Sinema ve tiyatro salonlarında bir zamanlar ev dağıtılıyordu

İki akademisyen tarafından yapılan o araştırmalardan biri, Beyoğlu’nun ünlü sinema ve tiyatro salonlarına dair sosyolojik bir veriyi ortaya çıkardı.

Geçtiğimiz yıl ilk kez araştırma fonu veren Salt Galata, bu yıl mimarlık ve tasarım, sosyal ve ekonomik tarih ile güncel sanat alanlarındaki özgün belge edinimi ve incelemesi yapan 6 projeye burs imkânı sağladı. O projelerden biri de, 1945’te yapılmaya başlanan ve ‘İkramiye Evleri’ adı verilen konutların dününü ve bugününü inceleyen araştırmaydı. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarlık mezunu Duygu Yarımbaş ve Başkent Üniversitesi ve Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Umut Şumnu’nun yaptığı araştırmaya göre, dönemin bankaları, yastık altı paraları kasalarına çekmek için Atlas ve Beyoğlu Sineması ile Muammer Karaca Tiyatrosu’nun salonlarında çekilişle ev dağıtmış. İlk kez Yapı Kredi Bankası’nın yaptığı çekilişlerle dağıtılan bu evler, dönemin konut ihtiyacını giderirken sosyal yaşamı da etkilemiş.

İkinci Dünya Savaşı sonrası ülke nüfusu giderek artarken ihtiyaç duyulan konutu bir nebze olsun azaltan bu evler, o dönemin mimari oluşumuna katkı sağlamış. Bankaların büyük afişlerle, dergilere ve gazetelere verdiği ilanlarla duyurduğu çekilişlere katılabilmenin tek şartı var; biriktirilen paraların bankaya yatırılması. İstanbul Kadıköy’de çok sevdiği iki evin yıkılmasıyla evlerin bugünkü durumlarını araştırmaya başlayan Duygu Yarımbaş, günümüze ulaşan 35 eve, o yıllarda hazırlanan afişlerde belirtilen adreslerle ulaşabilmiş. Evlerin büyük bir kısmı ise tabii ki kentsel dönüşüme yenik düşmüş.

1973’te yasaklanıyor

Yaklaşık 30 yıl boyunca kaç adet ev dağıtıldığı bilinmiyor. Ünlü mimarların tasarladığı evler, ilk başta kalabalık aileler düşünülerek yapılmış, ama daha sonraları çekirdek aileye hitap eden iki oda + bir salon şekline dönüşmüş. İstanbul’da Suadiye, Levent, Nişantaşı, Bağdat Caddesi, Büyükada, Yeşilköy, Küçükyalı gibi semtlere inşa edilen bu evlerin yanı sıra Ankara, İzmir, Bursalılar da İkramiye Evleri için yarışmış.

İlk başlarda insanları tasarrufa teşvik etmek, tasarruf bilinci oluşturmak amacını da taşıyan kampanya daha sonra başka bir yöne evriliyor ve köşk, yazlık, tekne, otomobil, traktör, altın, öğrenim kredisi, öğrenim bursu, seyahat, ev kredisi, yazlık, hayat sigortası, burma bilezik vermeye kadar gidiyor. Yapı Kredi ve İş Bankası gibi kurumların başlattığı bu kampanya, işte bundan sonra eleştiri yağmuruna tutuluyor. Hem insanları piyango gibi kısa yoldan zengin olmaya alıştırdığı hem de bankaların giderlerini azaltmak için 1973’te çıkan bir kanunla bankaların ev vermesi yasaklanıyor. 1975’te ise bütün ikramiyeler tamamen kalkıyor. Yarımbaş ve Şumnu araştırmalarının İstanbul ve Ankara ayağını tamamlamış, şimdi Bursa ve İzmir’deki evlerin peşindeler. Proje, bundan sonraki süreçte kitap ve sergi ile kalıcı hale getirilecek.

60’ar bin TL verilen diğer araştırmalar

Ressamlar Örneği Üzerinden Türkiye’de Modernlik ve “Milli Sanat” Tartışmalarına Bir Bakış (Bengü Aydın)

Türkiye ve dünya futbol tarihinde adından dolayı kapatılmış; oyuncuları soruşturma, kovuşturma, yargılama ve işkencelere uğramış tek futbol kulübü olan Dinamo Mesken’in hikâyesini anlatan araştırma (Ege Berensel)

Türk İslam Eserleri Müzesi, Ankara Ulucanlar Cezaevi Müzesi Diyarbakır İçkale’deki bir grup bina arasında oluşan üç ortak noktadan hareketle yapılan “Şimdiki Geçmiş” ve Kültürel Miras: Mekân, Hafıza, Temsil Projesi (Eray Çaylı)

Devlet ve İmgeleri: Türkiye’de Fotoğraflardaki Geçmişi Anımsamak (İdil Çetin)

Katılımcı Tasarım Açısından Çanakkale Arkeoloji Müzesi ve Troya Müzesi (Özge Sade)

Sabit Olmayan Zeminlerde Yürümek: İstanbul’daki Gayrimüslim Mezarlıkları (Özge Serin ve Brian Karl)