynıdır.

Örnek(Mînak): Ser(Baş), Serok(Başkan)



Şş Tîpî: Türkçe’deki ile aynıdır.

Örnek(Mînak): Şemî(Cumartesi), Şerm(Ayıp)



Tt Tîpî: Türkçe’deki ile aynıdır.

Örnek(Mînak): Tirk(Türk), Şemamok(Küçük kavunumsu kokulu bitki)



Uu Tîpî: Kürtçe’deki “U” tîpî, Türkçe’deki “u-ı” seslerinin birleşimini verir. Bu sesi çıkarmak için, önce “u” sonra “ı” sesini bir anda ağızdan çıkarmak gerekir.

Örnek( Mînak): Gul(Gül), Kurd(Kürt)



Ûû Tîpi: Bu tîp de uzun “Û”dur. “U”nun uzunca ve biraz inceltilerek söylenen biçimidir.

Örnek(Minak): Kûr(Derin), Dûr(Uzak)



Vv Tîpi: Türkçe’deki ile aynıdır.

Örnek(minak): Vir(yalan), Vebir(kesin)



Ww Tîpi: İngilizcedeki “W” ile birebir aynı sayılır.

Örnek(Minak): Welat(Vatan), Kew(Keklik)



Xx Tîpi: Arapça’daki “خ” tîpine çok yakındır. Türkçe’de buna en yakın ses “Ğ”dir; ancak bu ses bile çoğu yerde; bu tîpten çok uzak kalmaktadır. Tükçe’ye yabancı olan üç ses(X,Q ve W)ten biridir.

Örnek(Minak): Xalis(Erkek adı), Xwesû(Kaynana)



Yy Tîpi: Türkçe’deki ile aynıdır.

Örnek(Minak): Yek(Bir), Yekbûn(Tevhid-Birlik)



Zz Tîpi: Türkçe’deki ile aynıdır.

Örnek(Mînak): Zevî(Tarla), Zer(Sarı)





Not: Derslerimiz her cumartesi günü yayınlanacaktır.

Nîşe:Waneyên me her rojê şemiyê bê waşandin.





Dersler hakkında detaylı bilgi için:

e-mail: [email protected]

twitter: Bedreddînê WANî