Bu bölüm, Xîsor Aşireti'nin tarih sahnesine çıkışını, akademik verilerin sınırlı kaldığı yerlerde ise sözlü tarih ve mitolojik anlatılar aracılığıyla aydınlatmayı amaçlamaktadır. Aşiret kimliğinin temelini atan köken söylenceleri, sadece bir geçmiş anlatısı değil, aynı zamanda aşiretin kendine biçtiği onur ve aidiyet duygusunun da kaynağıdır.

Kökenlere Dair Popüler Rivayetler
Xîsor Aşireti'nin kökenine dair anlatılar, genellikle iki ana damarda toplanır: Kutsal/Anadolu Kökenli Söylenceler ve Doğu-İran Kaynaklı Göç Anlatıları.
1. Kutsal ve Yerel Köken Anlatıları
Aşiret içindeki en yaygın ve güçlü anlatılardan biri, kökenlerinin Horasan coğrafyasına dayandığı tezidir.
Horasan Bağlantısı: Bu rivayetlere göre Xîsorlar, Anadolu'daki diğer birçok Alevi topluluğu gibi, 13. yüzyıl Moğol istilaları sırasında veya öncesinde Horasan'dan (Büyük İran coğrafyası) göç eden Derviş veya Ocakzade bir grubun bakiyesidir. Bu, inançsal meşruiyeti güçlendiren ve onları merkezi Alevi ocaklarına bağlayan bir anlatıdır.
Hızır İle İlişkilendirme: Aşiretin adının veya kimliğinin, doğrudan Kızıl Hızır kültü ile ilişkilendirilmesi de yerel bir anlatıdır. Bu, onların tarihsel değil, mistik bir başlangıca sahip olduklarını, yani Tanrısal bir görevle bölgeye yerleştiklerini vurgular. Bu tür anlatılar, aşiretin inançsal kimliğini tarihsel kimliğin önüne koyar.

2. Etnik ve Coğrafi Köken Anlatıları
Daha etnik ve coğrafi odaklı anlatılar ise şunlardır:
Kürt/Zaza Kökeni: Dil ve kültürel bağlamda, aşiretin Zaza veya Kürt etnik gruplarıyla derin bağlara sahip olduğu ve bu büyük toplulukların bir parçası olarak bölgeye yerleştiği kabul edilir. Bu anlatılar, aşiretin etnik aidiyetini pekiştirir.
Dersim (Dêrsim) Bağlantısı: Bazı anlatılar, Xîsorların Malatya, Sivas veya Dersim (Tunceli) bölgesinden çıkan bir göç kolunun devamı olduğunu iddia eder. Bu, Direniş ve muhalif kimliklerini güçlendiren, onları Anadolu Aleviliğinin radikal koluyla ilişkilendiren bir hipotezdir.

Tarihsel Kayıtlarda Xîsor Adının İlk İzleri
Sözlü tarihin ötesinde, Xîsor Aşireti'nin varlığını kanıtlayan en somut veriler, Osmanlı Arşivleri'ndeki kayıtlardır.
1. Tahrir Defterleri ve Vergi Kayıtları
Aşiretin adının veya aşiret üyelerinin isimlerinin geçtiği en eski belgeler, genellikle 16. yüzyıla ait Osmanlı Tahrir (nüfus ve arazi) defterleridir.
Adıyaman Çevresi: Bu defterlerde, bugünkü Çelikhan ve Adıyaman Sancağı civarındaki dağlık bölgelerde, "Ekrad Taifesi" (Kürtler Zümresi) veya "Kızılbaş Zümresi" içinde Xîsor (veya benzer fonetikle: Hesor, Xısor) adıyla anılan köylerin veya cemaatlerin varlığına işaret edilir.

Vergi Yükümlülükleri: Kayıtlar, aşiretin genellikle kışlak-yayla yaşamı süren, devlete karşı vergi mükellefiyeti bulunan ve zaman zaman devlete itaat etmekte zorlanan bir yapı olduğunu gösterir. Bu, onların coğrafi izolasyonlarının getirdiği özerk karakterin tarihsel bir kanıtıdır.
2. Mühimme Defterlerindeki Atıflar
Daha sonraki dönemlere, özellikle 17. ve 18. yüzyıllara ait Mühimme Defterleri'nde (Önemli Hükümet İşleri Kayıtları), Xîsor veya çevre aşiretlerle ilgili devlet-aşiret çatışmalarına dair kayıtlara rastlanır.
Bu kayıtlar, aşiretin asi veya harami (yol kesen) olarak nitelendirildiği fermanları içerir. Bu terminoloji, Osmanlı idaresinin, merkezi otoriteye tam olarak boyun eğmeyen Alevi ve göçebe topluluklara karşı kullandığı standart bir dildir.

Önemli Not: Tarihsel kayıtlardaki bu atıflar, siyasi ve ekonomik bir bağlam sunarken, aşiretin inançsal kimliğini (Alevi/Kızılbaş) çoğunlukla kötüleyici bir dille veya sadece vergi toplama aracı olarak kaydetmiştir. Bu nedenle, Xîsor kimliğinin tam resmi, arşiv kayıtları ile sözlü anlatıların çapraz karşılaştırması ile oluşturulabilir.