Xisor Aşireti'nin sosyal ve kültürel yapısı, tamamen Alevî inancı ve Kürt geleneklerinin harmonik bir birleşimi üzerine kurulmuştur. Bu yapı, aşiretin fertleri arasındaki ilişkileri, adaleti ve manevi sorumlulukları belirleyen temel kurallar bütünüdür.
1. Dört Kapı Kırk Makam: Ahlaki Rehberlik
Alevî inancının temelini oluşturan Dört Kapı Kırk Makam öğretisi, Xisor Aşireti mensuplarının yaşam felsefesini oluşturur. Bu makamlar, kişinin manevi olgunlaşma sürecini ve toplumsal sorumluluklarını tarif eder.
Rızalık (Hakk'a Razı Olmak): Sosyal düzenin en temel prensibidir. Bir Alevî’nin, toplum içindeki herhangi bir anlaşmazlıkta veya zorlukta hakkının teslim edilmesi için "rızalık" göstermesi beklenir. Rızalık alınmadan yapılan hiçbir işlem, ne Cem’de ne de toplumda kabul görmez.
Görgü Cemi: Görgü cemi, ocak dedelerinin (Süsen Köyü'ndeki dedeler) rehberliğinde düzenlenir ve aşiret üyelerinin birbirleriyle olan manevi ve sosyal hesaplaşmalarını içerir. Bu cemlerde, yıl boyunca yapılan hatalar veya haksızlıklar konuşulur, suçlu görülenler "düşkün" ilan edilmeden önce rızalıkla uzlaştırılır. Bu ritüel, toplumsal ahlakın korunmasında kritik bir rol oynar.
2. Aile ve Akrabalık Bağları
600 aileden oluşan bir yapıya sahip olan Xisor'da, akrabalık bağları sadece biyolojik bir ilişki değil, aynı zamanda sosyal ve ekonomik dayanışmanın da temelidir.
Kürt Aşiret Yapısı: Aşiret, güçlü aile reisleri ve geniş aile ağları tarafından yönetilir. Kararlar, genellikle aile büyüklerinin ve dedelerin istişaresiyle alınır.
Musahiplik (Yol Kardeşliği): Alevîlikte manevi kardeşlik olarak bilinen Musahiplik kurumu, kan bağı olmayan aileler arasında ömür boyu süren, karşılıklı manevi ve maddi sorumlulukları içeren kutsal bir bağ kurar. Bu bağ, aşiret içi dayanışmayı en üst düzeye çıkarır.
3. Sözlü Kültür ve Kurmancî'nin Rolü
Xisor Aşireti'nin kültürel ve sosyal bilgisi, yüzyıllardır sözlü gelenek yoluyla aktarılmıştır.
Dengbêjler ve Kilamlar: Kurmancî lehçesiyle söylenen kilamlar (ezgiler) ve dengbêjlerin (ozanlar) anlattığı hikayeler, sadece sanatsal eserler değil, aynı zamanda aşiretin tarihini, acılarını, isyanlarını (1577 isyanı gibi) ve kahramanlıklarını gelecek nesillere taşıyan tarih kitaplarıdır.
Alevî Nefesleri: Cemlerde okunan deyişler ve nefesler, inancın felsefesini, Üryan Hızır ve Ağuçan ocaklarının öğretilerini halka aktarır.
Bu güçlü kültürel ve sosyal yapı, Xisor Aşireti'nin tarihi baskılar ve zorluklar karşısında çözülmeden, kimliğini koruyarak günümüze ulaşmasının en önemli nedenidir.
Sonraki bölümde (Bölüm 8), 1577'den 20. yüzyıla kadar olan "Sessiz Dönemi" ele alarak, Xisor'un bu uzun süre zarfında nasıl varlığını koruduğunu, diğer aşiretlerle olan ilişkilerini ve Osmanlı/Cumhuriyet dönemi öncesindeki zorlukları inceleyebiliriz.