Bu bölüm, Xîsor Aşireti'nin dağlık coğrafyada kurduğu geleneksel köy yaşamını, yüz yıllardır uyguladığı ekonomik pratikleri ve toplumsal hiyerarşiyi belirleyen akrabalık ve hısım bağlarını incelemektedir. Bu yapılar, aşiretin içe dönük ve dayanışmacı karakterinin temelini oluşturur.

1. Geleneksel Ekonomi ve Köy Yaşamı
Xîsor Aşireti'nin ekonomi pratiği, büyük ölçüde coğrafi koşullar tarafından belirlenmiştir. Sert kışlar ve engebeli araziler, geçim kaynaklarını sınırlarken, aynı zamanda belirli geleneksel pratikleri zorunlu kılmıştır.

A. Tarım ve Hayvancılık Pratikleri
Hayvancılığın Önemi: Xîsorların geleneksel ekonomisinin ana direği hayvancılıktır (özellikle küçükbaş). Dağlık arazinin kısıtlı tarım imkânlarına karşın, yaylaların sunduğu zengin otlaklar, hayvancılığın temel geçim kaynağı olmasını sağlamıştır. Bu durum, önceki bölümlerde bahsedilen yarı göçebe (yörük) yaşam biçimini uzun süre sürdürmelerinde kilit rol oynamıştır.
Geçimlik Tarım: Tarım, genellikle ailelerin kendi tüketimini karşılamaya yönelik (buğday, arpa, bakliyat) yapılır. Ticari amaçlı büyük ölçekli tarım pratikleri, coğrafi engeller nedeniyle sınırlı kalmıştır.

Dayanışmacı Üretim: Ekip biçme ve hasat gibi büyük işler, imece usulüyle yapılır. Bu kolektif çalışma biçimi, aşiret içi ekonomik dayanışmayı ve sosyal bağı pekiştiren en önemli geleneklerdendir.
B. Mülkiyet ve Köy Düzeni
Geleneksel Xîsor köyünde arazi mülkiyeti, genellikle babaerkil (patrilineal) soy hattı üzerinden nesilden nesile aktarılır.
Köy Yerleşimi: Köyler, genellikle doğal savunma avantajı sağlayacak şekilde dağ eteklerine kurulur. Evler, coğrafyaya uyumlu, kış şartlarına dayanıklı, genellikle taştan veya kerpiçten yapılmıştır. Köyün merkezinde, ibadet ve toplumsal kararların alındığı Cemevi veya geleneksel Oda (misafirhane) bulunur.

2. Akrabalık Yapısı ve Sosyal Hiyerarşi
Xîsor Aşireti'nin toplumsal yapısı, kan bağı ve yol bağı (Musahiplik) olmak üzere iki temel direğe dayanır. Bu bağlar, aşiretin sosyal hiyerarşisini ve iç disiplinini belirler.
A. Babaerkil Soy ve Evlilik Gelenekleri
Patrilineal Yapı: Toplumsal yapı tamamen babaerkildir. Kişinin kimliği, soyu ve miras hakkı baba soyu üzerinden ilerler. Ataerkil kurallar, özellikle kadınların toplumsal hayattaki rollerini belirler (bkz. Bölüm 10).
Endogami (İç Evlilik): Xîsorlar arasında aşiret içi ve hatta alt kol (Tîre) içi evlilikler yaygındır. Bu içe dönük evlilik stratejisi:
Ekonomik Gücü Koruma: Mal ve mülkün aşiret dışına çıkmasını engeller.
Kimlik Sınırlarını Güçlendirme: Dış topluluklarla (özellikle Sünni çevrelerle) karışmayı önleyerek Alevi kimliğini koruma altına alır.
Başlık Parası ve Berdel: Geleneksel olarak, evlilikler sırasında başlık parası (ekonomik bir zorunluluk) veya berdel (kız alıp verme) gibi uygulamalar mevcuttur; ancak bu pratikler modernleşmeyle birlikte tartışma konusu olmuştur.

B. Toplumsal Hiyerarşi ve Kanaat Önderleri
Aşiretteki hiyerarşi, ekonomik statüden ziyade ruhsal meşruiyet ve aile soyu üzerinden kurulur:
Dede/Pîrler: En üst katman, ruhani liderlerdir. Onların sözü hukuki ve ahlaki otorite taşır (bkz. Bölüm 6).
Rispîler (Akil İnsanlar): Yaşlı, bilgili ve deneyimli erkeklerden oluşan, Cemlerde ve ihtilaf çözümlerinde Dede'ye destek olan kanaat önderleri grubudur. Rispîler, aşiretin geleneksel hukuku olan Görgü kurallarının uygulanmasında etkilidirler.
Hizmet Sahipleri: Cemlerde hizmet yürütenler (Rehber, Zakîr vb.), toplumsal saygınlığa sahiptir.

3. Akrabalık ve Musahipliğin Birleşimi
Xîsor Aşireti'ni güçlü kılan temel faktör, doğuştan gelen akrabalık ile yeminle kurulan Musahiplik bağlarının birleşimidir.
Musahipliğin Tekrarlayan Rolü: Musahiplik (Yol Kardeşliği) sistemi, akrabalık bağlarının yetersiz kaldığı yerde toplumsal bağı güçlendirir. Bu, iki ailenin zorunlu durumlarda (hastalık, göç, ölüm) birbirine koşulsuz destek olmasını sağlar. Bu sistem, direniş dönemlerinde aşiretin dış baskılara karşı ekonomik ve sosyal olarak ayakta kalmasının güvencesi olmuştur.

Sonuç: Xîsor Aşireti'nin köy yaşamı ve ekonomisi, zorlu coğrafyada hayvancılık ve kolektif üretim üzerine kurulmuştur. Sosyal yapısı ise babaerkil akrabalık ve Musahiplik kurumları sayesinde iç disiplini korumuş ve kimliğini dış etkilerden tecrit etmiştir.