Her şiir bir eylem çağrısıdır

Savcı Vişinski, 21 Haziran 1922'deki Kont Aleksandr İlyiç Rostov'un İçişleri Halk Komiserliği Acil İşler Komitesi önüne çıkarıldığı duruşmada sözü alır: "İzin verin de dikkatimizi tekrar şiirinize yöneltelim. 1905'teki başarısız isyanı izleyen, nispeten daha sakin yıllarda birçok kişi bu şiiri bir eylem çağrısı olarak değerlendirdi. Siz de bu değerlendirmeye katılır mısınız?". Kont Rostov'un cevabı gayet açıktır: Her şiir bir eylem çağrısıdır. Amor Towles'un Moskova'da Bir Beyefendi romanı, sanat ve edebiyat düşkünü, varlıklı Kont Aleksandr İlyiç Rostov'un yargılandığı mahkeme sekansı ve bu vurucu sözlerle başlar ve daha en baştan okuyucusunun gözlerini pür dikkat sayfalara odaklamasını sağlar. Bu noktada benim de ufak bir özeleştiri yapmam gerekiyor. Çünkü söz konusu kitabı ilk elime aldığımda, arka kapağını okuduğumda ve yazarının da adına pek aşina olmadığımı fark ettiğimde kapalı kutu bir romanla baş başa olduğumu düşünüp ufak bir tereddüt yaşamıştım. Gel gelelim bu tereddüdü aşmam için romanın ilk üç sayfasını okumam yetti de arttı. Çünkü hem özgün, hem dinamik hem de birçok okurun ziyadesiyle keyif alacağını tahmin ettiğim o mizahi üslup daha ilk satırlarda beni tavlamıştı. Kitabın konusundan kısaca bahsedelim biraz. Dediğimiz gibi roman, 1922 yılı Haziran ayında Kont Aleksandr İlyiç Rostov'un Moskova'da İçişleri Halk Komiserliği tarafından yargılanması ile başlar. Suçu ise 1913'te O Nerede Şimdi? adlı bir şiir yazmasıdır. Kontun normal şartlarda hapis cezasına çarptırılması gerekirken parti içindeki hatırlı dostları ve destekçileri vesilesiyle bir otel odasında ömür boyu göz hapsinde tutulmasına karar verilir. Tüm ömrü boyunca rafine zevklerinin peşinde koşturmuş, hayatını sanata ve edebiyata adamış ve esaslı bir çalışma sürecine hiç dahil olmamış olan Kont Rostov bu andan itibaren küçük bir otel odasında konaklamak zorundadır. 1917'deki Ekim Devrimi'nin üzerinden beş yıl geçmiş, Bolşevik karşıtlarından oluşan Beyaz Ordu'nun başlattığı Rus İç Savaşı ve Beyaz Terör olaylarında galip gelen taraf Bolşevikler olmuş ve Sovyetler Birliği henüz kurulmuştur. İşte bu yeni kurulan ülkenin tüm çalkantılarına Kont Rostov daracık bir otel odasının penceresinden tanık olacaktır. New York Times'ın çok satanlar listesinde uzun süre kalan Moskova'da Bir Beyefendi birçok yönden çok doyurucu bir roman. Öncelikle anlatısının merkezine yerleştirdiği Kont Rostov karakteri hazır cevap, zeki ve entelektüel birisi. Aslında roman dünyasında sıklıkla karşımıza çıkan bu ortalama üstü zekaya sahip başkarakter tipi Towles'ın kitabına da sürükleyicilik katıyor. Keza sosyalist devrimin gerçekleştiği bir toplum içindeki aristokrat birey profili de son derece ilgi uyandırıcı ve malzeme çıkarmaya uygun bir alan. Amor Towles da ustalıkla bu malzemeyi işlemeyi biliyor. Aynı zamanda Sovyetler Birliği'nin yeni kurulduğu günlerden kara mizahın tavında dövülmüş eleştiri soslu bir hikâye anlatma düşüncesi de son derece yaratıcı. Öyle ki bakıldığı zaman dünya savaşlarının, devrimlerin, iç çatışmaların olduğu bir coğrafyada yaşananları tüm bunlara kafi ölçüde kayıtsız kalmayı başarabilmiş bir aristokratın bakış açısından takip etmek pek alışık olmadığımız türden bir deneyim oluyor. Ülkenin ve toplumun değişim panoramasının çizildiği bu günlerde tek varlık sebebi sanat ve edebiyat olan bir kontun epeyce ilham alacağı gelişmelerden izole bir biçimde yaşamını sürdürmesi ise ayrı bir hüzün ve ironi kaynağı halini alıyor. Yine de Kont'un kendi ifadesiyle 'intikam almaya uygun bir mizaca sahip olmaması, imparator hayalleri kuracak egolardan yoksun olması' onu bambaşka bir mahkumiyete sürüklüyor. Kont Rostov bu gerçekle yüzleştiği andan itibaren de bizlere 1922 Moskovası'ndaki Robinson Crusoe'nun maceralarını okumak düşüyor. Amor Towles'ın ikinci romanı Moskova'da Bir Beyefendi mizahi ve akıcı üslubunun yanında arka planına aldığı toplumsal ve sosyolojik dönüşüm tablolarıyla da okuması hayli keyifli, yetkin bir roman. MOSKOVA'DA BİR BEYEFENDİ Roman Amor Towles Çeviri: Mehmet Gürsel Hep Kitap