Kadın şairler serisi - sappho

Şiir ve Kadın

İncelemelerim

Lirizmin Tanrıçası Saphoo – Seçilmiş Şiirler
SAPPHO

Güneşin doğduğu her yeni günü gördüğünde gözler, insan ruhu köklerinden gelen ruhla günletir güncesini…

Gariptir ki geldiği topraklarla değerlendirilir insanoğlu, hal bu ki dünya dediğimiz gezegenin içinde yaşasak da her birimiz.

Yunan kültürü hep aforizmalar üretmiştir beynimin içerilerinde. Göç eden atalarımın Selanik’ten gelişiyle bitmek, tükenmek bilmeyen, bilinmeze sürüklenir genlerimde ki sözler.
Şiire tutkulu doğar her yeni gün, güzlü yüzüme…
Sappho seni tanımak gibi şiirde…

Bu ruhla mıdır bilinmez yazdığım her dize de yerini buluverir Yunan mitolojisinde.
Sappho şiirlerini okuduğum dönemlerde başladı şiire öykünmem ve geçmiş tarihe baktığımız da, sanat akımları Yunan Uygarlık tarihinde önemli bir yere sahiptir.
MÖ 7. ve MÖ 6. yüzyıl Yunan Uygarlık tarihinde yaratıcı dönemler olarak kabul edilir.
O nedenle ki şiirin doğduğu yerdir Lesbos adası.

Kadın egemen olan bir ada da yaşayan dans ve şiir okullarıyla bilinen Lesbos adası sözcüklerinde ahenkle dans ettiği yer olarak geçmiştir tarihe…

Bir kadını yine en iyi bir kadın anlar, düşüncesiyle yola çıktığım kadın şairler serisine Sappho ile devam edeceğim.

“Kendi çağına kadar süregelen ion lehçesindeki Hexametron ve Attika lehçesine daha uygun olan iambos vezinlerinde yazılmış betiklerden farklı olarak, Dor öğeleri ile katışık Aiol lehçesinde; Monodikte denilen tek bir ozanın lir ile söylediği şiir biçiminde eserler vermiştir. “ Şiir tanrıçası…

Günümüz yazım diliyle de Saphoo anlayabiliyorsak bu evrensel yazım diline sahip olduğunun da göstergesidir. Dominant yapısıyla, ruhunda sakladığı kadını öylesi dengelemiştir ki şiir sanatıyla dinlendirmiştir içinde ki acıları, sevinçleri, coşkuları.

Hala edebiyatçılar tarafından inceleniyorsa Sappho boşuna değildir incelemeler.
Ve “sanat değil toplumlardır gerileyen” kuramına en güzel göndermedir bu tanı.

“Bir Afrodit kültü rahibesi olan Sappho, bağlı bulunduğu kültün de kendisine vermiş olduğu rahatlığa dayanarak özgürce içinden geçeni söylemiş, açık ve yürekli bir tutum sergilemiştir. Dilindeki bu içtenlik ve açıklık sayesinde eserleri, tüm ardıllarını ve benzerlerini geride bırakarak yüzyılların ötesine geçmiş, çağlar boyu öykünülmüş, eleştirilmiştir.”

Ruh özgürleştikçe, sözde özgürleşir ve naif olduğu kadar doğayla ilintili kendi iç döküşleriyle bezemiştir dizelerini Sappho. Öğreticiliğin yanında bilgiliği ile de örülüdür şiir tümceleri.
Estetikle gerçeği örtüştüren şair, dizelerinde kimi serzenişlerle yol gösterici olduğu kadar dünya görüşünü de ortaya koyarken hayatın kırılgan yönünü de dizelerle zenginleştirmiştir.
Aliterasyonuyla da güçlü dizeler, sessel bütünlüğüyle de hissedilen ritimleriyle de inceden lir sesini de duyar gibisinizdir şiirlerinde.

Beyaz elbiseli kızların, uzun saçlarından dökülen nağmelerle bütünleşir denizin dalgaları.
Söz ülkesine yapılan yolculukla başlar her duygu ve ne engindir insan ruhu ki o zaman anlarsınız içinizde kopan fırtınaları…

Coşkuyu, aşkı ve yaşam içinde ki yaşayışı giysileri, törenleri, oyunları da betimlemiştir. Ayrıntıları dize aralarında özenli bir üslupla işlemiştir ki ara ara sizi öyküsel bir hayale sürüklerken, şiirin poetikası biçim ve öz bakımından insan yapısında bulunan güzelliklerle eşleştirmiştir.
Sappho’nun ara ara gizli baskın karakteristik tarafı da nüksetmektedir dizelerinde. Ruhunda ki kavgacı yanıyla, hayata duruşunu görmekteyiz ve her şair kendinden izler yansıtarak bulunduğu toplumu ya da topluluğunda göstergesidir. Kısa ve etkili dil yapısıyla kendi biçemini kuran Saphoo özgün bir dile sahip olmakla beraber günümüze yabancı kalmayan şiir iskeletini de vermektedir.

İşte bunun için çekiyorum başkaldırı bayrağını
O örtünün altında
Öküz gibi oturan halklar adına
Dostluğu büyük, aynı tastan içen halklar adına
Develer gibi yük çeken halklar adına
Gün doğusundan gün batısına
Yük çeken deve gibi
Sudan ve arpadan başka hakkı yok
Özlemi yok beyin karısının
Beyin dişi köpeğinin
Berberinin olmaktan başka.
Yaşasın bir demet yonca
Yaşasın tek tanrı diye Allah’a yalvaran
Halklar adına!

“Bilinen ilk kadın şair olmasından da şair ve intihar alegorisinin başta örneklerinden olan Sappho, takriben Milattan Önce 600’lü yıllarda Midilli adasının ‘Lesbos’ kentinde aristokrat bir ailenin kızı olarak dünyaya gelir. Başından sorunlu bir evlilik geçen şaire hayatının önemli bir bölümünü bir kız okulunda öğretmen olarak geçirir.”

Rivayet odur ki,
Yaşanmışlıkların izidir dizelerde ki gerçeklik, çağlar değişse de değişmeyen tek gerçek duyguların yaşanmış benzerlikleridir… Ve yıllar öncesi yazılan bir dize size öylesi tanıdık geliyorsa değişen sadece süreçtir. Tıpkı Sappho’nun dizelerinde yeniden can bulmak gibi!

Hayat bazen zorunluluklarla bazen de seçimlerle yön alır. Tarihe yansıyan yönüyle sevici olarak adlandırılsa da Sappho, bazen bunun insan sevgisiyle karıştığı düşüncesinde olmamak mümkün değil! Şartları içinde yaşar insan çünkü…
Belki de küskünlüğün karşı duruşu olması ihtimali mantığa ters düşmemektedir.

Yaşadığı dönemlerde özgür düşüncenin ve iradenin olması gerektiği gibi söylenmesinden yana olan tavrını dizelerin de ki açık ve yalın söylevlerinden görmekteyiz;

Dostlarım!
Sizsiniz gerçek şiir.
Ne gülmenin de önemi var
Ne de surat asmanın
Sultana öfkelenmenin de.
Sizler benim sultanlarımsınız
Sizlerden onur, güç, yetke
İstiyorum
Tuz ve taş üstünde uyuyan
Kentlerde
Şiirlerim yasak.

Şiirlerim yasak,
Çünkü insana
Sevginin ve uygarlığın
Kokusunu taşıyor onlar
Şiirlerim yasaklandı,
Çünkü her dizesi muştu taşıyor sizlere.
Dostlarım!
Sizleri bekletmekteyim hâlâ
O kıvılcımı tutuşturmak için...

” Bir denizciye yahut diğer bir rivayete göre bir öğrencisine âşık olan Sappho, aşkı yanıtsız kalınca Midilli kayalıklarından atlayarak intihar eder. Sappho’nun günümüze natamam gelen şiir sayısı sadece dörttür. Bilinen bu şiirler dışında Sappho’ya atfedilen ve çeşitli buluntular sonunda elde edilen şiirler bir bütünlük arz etmez. Doğallıkla şiirleri hakkında oturmuş kesin bir yapı (contstruction) , ana fikir (thema) yargısı yoktur. Daktilus ve Hexametre gibi Antik Yunan uyak biçimlerini kullandığı sanılmaktadır. “
Beyrut, 1984
Nizar KABBANİ

Çeviri: Kenan HANOK
“Çocuklar donmamış beton gibidir üzerlerine ne düşerse izi kalır‏”
Çocukluğumuz ya da yaşam sürecimizdeki dönemlerimizde üstümüze hangi yük ağır geliyorsa onun izlerini taşıyoruz. Çıkamadığımız her yokuş farklı yolların düzlüklerinde kesişiyorsa sitemle büyüyorsa içimizde ki söz düşünmeli!
Şairin hayatı bir öyküye dayandırılmıştır ki kesin olmamakla beraber denizciye âşık olması diğer yönünü nötrlemektedir. Burada asıl olan kişilerin yaşam tarzları değil hayata ve sanata bakış açıları ve ürettikleridir.

Sappho’nun dizeleriyle;

Dostlarım
Başkaldırmıyorsa, neye yarar şiir?
Azgınları ve azgınlıkları yıkmıyorsa, neye yarar şiir?
Zamanı ve mekânı
Sarsmıyorsa, neye yarar şiir?
Satrapların başındaki tacı
Yere çalmıyorsa, neye yarar şiir?

Dizeleriyle Sappho’yu konuşturmaktı dileğim, zamana dair!

İki gözümün denizi bitti
Ellerimin mumlarıyla
Gördüm uygarlıkları
Beyazlık tükendi boşluk gibi
Dokundum billur gibi
Ben tanığım, yok senin üstüne bir kadın
Halının sınırları üstünde toplanır çağlar
Bin binlerce yıldız dolaşır
Ben tanığım, yok senin üstüne bir kadın senden
başka ey sevgilim
İlk anılan büyür ekinlerinin üstüne
Ve anılacak olan en son

Ben tanığım, yok senin üstüne bir kadın
Ruhumu kazırsın, aşkın hizasıyla, deprem gibi
Beni yakarsın batırırsın
Ateşe verirsin söndürürsün beni
Hilâl gibi ikiye bölersin
Ben tanığım, yok senin üstüne bir kadın
Devrimden daha uzun ruhumu çözersin
Devrimden daha mutlu
Ekersin beni
Suriye’nin gülleriyle
Ve nanesiyle
Ve portakalıyla
Ey kadınlar
Saçlarınızın altına bırakırım asaletimi
Sorularla getirse de günleri
Ey kadınlar siz bir dilin sözcüklerisiniz
Ancak o,
Geçmişte yaşananları hatırlatır bana

Asaleti ve güzelliğiyle de vazolara, mühürlere konu olan Sappho, bildiklerini öğretip çağlara dayandıracak kadar güzel sözceler bırakmıştır ki güçlü kadın kimliği ile de o dönemin zorluklarına karşı durabilmiştir. “Ey kadınlar siz bir dilin sözcüklerisiniz “ dizesi zaten yeterlidir anlatmaya.

Sappho Rüyalarda Buluşuruz...

Sappho Şiirimsin…
Seni özledi ruhumdaki i mgeler
Bu şiir sana;

Kız sürüsü bir heyecan kalbimde sırnaşık bir sarmaşık
flüt çaldı bütün gece aşkın gizemli sesi geceler sukut
maziyi giyinen genç yanınla
Anaktoria,Gyrinna, Attis saçında çiçekli kızlar
eteklerine sarhoşluk bırakarak dans etti gecelerde
paralara yüzün düştü, ince seramiğe gizin
otağında efsunlu tüller salınırken
şiir tuttun ateşli gecelerin yatağında
yandı yüreğin Lesbos adasının sızılı sularında
lavanta saklardı kadınsılığın yalnızlığa
çekmecende iki damla mumlu gözyaşı
dizeler geçerdi yanı başından aldırmazdın
görmezden gelip sonra hepsini kucaklardın
sevgili sanırdı aşklı yanın ki yanılmazdın…

saten uykularda dinlenirdi yorgunluk
kuş tüyü dokunuşlarda bir avuntu
sevişken rakslarda ince bir tebessüm
diline düşünce kara üzüm tanesi
içerdin nice sözü morumsu sakinle
gecenin ağılı yerleri kasıklarında beyazlaşır
ıssız yerlerde açardı düş karartıların…

törenler, düğünler yaşardı kızların
elinde bekaret çiçekleri utangaç
salındıkça salınırdı gecenin alevli yerleri
yaşamak uyanıkken de vuslat
şarap düşerdi beyaz tenine sızarak
ellerinde oyalanır dudaklarını boyardın
bordo akşamlar üşüşürdü başına
en kuytularında ay gülümserdi ak pak
sarıl sözlerine Sappho zaman kırgın sana
papirüs yapraklarında kaldı dilin
bedenin mumyadan bir tabakada…

gel uykuma söz sarmaşığı otur usulca şarkılar söyle bana
yitirdiğim rüyalı yanlarıma…

Neslihan YAZICILAR

“Ey karanlıktan gelen rüya,
gel uykuma
tatlı tanrı, ama hâlâ
acılar içindeyim ve kalmadı takatim dayanmaya,
ne umutluyum, bölüşecek kadar her şeyimi mutlu biriyle
ne de aptal, hor görecek kadar cici oyuncakları
düşümde, belki yine benim olur yitirdiğim ne varsa.”

Sappho...
Lesbos - Midilli Adası

İncelemelerim neticesinde şiir ve şair günümüze kıyasla hala ayakta kalabiliyorsa, şiir yaşıyordur.
Şairleri ölse de şiirleri ölmüyor!

Neslihan YAZICILAR

Bir kadın şaire saygılarımla…